Сабақтың тақырыбы Химияның негізгі стехиометриялық заңдары 1-сабақ
Химиялық элемент- бұл абстрактылы ұғым
| Химиялық элемент- бұл абстрактылы ұғым
Атом элементтің материалдық нақты бөлшегі Оның парамері-массасы, мөлшері бар. Мысалы , элемент магний атомының массасы 24 а.м.б. Атом радиусы 0,128 нм болса , ал химиялық элемент оттек атомының массасы 16 а.м. б. және радиусы 0,45нм. Мысал; Бір күрделі зат айырылғанда мыс оксиді және су түзіледі. Шешуі: а)түзілген қосылыстардың құрамын анықтау: мыс оксидінің құрамына мыс және оттек Ал, судың құрамына сутек және оттек элементтері кіреді.
|
1.Химиялық элемент дегеніміз не? «Химиялық элемент», «жай зат», «атом», ұғымдарын неге бірдей деуге болмайды? 2. Бір күрделі зат айырылғанда темір оксиді және су түзіледі. 3. Химиялық таңба не симбол нені білдіреді Коэфицент деген не? 4Дәптерге кесте жазып төмендегі үлгі бойынша мыналарды жазу.5С,5Н, 4S ,6 F | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Жаттығуды орындау үлгісі
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
Элемент – белгілі бір атомның түрі. Бірдей атомдардан тұратын заттар жай заттарға жатады: Мg, N2, AI, О2, Н2. Бір элементтің бірнеше жай заттар түзуін аллотропиялық құбылыс дейді. Көміртектің аллотроптық түрі: алмас, графит, карбин және фулерен; оттектікі- мелекулалық оттек О2 пен озон О3. |
Мына элементердің химиялық таңбаларын жазу. Олар нені білдіреді |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Ядро зарядтары (Z) бірдей, ал массалық саны (A) әртүрлі болатын атомдарды изотоптар деп атайды. Сутек элементінің үш изотопы бар:протий- Н, дейтерий- Ннемесе D,тритий- Н не Т. Ядро зарядтары (Z) әртүрлі болатын, ал массалык саны (A) бірдей атомдарды изобаралар деп атайды. Ar; K; Ca. Молекулалары әртүрлі элементтің атомдарынан тұратын заттарды – күрделі заттар дейді: CuO, H2SO4. Күрделі заттарға барлық оксидтер, қышқылдар, негіздер, тұздар және толып жатқан органикалық қосылыстар жатады.
|
5.Мына элементердің химиялық таңбаларын жазу. Олар нені білдіреді Оттек, күкірт, фосфор, кальций, натрий . |
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Мысалы : Оттек Таңбасы О Тапысырманы орындау үшін төмендегі кестені толтырайық
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
Атомның ең маңызды көрсеткіштерінің бірі оның массасы. 1961 жылы халықаралық келісім бойынша массаның атомдық бірлігі ретінде атомдық массасы 12-ге тең көміртек изотопы массасының 1/12 бөлігі қабылданды. Көміртек (С-12) атомы массасының 1/12 бөлігі массасының атомдық бірлігі (м.а.б) деп аталады. 1 массаның атомдық бірлігі (1 м.а.б.) 1,66∙10-27 кг тең. Ar(O) = 26,60∙10-24 / 1,66∙10-24 = 16; Ar(H) = 1,67∙10-24 / 1,66∙10-24 = 1. |
|
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
Салыстырмалы атомдық масса дегеніміз сол элемент атомы массасының көміртек атомы массасыныкі 1/12 бөлігінен немесе массасының атомдық бірлігінен неше есе ауыр екенін көрсететін сан. Зат мөлшері ν – атом, молекула, иондарының құрылыс бірліктерінің санын көрсететін физикалық шама. Ол ν таңбасымен белгіленеді, өлшем бірлігі – моль. Моль дегеніміз – 0,012 кг 12С изотобындағы құрылыс бірліктеріне тең шама. Зат мөлшерінің 1 молінің массасы оның молярлық массасы деп аталады М=m/ν; өлшем бірлігі кг/моль немесе г/моль. Заттың мольдік массаы М дегеніміз m зат массасының зат мөлшерінің v(ню) қатынасына тең m
Мысалы, 36 г 18 г 9 г 1,8 М(Н2О) =------ =------= ----- = ------ -= 18 г\моль 2моль 1 моль 0,5моль 0,1 моль Бұдан, заттың мольдік массасы сан жағынан 1мольдің массасына, яғни осы заттың 6,02·1023 бөлшегінің массасына тең екенін білеміз.
|
Химиялық злементтің салыстырмалы атомдық массасыұғымы туралы түсінікті пайдалана отырып, мыс сульфаты ның химиялық формуласын құру:Мұнда мыс, күкірт,, оттектің массалық қатынастары 2:1:2 Мысалы; М(Н2)= 2г\моль М(FеS) =88г\моль М(Н2О) =18г\моль
Күкіртпен 0,5 молт темір әрекеттескенде , түзілген темірдің массасын табыңдар m ; m = М· m =56г/ моль·0,5 моль =28г Жауабы: 28г Fе |
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
Салыстырмалы молекулалық масса-массалық атом бірлігімен өрнекте леді. Заттың молекулалық массасы массалық атом бірлігімен өрнектелген молекуланың массаы. Заттың салыстырмалы молекулалық массасы берілгенг зат молекуласы массасының массасы12м.а.б. тнң көміртегі атомы массасының1\12 –інен неше есе көп екенін көрсетеді. Салыстырмалы молекулалық масса-мөлшерсіз шама Мrr әріпімен белгіленеді.
Мrr(NаОН) =1·23+16+1=40 молекулалық массаны есептеу үшін қосылысты түзетін барлық элементтердің атомдық массаларын атом сандарын ескере отырып қосамыз. Мr(Н2SО4) =1·2+32+16·4=98 Мr (НСІ) =1·1+35,5=36,5 Мr (Н3РО4) =1·2+32+16·4=98 Мrr(NаОН) =1·23+16+1=40
|
8. Химиялық формула зат туралы қандай ақпарат береді. Кане зерттеп көрейік Заттың химиялық формуласы SО2 СО2, Н2 SО4 . FеСІ3 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Жаттығуды дың шешімі |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
ХИМИЯНЫҢ НЕГІЗГІ ЗАҢДАРЫ
|
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
Стиометриялық Заңдар |
Зат массасының сақталу заңы (1748 ж. М.В. Ломоносов; 1766 ж. А. Лавуазье ашты.) Реакцияға қатысқан заттардың массасы шыққан зат өнімдерінің массасына тең. Бұл заң ядролық реакцияларда қолданылмайды. 1905 жылы Эйнштейн энергия сақталу заңын ашты: . Мұндағы Е – энергия; m – масса; с – вакуумдағы жарықтың жылдамдығы, ол 2,9979∙108 м/с тең. Бұл формула бойынша энергия массалардың өзгерісі мен жарық жылдамдығының квадратының көбейтіндісіне тең. Яғни, ядролық реакцияларда массаның өзгерісі алынады: демек, ядролық өзгерістерде масса тұрақты болмайды. Зат массасының сақталу заңының мәнін былай түсіндіруге болады: реакцияға қатысқан заттардың құрамында қандай атомдар қанша мөлшерде болса, реакция нәтижесінде шыққан заттардың массасына тең болады. құрамында да сондай атомдар сонша мөлшерде болады. Химиялық реакциялар кезінде атомдар массалары өзгермейтіндіктен реакцияға қатысқан заттардың массасы тұрақты болады. Барлық химиялық реакциялар заттар массасы сақталу заңына бағынады. Заттар массасы сақталу заңының мысалы ретінде литийдің оттек арқылы тотығу реакциясының теңдеуін алайық. 