Саясаттану

106
көріністерін күшейтті. Дж.Локк өзінің либералдық идеясында әрбір адам өз 
қабілетін іске асырмайынша, елдің дамуына өзінің үлесін қоспайынша қоғам 
қарқынды дами алмайды, адамдарды мемлекеттік дәстүрлі жіктеуліктен, дін 
құрсауының ықпалынан босату керек деп түсіндірді. Либералдық идеяны 
көпшілік жақтап шықты, әсіресе жаңа қалыптасып келе жатқан буржуазиялық 
таптың тез қабылдауының арқасында кейін идеологияға айналды. Экономика 
саласында нарықтық қарым-қатынас қалыптаса бастады, енді біреулері кішкене 
шеберхана ашса, біреулері жеке меншік жерге ие болды, сөйтіп өндіріс 
дамыды. 50-100 жылдан кейін осы кішкене шеберханалар ірі зауыттарға, 
фабрикаларға, ал кішкене бау-бақша жерлері үлкен фермерлік шаруашылыққа 
айналды, нәтижесінде халықтың тұрмыс жағдайы қалыптасып жақсарды. 
Қорыта келгенде, либерализм идеологиясы капитализмнің қалыптасып 
дамуына зор әсер етті. 
ХХ ғасырдың басында либерализм идеологиясының одан әрі дамуына 
байланысты бұдан өзгеше саяси идеология ретінде жаңа либерализм –
неолиберализм бөлініп шықты. 
Неолиберализм – азаматтар мен қоғамның экономикалық және 
әлеуметтік өмірін мемлекеттік реттеуге бағытталған идеялар жиынтығы. 
Егер осы екі идеологияны: либерализм мен неолиберализмді салыстырып 
қарасақ, алғашқыда бір-біріне қарама-қарсы бағыт сияқты көрінеді. Себебі, 
либерализм мемлекеттік үстемдікті жұмсарту жолын талап етсе, ал 
неолиберализм керісінше - мемлекеттік реттеуді күшейтуді ұсынады. Дегенмен, 
осы екі идеологияның арасында бітіспес қарама-қарсылық жоқ. Неолиберализм 
идеологиясының пайда болуы қоғамда қалыптасқан әлеуметтік жағдайлармен 
байланысты болатын. Либерализм ұстанымы бойынша дамушы нарықтық 
қатынас ең алдымен бәсекелестікке байланысты. Бәсекелестік экономиканы 
дамытады, бірақ бәсекелестікте адамдардың бәрі, әрине, жеңіске жетпейді, сол 
себепті теңсіздік күшейеді, көптеген адам күйзеліске, кедейлікке ұшырайды. 
Сондықтан еркін нарықтық тетіктерді реттеу, кедейшілікпен күресу үшін 
мемлекеттің араласуы, оның ролінің күшейуі тиіс. Неолиберализм идеологиясы 
бойынша мемлекеттің аса жауапты міндетінің бірі – нарықтық жағдайда 
азаматтарды әлеуметтік қорғау жүйесін жасау. 
Либерализм идеологиясы бойынша қоғамдағы мемлекеттің басты қызметі 
“түнгі сақшы” сияқты болатын болса, неолиберализм жағдайында мемлекет 
“жалпыға бірдей игілік” міндетін атқаруы тиіс. 
ХХ ғасырдың екінші жартысында капиталистік елдердегі көптеген саяси 
партиялар өз бағдарламаларын неолиберализм идеологиясына негіздейтін 
болды. Мысалы, Жапонияда 1955 жылдан бастап билік басында сол елдің ең ірі 
– либералдық-демократиялық партиясы қызмет етеді. Либералдар Англияның, 
Австрияның, Канаданың және тағы басқа елдердің саяси өмірінде өздерінің 
лайықты орындарын алуда. 
ХҮІІІ ғасырда дүние жүзінде тағы бір саяси идеология қалыптасты. Ол –
консервативтік (консерватизм) идеология. 
Консерватизм - қоғамда тарихи қалыптасқан саяси, экономикалық, 
әлеуметтік және рухани құндылықтарды сақтау мен дамыту идеологиясы. 

107
ХҮІІІ ғасыр Еуропа, Америка және Азияның көптеген елдеріндегі 
нарықтық экономиканың дамып, капитализм
қалыптасып, әлеуметтік 
теңсіздіктің күшейген уақыты болды. Ол кезде еңбекшілер мен кедейлердің, 
жалпы жоқшылыққа ұшыраған адамдардың мүдделерін қорғауға арналған 
әлеуметтік қорғау жүйесі жетілген жоқ еді. Сол себепті революция 
ұйымдастырып, буржуазиялық тапты ығыстырып, социализм орнату қажет 
деген идеялар кеңінен тарала бастады.1789 жылғы Ұлы Француз революциясы 
бұның іс жүзіндегі дәлелі болатын. Осы саяси құбылыстарға байланысты 
қалыптасқан консерватизм идеологиясының негізгі мақсаты - қоғам мен 
мемлекетті, олардың саяси жүйелерін бұрынғы қалпында сақтап қалу болды. 
Консервативтік идеология – қоғамды әртүрлі кездейсоқ жағдайлардан, ретсіз 
реформалардан, әсіресе қатыгез, қантөгісті революциялардан сақтап қалу 
жолдарын ұстанды. 
Консервативтік идеяны бірінші ұсынған ағылшын мемлекет қайраткері 
және ғалымы Эдмунд Берк болатын. Кейін бұл идеяны одан әрі зерттеп, 
идеологияға айналдыруға өз үлестерін қосқан француз саясаттанушысы Жозеф 
де Местр (1754-1821), неміс тарихшысы, заңгері Фридрих фон Савиньи (1779-
1861), австриялық саясатшы және қоғам қайраткері Клеменс Меттерних (1773-
1859) және т.б. болды. 
Консервативтік идея Еуропаның батыс, солтүстік және Азияның біраз 
елдерінде мемлекеттік қолдау тауып кейін идеологияға айнала бастады. Осы 
консерватизм идеологиясының басты мақсаттары: куатты мемлекет құру, саяси 
жүйенің, биліктің жоғарғы әлеуметтік топтың қолында болуы, тұлғаның қоғам 
мен мемлекетке бағынуы іс жүзінде жүзеге асып, бұл елдерді әртүрлі 
кездейсоқ, ретсіз реформалардан, кенет оқиғалардан, өкіметтік төңкерістерден, 
шиеленістерден сақтап қалды, бейбіт жағдайда нәтижелі әлеуметтік-
экономикалық қарқынды дамуға жол ашты. 
Консерватизм идеологиясы қоғам өмірінде әдет-ғұрып, дәстүрлер 
маңызды рөл атқарады деп түсініп, оларды мызғымастай сақтап қалуды мақсат 
етті.
ХХ ғасырдың ортасынан бастап консерватизм идеологиясының негізгі 
қағидаларына өзгерістер енгізіліп консервативтік ой-пікірдің басты бағыты 
жаңарған консерватизмге (неконсерватизмге) ауысты. 

жүктеу/скачать 1.27 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: