Саясаттану
жүктеу/скачать 1.27 Mb. Pdf көрінісі
|
| “Саяси идеализм”: утопия, морализм,
легализм. (Д.Перкинс, Ф.Танненбаум, Дж.Шоттуэл, Т.Кук, М.Мус, В.Дин, Р.Кларк, Л.Б.Сон т.б.) әлемдік саясатты құқық және мораль тұрғысынан қарастырады. Зерттеулердің негізгі тақырыбы – халықаралық қарым-қатынастарды халықаралық құқық нормаларымен, адамгершілік негізде және әділеттілікпен реттеу. “Модернизм” (К.Райт, М.Каплан, К.Дайч, Д.Сингер, Э.Ханс және басқалары) – бұл “эмпирикалық талдау” теориясы, саясатты жүйелеп талдау үлгілері. Олар реттілік “ғылыми” айқындауға, нақты ғылымдардың (физика, кибернетика, математика, психология) зерттеу әдістерін пайдалануға, “бейидеологиялық” жиынтық пен фактілерді және нақты халықаралық процестер индикаторларын сандық зерттеуге, эмпирикалық талдауға негізделген. “Трансұлттық”: әлемдік дамудың өзара байланыстылығы, әлеуметтік- экономикалық артта қалудан және саяси тәуелді болудан сақтандыру теориясы. Өкілдері: Р.О.Коохейн, Дж.Най, Дж.Розенау, Д.Митрани және т.б. халықаралық қатынастың басты атқарушысы ретіндегі мемлекеттің ролі туралы классикалық тезиске күмән келтіреді. 1980 жылдардың басынан бастап еуропалық теориялық саяси ойлау жүйесіне мемлекетаралық әлеуметтік жақындасу факторлары күшті әсер етті. Ол бәрінен бұрын халықаралық қатынастар әлеуметтануының, француз 145 мектебінің қызметінің ерекшелігі болып (Ш.Заргбиб, Д.Дрейфюс, Ф.Моро Дефарж, П.-Ф.Гонидек, Ш.Шомон, Р.Арон, Г.Бутуль, Ж-П.Деррьеник, Р.Боск, Ж.Унцингер, М.Мерль) халықаралық қатынастар “саяси реализм” сипатында зерттелді. Халықаралық қатынастардың француздық мектебіндегі ерекше бағыттардың бірі – нақты және жаратылыстану ғылымдарының әдістерін пайдалана отырып, “ұжымдық арандатушылық” ұстанымын (соғыстарды, шиеленістерді) зерттейтін полемология (Г.Бутуль, Л.Пуарье, Ж-Л.Аннэкэн). Полемологтар көзқарасына үңілсек, соғыс – қоғамның динамикалық барысын білдіретін күрделі әлеуметтік феномен ұжымдық имитацияның (диалог пен мәдениетті пайдалану) басты факторы, өркениет жалғасуының тиімді үлгісі, соғыс-техникалық прогрестің қозғаушы күші, қоғамдық өмірде өз нәтижесін беретін маңызды, өтпелі үлгісі ретіндегі тең қалыптылықты бұзу мен қалпына келтірудің қайнар көзі. Марксистік парадигма экономикалық детерминизм мен таптық көзқарас халықаралық қарым-қатынастардың, үстемдік пен бағынушылықтың, таптық күрес пен революциялардың теориялық алғы шарты ретінде түсіндірді. Халықаралық қатынастар теориясының қазіргі кезеңі – ғылыми зерттеулердегі жаңа әдістемелердің пайда болуымен, бұрынғы концепциялық құрылымдарға тән кейбір ережелерді ревизиялау проблематикасының күрделенуімен сипатталады. Мысалы, “неомарксизмнің” өкілдері (П.Баран, П.Суизи, С.Амин, И.Валлерстайн және басқалары) осы замандық әлем тұтастығын халықаралық қатынастарда пайдалану мен бағыну элементтерін сақтауды, оның өзара байланыстарының симметриялық еместігін мойындайды. “Неореализм” (“құрылымдық реализм”, “структурализм” (К.Уолц, Р.Гилпин, Б.Базан, Д.