4Nа + O2 = 2 Nа 2O; 4.22,990 + 15,999∙2 = 22,990∙4 + 15,999∙2; 123,958=123,958 Зат массасың сақталу заңы – физикалық тұрғыдан табиғи және жасанды құбылыстарда физикалық жүйенің массасы сақталады. Зат массасың сақталу заңы – химиялық тұрғыдан химиялық реакцияға қатысқан заттардың массасы реакция нәтижесінде түзілген заттар массасына тең болады. Жоғарыдағы теңдеуден реакцияға төрт атом натрий, екі атом оттек қатысқанын, ал реакция нәтижесінде түзелген натрий оксидінің құрамында да төрт атом натрий, екі атом оттек бар екенін көруге болады. Олай болса реакцияға қатысқан заттар мен шыққан заттардың құрамындағы атомдардың түрлері мен сандары өзгермейді, яғни реакцияға түскен заттардың массасы нәтижесінде түзілген заттардың массасына тең болады. -Құрам тұрақтылық заңы – бұл заңның мәні неде? Оны кім ашты? - Алыну әдісіне қарамастан берілген қосылыстардың құрамы тұрақты болады. 1801 жылы француз ғалымы Ж. Пруст құрам тұрақтылық заңын ашты. Аммиакты мынандай үш түрлі әдістермен алуға болады: 2Н2+О2= 2H2O HCl + NaOH =NaCl + H2O NH4ОН= NH3 + H2O Бұл реакциялар теңдеулерінен суды қандай әдістермен алынса да сапалық және сандық құрамы екі атом сутек бір атом оттектен сандық құрамы жағынан бір атом азот және үш атом сутектен тұратынын көруге болады. Сондықтан, оның массасы және құрамындағы элементтердің проценттік мөлшерлері де тұрақты болады. Құрамын сақтайтын қосылыстар – дальтонидтер, ал құрамын сақтамайтын қосылыстар бертолидтер деп аталды.
Темір сульфидіндем 1 атом темірге 1атом күкірт сәйкес келеді. Ал, темір және күкірттің атомдық массаларының сан мәндеріне қарап олардың массалық қатынасын есептеуге болады. Ar(Fe): Ar (S) =56:32 = 7: 4 Бұданғ білетініміз, темір мен күкірт химиялық реакцияларға тек 7: 4 массалық қатынаста қосылысады СО2 көміртек пен оттектің массалық қатынасы қандай? Ar(С) : Ar (О2) =12 : 32 = 3: 8 Яғни, СО2 алу үшін 3г көміртек 8 г оттек болса толық әрекеттеседі. Еселік қатынас заңынан молекулалық қосылысқа кіретін элементтің ең кіші бөлшегі атом екеніне көз жеткізуге болады. Мысалы көміртек (II) оксидінде оттектң 1 атомы болса, көміртек (IV) оксидінде оттектің 2 атомы болады. Реакцияға қатысқан және оның нәтижесінде түзілген газдардың көлемдерін зерттей келіп француз ғалымы Гей-Люссак (1808 ж.) газдардың көлемдік қатынас заңын ашты. Реакцияға түсетін газдардың көлемдерінің түзілген газ өнімдерінің көлемдеріне қатынасы бүтін санға тең. 1 көлем сутк мен 1 көлем хлор әрекеттесіп 2 көлем хлорсутек түзеді; екі көлем сутек пен бір көлем оттек әрекеттесіп 2 көлем су буын түзеді: H2 + Cl2 = 2HCl; 2H2 + O2 = 2H2O. Бойль-Мариот заңы: Тұрақты температурада берілген газ массасындағы газ қысымы мен көлемінің көбейтіндісі тұрақты шама болады: , егер . Гей-Люссак заңы: Тұрақты қысымда берілген газ массасындағы көлем абсолютті температураға тура пропорционал болады: , егер . Шарль заңы: Тұрақты көлемде берілген газ массасындағы қысым абсолютті температураға тура пропорционал болады: . Үш параметрдің арасындағы қатынас Менделеев-Клайперон теңдеуімен сипатталады: . Мұндағы Р – газ қысымы; V – газ көлемі; Т – абсолюттік температура; R – универсалды газ тұрақтысы; m – газдың мольдік саны; М – газдың молярлық массасы.
кезінде орнын баса алатын, қосып алатын, бөліп шығаратын бір сутек ионының немесе тотығу-тотықсыздану реакциясы кезіндегі бір электрон эквивалентіне тең заттың бөлшегі. Хлор сутекте HСІ сутектің 1 молімен қосылып тұрғандықтан хлордың эквиваленті 1 мольге, күкіртті сутекте H2S cутетің екі молімен қосылып тұрғандықтан күкірттің эквиваленті 1/2 мольге, фосфор сутекте РH3 сутектің үш молімен қосылып тұрғандықтан фосфордың зквиваленті 1/3 мольге, метанда СH4 сутектің төрт молімен қосылып тұрғандықтан көміртектің эквиваленті 1/4 мольге тең болады. Эквиваленттер заңы: реакцияға түсетін заттардың массасы олардың эквиваленттеріне тура пропорционал болады. . Егер әрекеттесуші заттар газ түрінде болса, онда эквиваленттер заңы былай өрнектеледі: . Мұндағы VА мен VВ – әрекеттесуші газдың көлемі. Химиялық қосылыстың эквиваленті деп оның сутектің немесе басқа заттың 1 эквивалентімен қалдықсыз әрекеттесетін мөлшерін айтады. Заттың эквивалентін анықтау үшін химиялық реакция құрып, оның молекулалық массасын әрекеттесуші заттың эквивалент санына бөлу керек. Алмасу реакциясына қатысатын негіздер мен қышқылдардың эквиваленттік массаларын олардың молярлық массаларын реакция кезінде жоғалтатын гидроксид немесе сутегінің иондарының сандарына бөлу арқылы табады: NaOH + H2SO4 = NaHSO4 + H2O;
2NaOH + H2SO4 = Na2SO4 +2 H2O, Химиялық элементтердің валенттілігі 1852ж ағылшын химигі Эдуард Франкленд қосылыс күші туралыұғым енгізді.Бұл атомдардың қасиетін кейін валенттілік деп атады.
Сутек атомы басқа элемент атомының біреуін ғана қосып алады , сондықтан оның валенттілігі 1-ге тең. Оттек атомы басқа элемент атмының екеуін (мысалы сутектің) екі атомын қосып алады сондықтанекі валентті. І І І ІІ ІІІ І ІV І НСІ, Н2О, N Н3, С Н4 Мына формулалардағы хлор, оттек, азот, көміртек элементтер атомдары сутектің кез келген емес , белгілі санын қосып алу қасиеті бар екенін көрсетіп тұр. Элементтердің валенттілігін қосылыстарының формулалары бойынша анықтау және валенттілік бойынша формула құру. Мысалы, СиО мыс (ІІ) оксидінің, көміртек (ІІ) оксидінің формуласындағы оттектік валенттілігі тұрақты екіге тең . Оттектің бір атомына мыстың және көміртектің бір атомы сәйкес келіп тұр олай болса бұл мыс пен көміртектің валенттілігі екіге тең. ІІ Темір (ІІІ) оксидіндегі темірдің валенттілігі қандай? Fе2О3 Оттектің валенттілігі екі Сонда формуладағы оттектің үш атомының жалпы валенттік саны 6, оны темірдің атом санына бөлеміз сонда, 6:2= 3 темірдің екі атомына алты валенттілік сәйкес келіп тұрса, онда темірдің бір атомының валенттілігіне үш валенттілік бірлік сәйкес келеді. Химиялық формула құрастыру үшін: 1.