Грейко) бір жағынан ұлы державалардың өзара іс- қимылының нәтижесінде біріккен халықаралық жүйе құрылымын талдау барысында пайдаланылатын “саяси реализмнің” басты ұғымының маңызын жоғары бағалайды. Ал, екінші жағынан, “неореализм” белгілі бір дәрежеде “модернизммен” (халықаралық процестерді зерттеу әдістемесі) және “трансұлтшылдықпен” (жекелеген мемлекеттерді жаһандану жүйесінің элементтері ретінде тану) жақындасады. Халықаралық қатынастарды ғылыми зерттеудегі жаңалық болып нақты деректер негізінде модельдер құру, халықаралық саясаттың нақты мәселелерін зерттеуден тұтас ішкі өзара байланыстағы әлемдік қауымдастық, халықаралық тәртіп проблемаларын талдауға, халықаралық қатынастарды әлемдік даму процестерінің құрамдас бөлігі ретінде түсінуге өту саналады. Бұны “тәртіптелген өзгерістер”, “әлемдік дамуға бағытталған”, “орнықты даму” концепцияларының пайда болуы айғақтайды. Халықаралық қатынастар проблемасында жоғарыда аталған бағыттармен қатар әлемдік, халықаралық және ішкі саясат болып жіктелуі саяси ғылымда маңызды орын алады. Ең алдымен, халықаралық қатынастар проблемасын талдаудан бастайтын болсақ - ол мемлекеттің территориялық шекара аумағынан шығатын билік қатынастары (билікті, байлықты, ықпалды бөлу және бекіту) бойынша 146 өзара іс-қимыл жиынтығы. Бұл ретте бұл қатынастар мемлекетпен бір мезгілде туындайды. Мемлекетке дейінгі орын алған тайпааралық қатынастар (жерді ортақ мекендеу, біріккен аңшылық кәсіп, материалдық құндылықтардың өзара алмасуы) тұрғысында өзінің және өзге аумақтың егемендігін сақтауды және қандай да бір саяси ұйымның билік үстемдігін көздеген жоқ. Сондықтан мемлекеттер арасындағы байланыстар ағылшын философы және заңгері Д.Бентам (1748-1832) енгізген “халықаралық қатынастар” ұғымымен сипатталатын болды. Алайда, уақыт өте келе бұл ұғымының мазмұны ұлғайды; қазіргі кезде мемлекеттік іс-қимылдар, аумақтық құрылымдар шеңберінен шығатын, мемлекеттер арасындағы саяси, экономикалық, дипломатиялық, әскери, мәдени және де өзге байланыстар жиынтығын, халықаралық көлемде (әлем халықтары арасында) негізгі әлеуметтік, экономикалық және мемлекеттік қызметті бейнелейтін қоғамдық қатынастардың айрықша түрі деп анықталды. Халықаралық қатынастар түрлері мынадай: 1) қоғамдық өмір салалары мен қатынастардың мазмұны бойынша – саяси, экономикалық, әскери-стратегиялық, мәдени, идеологиялық, дипломатиялық; 2) өзара іс-қимылға қатысушылар бойынша – мемлекетаралық, әртүрлі халықаралық ұйымдардың, трансұлттық корпорациялардың (ТНК) және басқаларының арасындағы қатынас; 3) қатынастар сипаты бойынша-- құқықтық реттеу сипатынан туындайтын мемлекетаралық қатынастар, іс жүзіндегі мемлекеттің ішкі құзырына кіретін, алайда халықаралық-құқықтық реттеу (халықаралық жеке құқық) саласына жататын мемлекеттік емес сипаттағы мемлекетаралық қатынастар. 4) Халықаралық қатынастар ынталылық дәрежесіне қарай --қалыпты – қалыпты емес, сенімді – алауыздық, ынтымақтастық – шиеленістік болып бөлінеді. жүктеу/скачать 1.27 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|