Қосылыс құрамына кіретін элементтердің таңбаларын жазу. 2 Таңба үстіне валенттілігін қою. 3. Екі элементің валенттіліктерін көрсететін сандардың еңкіші ортақ еселік санын анықтау ІІІ ІІ І ІІ АІО , К О 4. Ең кіші еселік санды тауып тиісті элементтің валенттілігіне бөлу арқылы индекстерін тауып таңбаның оқ жақ төменгіжағына жазамыз. анықтау ІІІ ІІ АІ О 3 х 2 = 6 еселік сан , оны алюминийдің валентілігіне бөлгенде оның атом саны (индексі) шығады.6 : 3=2 , еселік санды оттектің валенттілігіне бөлгенде оның атом саны шығады. ІІІ ІІ
АІ2 О3 І ІІ 1х2 =2 ; 2:1 =2; 2: 2 = 1 К2 О - Химиялық формула- заттың құрамын химиялық таңбалардың және индекстердің жәрдемімен шартты түрде жазу. Индекс химиялық формулада атом санын көрсетеді Химиялық формула не таңбалардың алдында сан коэффицент деп аталады ол молекуланың саны
|
Н2+О2=2Н2О 1.Реакци теңдеуін теңестіру 2.Реакцияға қатысқан заттар мен реакц2ия нәтижесінде түзілген реакция өнімдерінің молекулалық массасын есептейміз 2Н2 + О2 = 2Н2О 2· 1· 2 + 16 ·2 2 ·(1 · 2+16 ) 4 + 32 2.18 36 36
Бұдан шығатын қорытынды реакцияға қатысқан заттар мен реакция нәтижесінде түзілген заттарың масса тең екені көріп отырмыз Тағы мысал келтірейік: Мg + О2= МgО Реакцияны теңестіру 2Мg + О2= 2МgО Молекулалық массаларын есептеу 2Мg + О2= 2МgО 2·24 16·2 2·(24+16) 48 + 32 2· 40 = 80 тең Егер, төмендегідей реакция теңдеу берілсе , қалай болады? 1. Р+О2= Р2О5 Fе +S = FеS 3. Nа + Н2О =NаОН +Н2 Құрам тұрақтылық заңы-на мысал келтірейік. Есеп: Химиялық элементтер темір және күкірт 7:4 массалық қатынаста қосылысатын болса, массасы 2,8 кг темірүгінділерімен қалдықсыз әрекеттесетін күкірттің массасын табыңыздар. Шешуі: 7кг темір 4 кг күкіртпен әрекеттеседі Яғни, 7кг Fe 4 кг S 2,8 Fe x кг S 2,8 · 4 x=----------=1,6 кг 7 Жауабы: 2,8 кг темір мен толық әрекеттесу үшін 1,6 кг күкірт қажет Күрделі заттардағы химиялық элементтердің массалық қатынастарын есептеп шығару. 9. Химиялық формуласы Н2SО4 , КОН, МgСО3 химиялық элементтердің массалық қатынастарын есептеу. Күрделі заттардағы химиялық элементтердің массалық үлестерін есептеп шығару. Есеп: Н2SО4 - тегі химиялық элементтердің массалық үлестері қандай және оларды пайызбен шығару? Бер: Н2SО4 т/к W (Н)-? W (S)-? W (О)-?
W (Н ) = ----- =0,0204 98 не 2,04% 32 W (S) = ----- =0,3265 98 не 32,65 % 64 W (Н ) = ----- =0,6531 98 не 65,31% Заттың құрамына кіретін элементтердің белгілі массалық үлестері бойынша химиялық формуласын табу. Есеп Заттың 0,4 (40%) массалық үлесі кальцийден Са , 0,12(12%) массалық үлесі көміртегінен С, 0,48( 48%) оттегінен О тұрады. Осы заттың формуласын табындар. Бер: W (Са)=0,4(40%) W (С)=0, 12 (12%) W (О)=0,48 (48%) Т\К: СахСуОz--? Зат құрамына кіретін химиялық элементтердің массалық үлестерін салыстырмалы атом массаларына бөлгенде атом сандарының қатынасы шығады 0,4 0,12 0,48 ---(Са) : -- (С) : --- (О)= 40 12 16 0,01: 0,01 : 0,03= 1: 1: 3 Демек аттың химиялық формуласы СаСО3
Мұндай есепті шығару үшін алдымен 1.Химиялық реакция теңдеуін жазамыз 2.Егерзаттың қосымшасы болса , алдымен таза заттың массасын табамыз. 3.Теңдеудегі массасы есептің шартында берілген заттардың формулаларынастын сызамыз. 4.Формуласысы белгіленген заттардың зат мөһлшерін (моль)табамыз. 5. Табылған сан мәндерін оларға сәйкескелетін химиялық формулалардың астына жазып есептейміз. Есеп : 8г. сутек жанғанда түзілген судың массасы және зат мөлшері (молль) қанша? Бер: m(Н2) =8г. т/к W (Н2О)-? Шешуі: 1. Массаны есептеу 2Н2 + О2= 2Н2 О 8 · 36 4г 36г Х= ------ =72г 8г Хг 4 2.Судың зат мөлшерін (моль) есептеп шығару 2Н2 + О2= 2Н2О 2моль 2моль 4 моль Хмоль Х= 4 моль Н2О М ( Н2 ) =2г\моль m(Н2=4г М (Н2О) =2г\моль m(Н2О=36г Басқа тәсілмен де есептеуге болады 18 г Н2О 1 моль 72 г Н2О Х моль Х= ( 72·1 ) : 18 = 4 моль Н2О Жауабы 1) 72г су түзіледі , оның зат мөлшері 4 моль Н2О 10. Төмендегі реакция теңдеулерін валенттілікті ескере отырып аяқта. Са + О2=
Nа- + СІ2 = Си + О2 = АІ+ І2 = Fе +О2=
11. Төменде берілген металдардың Са, АІ, К оттекпен, күкіртпен,хлормен реакция теңдеуін жаз. Күкірт металдармен және сутекпен қосылысында екі валентті екенін ескеру керек. 12. "Мольдік масса» деген физикалық шама нені білдіреді және оның « молекулалық масса» «салыстырмалы атомдық масса», «атом массасы», «салыстырмалы молекулалық маса, физикалық шамаларынан қандай айырмашылығы бар? Физикалық шамалардың сан мәндері бірдей болатыны неліктен? 13. Мына жазбалар нені білдіреді? m(Н2О=18г Мr (Н2О.)=18 м.а.б. М (Н2О.)= 18г/моль 14.Мына реакция теңдеу бойынша 2АІ+3S= АІ2S3 4,5 г алюминий реакцияға түскендегі түзілген алюминий сульфидінің массасын және зат мөлшерін табыңдар. 15. 4г.мыс(ІІ) оксиді түзілген болса, мыспен реакцияласқан оттектің массасын , зат мөлшерін есептеңдер. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
Сабақты Қорытындылау |
Біз |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
Тақырыпты Бекіту сауалдары |
1. Төменде екі элементтен тұратын формулалар берілген, формулаларды көшіріп, осы қосылыстағы әрбір элементтің валенттілігін көрсетіп жазыңдар: I нұсқа: CaCl2 , ZnS , N2O3. II нұсқа: Cu2S , NO2 , ZnO III нұсқа: H2S , SO2 , CuO 2. Қосылыстың сандық және сапалық құрамын біле отырып, формуласын құрыңдар және ондағы элементтердің валенттіліктерін анықтаңдар: а) бір атом күкірт пен үш атом оттегі; ә) екі атом азот пен бес атом оттегі; б) екі атом сутегі, бір атом көміртегі, үш атом оттегі; 3. Егер мыс пен оттегінің массалық қатынасы бірінші жағдайда 4:1, ал екінші жағдайда 8:1 болса, онда мыс оксидтерінің тиісті формуласын құрыңыз, Формуласы СаСО3, кальций карбонатындағы элементтердің массалық қатынастарын анықтаңыз. 5. Күкірттің әр түрлі SO2 және SO3 оксидтеріндегі күкірт және оттегі элементтерінің массалық қатынасын есептеңіз. Үйге тапсырма беру. §19-25 1-8 жаттығулар. Бағалау. |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
Үйге тапсырма |
§19-25, 26-27 \\\\89,93,+99,101,102 барлық жаттығулар. Орындау |
Бағалау. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Достарыңызбен бөлісу:
