Сборник материалов круглого стола (21 сентября 2010 г.) Астана, 2010 ббк 72 с 27

Правовые формы осуществления налоговой деятельности государства

Свою налоговую деятельность государство осуществляет главным образом в правовых формах. Так, установление, изменение и введение налога может быть осуществлено лишь посредством принятия соответствующего правового акта (в Казахстане - закона, принятого Парламентом, закона или указа, имеющего силу закона, принятых Президентом Республики Казахстан). Чтобы сформировать систему налоговых органов и определить их компетенцию, также требуется принятие определенных правовых актов (законов и постановлений правительства). Управление этой системой ее центральный орган осуществляет тоже путем принятия соответствующих правовых актов (главным образом приказов). Отсюда налоговые отношения всегда имеют форму правового отношения. Налоговые органы в процессе осуществления своей деятельности взаимодействуют с налогоплательщиками и другими участниками процесса налогообложения также через издание правовых актов - в основном налоговых уведомлений [1, с.141].

Словом, вся налоговая деятельность осуществляется путем принятия, изменения или отмены тех или иных правовых актов, которые и выступают формой этой деятельности.

Основными правовыми формами налоговой деятельности государства выступают:

1. 
   издание нормативных правовых актов;
   
2. 
   издание индивидуальных правовых актов;
   

1. 
   совершение двухсторонних юридических актов в виде налоговых договоров;
   
2. 
   привлечение к финансово-правовой ответственности лиц, совершивших налоговые правонарушения.
   

Правовые акты (как нормативные, так и индивидуальные) представляют собой особую разновидность юридических актов - налогово-правовые акты.

Налогово-правовые акты - это юридические акты, принимаемые государственными органами в пределах своей компетенции по вопросам налоговой деятельности государства и выступающие ее правовой формой.

По своим юридическим свойствам налогово-правовые акты подразделяются на нормативные и индивидуальные.

Нормативный налогово-правовой акт содержит общее правило поведения, рассчитанное на длительное время и адресованное неопределенному количеству субъектов. Примером нормативного налогово-правового акта является Налоговый кодекс Республики Казахстан.

Посредством издаваемых законов и иных нормативных правовых актов государство устанавливает и вводит налоги, регулирует возникающие при этом налоговые отношения, определяя права и обязанности их субъектов и участников. В этом же порядке устанавливается ответственность за нарушение налогового законодательства, которая по большей части носит характер ответственности за ненадлежащее исполнение налогового обязательства.

Деятельность государства, выступающего в целом в сфере налогообложения в качестве политически властвующего субъекта, устанавливающего налоги и регулирующего налоговые отношения, носит в основном нормотворческий характер.

Как субъект (сторона) конкретного налогового отношения государство в лице своих специализированных налоговых органов добивается исполнения конкретным налогоплательщиком своих налоговых обязательств перед государством, опираясь при этом на ту нормативно-правовую базу, которая была ранее создана им самим же [1, с.142].

Совокупность налогово-правовых актов, носящих нормативно-правовой характер, образует налоговое законодательство страны. Отметим, что налоговое законодательство является формой существования налогового права.

Индивидуальный налогово-правовой акт касается конкретного налогоплательщика либо иного лица, связанного с налогообложением, и рассчитан он на определенную ситуацию. Примером индивидуального налогово-правового акта является уведомление органа налоговой службы, направляемое налогоплательщику при уплате окладных налогов, исчисление суммы налога в данном случае осуществляется самим налоговым органом. Такой способ уплаты налога применяется, например, при уплате налога на имущество физических лиц, когда налоговый орган самостоятельно исчисляет сумму налога и вручает налогоплательщику налоговое уведомление, в соответствии с которым налогоплательщик производит уплату налога.

Налоговым уведомлением признается направленное органом налоговой службы письменное сообщение налогоплательщику о необходимости исполнения последним налогового обязательства (п. 1 ст. 31 НК).

Данное уведомление содержит все признаки индивидуального правового акта, т. е. регулирует конкретное налоговое правоотношение, адресовано определенному лицу, рассчитано на однократное применение. Этот акт порождает обязанности у лица, кому оно адресовано, обладает свойствами обязательности и принудительности исполнения, что свойственно любым правовым актам.

Налоговое уведомление как индивидуальный правовой акт используется в самых разнообразных случаях и ситуациях.

Так, налоговое уведомление используется в тех случаях, когда исчисление суммы налога осуществляется самим налоговым органом. Применяется оно при начислении суммы налога, пени и штрафов по результатам налоговой проверки, в случае принятия мер по обеспечению исполнения не выполненного в срок налогового обязательства а также при принудительном взыскании налоговой задолженности. Предметом налогового уведомления может быть устранение нарушений, выявленных по результатам камерального контроля. Данное уведомление может быть и не связано с выплатой налогоплательщиком определенной суммы денег, а содержать, например, требование об устранении нарушений налогового законодательства. Налоговое уведомление может быть адресовано не только самому налогоплательщику, но и направляться налоговому агенту, а также быть использовано для обращения взыскания на деньги на банковских счетах дебиторов (должников) налогоплательщика.

Налоговый кодекс устанавливает сроки исполнения каждого вида налогового уведомления (п. 2 ст. 31 НК).

В качестве индивидуального правового акта во взаимоотношениях с банками выступают распоряжения налоговых органов, посредством которых осуществляется приостановление расходных операций налогоплательщика, а также инкассовые распоряжения, в силу которых банки должны осуществить списание денежных средств с банковского счета налогоплательщика с перечислением их на счет бюджета.

Издание индивидуальных налогово-правовых актов является формой реализации налоговыми органами своих односторонне-властных полномочий, которыми эти органы наделены государством.

Наконец, правовой формой налоговой деятельности государства является реализаций налоговыми органами своих полномочий, действуя при этом в качестве участника конкретного налогового правоотношения. В зависимости от вида налогового правоотношения налоговый орган может выступать в роли либо представителя государства, действуя от его имени, либо самостоятельно, действуя от своего имени.

При этом следует отметить, что государство заинтересовано в том, чтобы нормы налогового законодательства в целом и налоговые обязательства в частности исполнялись надлежащим образом. Эта заинтересованность обусловлена не только стремлением государства обеспечить правопорядок в сфере налогообложения, как это имеет место в любой сфере, которую государство регулирует посредством издания нормативных правовых актов, но и тем, что от соблюдения данного правопорядка напрямую зависят доходы государства, получаемые посредством налогов. Иначе говоря, в сфере налогообложения у государства два мотива обеспечения соблюдения законности: первый - обеспечение исполнения норм права, что представляет собой публично-политический аспект, второй - на базе исполнения норм налогового законодательства обеспечение себя денежными средствами, что представляет собой материальный аспект заинтересованности государства. В этих целях государство наделяет свои налоговые органы довольно мощными юридическими правомочиями и предусматривает различные юридические механизмы, призванные обеспечить сбор налогов, одновременно возлагая на другую сторону соответствующие обязанности.

Так, налоговые органы вправе осуществлять налоговый контроль в порядке, установленном Налоговым кодексом, производить у налогоплательщика проверки денежных документов, бухгалтерских книг, отчетов, смет, наличия денег, ценных бумаг, расчетов, деклараций и иных документов, связанных с исполнением налоговых обязательств, требовать от налогоплательщика предоставления документов по исчислению и уплате (удержанию и перечислению) налогов, пояснений по их заполнению, а также документов, подтверждающих правильность исчисления и своевременность уплаты налогов, производить у налогоплательщика изъятие документов, свидетельствующих о совершении налоговых правонарушений, обследовать любые используемые для извлечения доходов объекты налогообложения и объекты, связанные с налогообложением, независимо от места их нахождения, проводить инвентаризацию имущества налогоплательщика (кроме жилых помещений), получать от банков сведения о наличии и номерах банковских счетов налогоплательщика, об остатках и движении денег на этих счетах, косвенным методом определять налоговое обязательство налогоплательщика, предъявлять в суды иски в соответствии с законодательством Республики Казахстан и т. д.

Реализация данных полномочий, представляя собой юридически значимые односторонне-властные действия налоговых органов, выступает в качестве методов осуществления государством своей налоговой деятельности.

Другими словами, реализуя предоставленные ему полномочия и добиваясь исполнения налогоплательщиком возложенных на него обязанностей, налоговый орган тем самым участвует в осуществлении налоговой деятельности государства.

Особую группу полномочий налоговых органов представляют собой полномочия, предоставляющие этим органам право на применение в одностороннем порядке мер государственного принуждения. Применение этих мер также выступает в качестве формы налоговой деятельности государства.

К числу основных мер государственного принуждения, применяемых в процессе осуществления налоговой деятельности государства, относятся следующие:

1. 
   принудительное установление размера налогового обязательства;
   
2. 
   принудительная корректировка размера налогового обязательства;
   
3. 
   применение мер принуждения, связанных с обеспечением исполнения налогового обязательства;
   
4. 
   применение мер, связанных с принудительным исполнением налогового обязательства;
   
5. 
   принудительное изъятие у налогоплательщика документов;
   
6. 
   применение мер принуждения, направленных на устранение нарушения налогового законодательства.
   

Еще одной правовой формой налоговой деятельности государства является совершение двухсторонних юридических актов, в качестве которых выступает налоговый договор. Сторонами такого договора выступают, с одной стороны, государство (представленное уполномоченным на то государственным органом), как субъект, имеющий право на получение суммы налогового платежа, с другой - налогоплательщик, как субъект, обязанный осуществить налоговый платеж в пользу государства.

Отметим, что налогово-правовая наука избегает употребления понятия «налоговый договор». Однако такой договор, по нашему мнению, все-таки существует, хотя и применяется он в весьма ограниченной сфере налоговой деятельности государства.

Более подробно на вопросе налогового договора мы остановимся ниже при рассмотрении методов правового регулирования, используемых налоговым правом.

Министерство финансов Республики Казахстан осуществляет руководство налоговыми органами.

Налоговый комитет Министерства финансов Республики Казахстан является ведомством Министерства финансов Республики Казахстан, уполномоченным обеспечивать налоговый контроль за исполнением налоговых обязательств перед государством в соответствии с Кодексом Республики Казахстан «О налогах и других обязательных платежах в бюджет» (Налоговым кодексом), а также осуществляющим в соответствии с законодательством Республики Казахстан руководство и межотраслевую координацию в сфере обеспечения поступлений налогов и других обязательных платежей в бюджет, полноты и своевременности перечисления обязательных пенсионных взносов.

Комитет имеет территориальные органы, являющиеся юридическими лицами, к которым относятся: межрегиональные налоговые комитеты, налоговые комитеты по областям, городам Астане и Алматы, межрайонные налоговые комитеты, налоговые комитеты по районам, городам и районам в городах, а также налоговые комитеты на территории специальных экономических зон [2].

В числе основных методов налогового контроля (называя их почему-то формами) Налоговый кодекс называет следующие, непосредственно связанные с учетной деятельностью налоговых органов [3]:

1) осуществление государственной регистрации налогоплательщиков и ведение их учета (регистрационный учет налогоплательщиков);

2) ведение учета объектов налогообложения и объектов, связанных с налогообложением;

3) ведение учета поступлений в бюджет;

4) мониторинг финансово-хозяйственной деятельности налогоплатель-щика;

Согласно Налогового Кодекса одной из обязанностей налогоплательщика является постановка на учет в налоговом органе. При этом на основе данных учета НК МФ РК ведет Государственный реестр налогоплательщиков, порядок и правила ведения которого определяет Минфин РК. С 01.02.2001 г. министерство финансов ввело новый порядок регистрации налогоплательщиков, где в числе прочих реализованы вопросы, которые не были отражены в прежнем положении о регистрации налогоплательщиков: это постановка на учет нерезидентов РК, филиалов, представительств и т.д.[4, с. 24].

Реализация норм налогового законодательства предполагает решения главного механизма системы налогообложения – реализации материальных интересов государства с последующими направлениями обеспечения социальных программ общества и повышения благосостояния населения.

1. 
   Худяков А.И. Налоговое право Республики Казахстан. Общая часть. Учебник - Алматы: ТОО «Издательство «Норма-К», 2003.
   
2. 
   Положение о Налоговом комитете Министерства финансов Республики Казахстан, утверждено постановлением Правительства Республики Казахстан от 9 октября 2002 года N 1102
   
3. 
   Кодекс Республики Казахстан О налогах и других обязательных платежах в бюджет (Налоговый кодекс) от 10декабря 2008г. № 99-IV ЗРК
   
4. 
   Чекаева Е. Государственный реестр налогоплательщиков Республики Казахстан// Вестник налоговой службы Республики Казахстан, №2, 2001.
   

Қазақ елінің Конституцияларының тарихына көз жүгіртсек. Қазақ Совет социалистік республикасы совет мемлекеттердің одағында болғанда халық бірінші – Сталинің (05.12.1936ж) және Л.Брежневтің кезіндегі қабылдаған 25.10.1977ж Конституциялармен өмір сүрді. Аталған Конституцияларда көрсетілген әр бір ел өз еркімен одақтан шығыуға болады, өкінішке орай ол іске аспай қалды, себебі мемлекетте егемендік болған жоқ. Мемлекетің бір негізгі белгісі ол егемндік.

1990 жылы 25 қазаңда «Қазақстан Республикасының мемлекеттік тәуелсіздігі туралы» Декларация қабылданды, ал 1991 жылы 16 желтоқсанда біз өз егемендімізді, тәуелсіздігімізді алдық. 28 қантарда 1993 жылы Қазақстан Республикасының Жоғарағы кеңесінің тоғызыншы сессиясында дербес, тәуелсіз мемлекеттің тұнғыш Конституциясы қабылданды. 1995 жылы 30 тамызда бүкіл халықтық референдумда бүгінгі азаматтарымыз өмір сұріп жатқан Қазақстан Республикасының Конституциясы қабылданды.

Конституция – мемлекетің, оның ішінде қоғамның тынысын, елдің қатынасын реттейді. Мемлекет, қоғам әрдайым заңсыс болған емеес. Сондықтан адам үшін маңызды заңның бірі Ата заңымыз Конституция. Көптеген елдер оқу орындарында Конституцияны басты пәнінің бірі етіп оқытады. Заң сыйламайтың, білмейтін маман ертең еліне қызмет ете алмайды, пайда келтірмейді.

Дегенмен де қазақ даласында мемлекеттілік болғанынан бастап, сол XIII-XV ғасырдан бері бізге белгілі, Алтын орда дәүіріндегі Шынғысханын «Ясасы», Қазақ хандығы тұсындағы «Қасым ханның қасқа жолы», одан кейін «Есім ханның ескі жолы», Тәуке хан тұсында «Жеті жарғы» пайда болды. Қасым ханның заңында «қанға қан» принцип болса, Тәукенің «Жеті жарғысында» «қанға құн» принципі қосылды.

Конституция бүгінгі күн мен болашаққа арналып жазылада, қабылданады. Конституциясыз мемлекет тіршілік жүргізе алмайды, Ата заңсыз мемлекет болмайды, Конституция – тірек заңымыз. Ал осы заңның негізінде басқа заңдар қабылданып, тармақталып жатады. Мемлекеттің болашағы, тағдыры қабылданған Конституция қағидаларына байланысты. Осы ебептен Ата заңды – Конституцияны құрметтеу қажет.

Жақында 30 тамызда біз өз еліміздін Конституциясының 15 жылдығын атап өттік. Соған арналған конференцияда Ел басымыз Н.А.Назарбаев Конституцияны дамыту тұралы шаралап айты. Конституцияның басты идеясы – адамның құқығын сыйлау. Барлық заңдар Конституцияға сай болу қажет. Заң біздің күнделікті жүріс тұрысымызды бір қалыпқа келтіріп отырады. Біздің біреуден жәбір көрмеуімізді және біреуге жамандық жасаумызды қадағалмайды.

Конституция – азаматтарымыздың отаншылық сезімін күшейтеді. Оқу орындарында, басқа да мекемелерде Конституция күнінің маңыздылығы туралы үнімі түсіндіріліп отыру керек. Қазақстан халқын біріктіретін, құқықты орындататын ол Ата заңымыз – Конституция.

Кәзіргі таңда қоғамда Конституциялық мәдениет қалыптасып келеді. Адам болғасын заң бұзушылықтар болып тұрады, бірақ оны заңмен реттейтін институтар, органдар бар. Солардың жұмысын жетілідіру қажет. Соның бір жетістігі, жуырда Елбасымыз қабылдаған құқықтың реформа.

Конституцяның ерекше белгілерін айқындай отырып, құқықтанушылар, оны ұлттық құқықтың басқа көздеріне қарағанда қоғам мен мемлекетте ең жоғары заңдық күші бар құқық нормаларының жүйесі деп тұжырымдайды. Ол бір жағынан адам мен қоғамның, екінші жағынан адам мен мемлекеттің арасындағы қатынастар негізін, сонымен бірге мемлекеттің өзінің ұйымдастыру негіздерін қоғамдық және конституциялық құрылыстың негіздерін, адам мен азаматтың негізгі құқықтарын, бостандықтарын, міндеттерін, сондай-ақ жергілікті өзін-өзі басқару буындарын ұйымдастыру және олардың қызметі қағидаттарын бекітуші әрі реттеуші негізгі заң болып табылады. Сондықтан Қазақстан Республикасының Конституциясы елімізде қолданылып жүрген барлық заңдардың іргетасын қалайды, оның заңдарының заңы болуы шындық, ақиқат. Ал, ағымдағы заңдар осы конституциялық қағидат қалыптарын әрі қарай дамытушы күш ретінде есептеледі.

Қазақстан Республикасының Конституциясы туралы сөз қозғағанда тәуелсіздік алуға, өзіміздің Конституцияны қабылдауға себеп болып табылған кейбір тарихи сәттерді атап өткен жөн.

Қазақстанда конституциялық құрылыс идеялары өз қайнар көзімен ғасырлар бойы жалғасын таба бермек. Олардың қалыптасуына «Қасым ханның қасқа жолы», «Есім ханның ескі жолы» сияқты XV-XVIII ғасырлардың заңдар жинағы маңызды рөл атқарды.

Ел тарихында бес Конституция болған, соның ішінде қазіргі қолданыстағы 1995 жылғы Конституция. Бұағн дейінгі қолданылған Конституциялар 1926, 1937, 1978 және 1993 жылдары қабылданды.

1926 жылы қабылданған бірінші қазақстандық Қонституцияның декларациядан ешқандай өзгешілігі болған жоқ. Ол мазмұны және нысанымен РКФСР Конституциясына сәйкес келіп, декларацияның барлық ережелерін енгізген болатын. Қазақстан Кеңес Федерациясының тура субъектісінің мәртебесін алсада, нақты, заңды түрде де тәуелсіздігімен атазаңдығына ие болған жоқ.

Қазақстанның өз егемендігін нақты жүзеге асыруы Республикалық Жоғары Кеңесімен 1990 жылы 25 қазанда қабылданған тарихи үлкен маңыздылығы бар құжаты - Қазақ КСР мемлекеттік егемендігі туралы Декларациясынан басталады.

Декларацияның тарихи маңызы республиканың мемлекеттік егемендігіне нақты мазмұн беруімен құнды.

Декларация Қазақстан Республикасының егеменді мемлекетінің мәртебесін іске асырған елдің жаңа Конституциясы мен басқа да заңнамалық кесімдер әзірлеуге негіз болды. 1991 жылы 16 желтоқсандағы «Қазақстан Республикасының мемлекеттік Тәуелсіздігі туралы» консититуциялық заңды, 1993 жылғы Қазақстан Конституцияны және қазіргі қолданыстағы Қазақстан Республикасының 1995 жылғы Ата заңды қабылдауымен тәуелсіздік мемлекет ретінде біздің еліміздің конституциялық ресімдеуінің қалыптасуы аяқталды.

АҚШ-та тәуелсіздік Декларациясының авторы Т.Джефферсон, ал АҚШ Конституциясының атасы Д.Мэдисон, Франция Конституциясының дем берушісі және идеологы генерал Шарль де Голль болса, жаңа тәуелсіз мемлекет - Қазақстан Республикасы Конституциясын қабылдаудың ұйымдастырушысы, дем берушісі және авторы Елбасы Н.Назарбаев болғандығы бәрімізге аян.

Қазақстан Республикасы Конституциясының Франция Конституциясына ұқсас тұстары өте көп. Дегенмен де, еліміздің жаңа Конституциясын дайындау барысында қазақ елінің өткен тарихтағы дәстүрлерінің көрініп тұратын болуы да ұмыт қалған жоқ. Елбасы Н.Назарбаев енгізген қоғамдық келісім мен саяси тұрақтылық, бүкіл халықтың игілігі үшін экономикалық даму, қазақстандық патриотизм, мемлекет өмірінің аса маңызды мәселелерін демократиялық әдістермен, оның ішінде республикалық референдумда немесе Парламентте дауыс беру арқылы шешу принциптері ұзақ талас пікірлерден кейін жобаға енгізілді.

Аталған принциптердің ішінде Қытай халқының қоғамдық қайраткері және саяси ойшылы Сунь Ятсеннің ХХ ғасырдың басында ұсынған «халықтық үш принцип» идеяларына ұқсайтындары бар. Оларды атап айтар болсақ - қазақстандық патриотизм, саяси тұрақтылық пен қоғамдық келісім, халық игілігі үшін жасалатын экономикалық реформалар. Бұл принциптер Конституцияның халық алдындағы рухын көтеріп ғана қоймайды, Ата Заңның барлық нормаларының осы принциптерге сәйкес келу қажеттігін де ұғындырады.

Бүгінде біздің еліміз 1995 жылғы Конституция бойынша өмір сүреді. Ол қабылданғаннан кейін Қазақстан өзінің одан әрі даму жолын түпкілікті таңдап алды. Бүкілхалықтық референдумда қабылданған осы Негізгі Заң, шын мәнінде, қоғамдық келісімге айналды, сол бойынша өкімет Қазақстанды демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекетке айналдыруды өзіне басты міндет етіп алды, ал азаматтар Конституцияны және еліміздің заңдарын бұлжытпай орындауға жауапкершілікті өз мойындарына алды.

Бүгінгі күні Қазақстан ішкі тұрақтылыққа жетті, әлеуметтік даму базасының сенімділігі қамтамасыз етілді, өңірдегі ең үздік экономика құрылды.

ҚР Конституциясының кiрiспесiнде Ата Заңды қабылдаудың себептерi мен мақсаттары былай түсiндiрiлген: “Бiз, ортақ тарихи тағдыр бiрiктiрген Қазақстан халқы, байырғы қазақ жерiнде мемлекеттiлiк құра отырып, өзiмiздi еркiндiк, теңдiк және татулық мұраттарына берiлген бейбiтшiл азаматтық қоғам деп ұғына отырып, дүниежүзілік қоғамдастықта лайықты орын алуды тiлей отырып, қазiргi және болашақ ұрпақтар алдындағы тарихи жауапкершiлiгiмiздi сезiне отырып, өзiмiздiң егемендiк құқығымызды негiзге ала отырып, осы Конституцияны қабылдаймыз”. Ата Заңның бұл бөлiгi саяси және идеологиялық тұрғыдан алғанда аса маңызды. Өйткенi бұл Ата заң ҚР-нда демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет құрудың конституциялық негiзiн қалады. Осыған орай республика қызметiнiң түбегейлi қағидалары айқындалады. Олар: қоғамдық татулық пен саяси тұрақтылық; бүкiл халықтың игiлiгiн көздейтiн экономикалық даму; қазақстандық патриотизм; мемлекет өмiрiнiң аса маңызды мәселелерiн демократиялық әдiстермен, оның iшiнде республикалық референдумда немесе Парламенттiк дауыс беру арқылы шешу (1-бап, 2-тармақ).

Ата Заңның негiзгi бөлiгiнде (I — VIII бөлiмдер) азаматтардың құқықтары, бостандықтары мен мiндеттерi туралы, конституциялық құрылыс жайлы, мемлекеттік нысандар жөнiнде, мемлекеттік буындардың жүйесi мен мәртебесi туралы (Президент, Парламент, Үкiмет; Конституциялық Кеңес, соттар, және сот төрелiгi, жергiлiктi мемлекеттік басқару және өзiн-өзi басқару туралы) нормалар тұжырымдалған. Қорытынды және өтпелi ережелер мазмұндалған соңғы IХ бөлiмде Ата Заңға өзгерiстер мен толықтырулар енгiзу тәртiбi, конституциялық заңдар мен өзге де заңдарды қабылдау рәсiмi сөз болады. Ата Заң құрылымына жасалатын талдау оған негiз болған конституциялық идеялардың айқын көрiнiсiн бередi. “Жалпы ережелер” деп аталатын 1 бөлiмде жаңа конституциялық құрылысқа сапалық сипаттама берiлген, яғни Конституция бойынша республикада мемлекеттік билiк бiртұтас, ол Конституция мен заңдар негiзiнде заң шығарушы, атқарушы және сот билiгi тармақтарына бөлiну, олардың тежемелiк әрi тепе-теңдiк жүйесiн пайдалану арқылы, өзара iс-қимыл жасау қағидаcына сәйкес жүзеге асырылады. Бұл бөлiмде осыған орай конституциялық құрылысты айқындайтын, мемлекет пен жеке адамдардың және азаматтық қоғамның қарым-қатынастарынан туындайтын негiзгi қағидалар тұжырымдалған, олар: Қазақстан халқының толық билiгi (егемендiгi); Қазақстан Республикасы аумағының тұтастығы; мемлекеттік билiктi жүзеге асыру барысындағы пiкiр еркiндiгi; Конституцияның үстемдiгi (жоғары тұратындығы); мемлекет билiгiнiң бөлiнiсi; адам құқықтары мен бостандықтарының мемлекет мүдделерiнен басымдығы; мемлекеттік тiл саясатының кепiлдiгi, т.б.

ҚР Конституциясының жоғары тұрғандығын арнайы мемлекеттік орган — ҚР Конституциялық Кеңесi қамтамасыз етедi. ҚР Конституциясының 74-бабына сәйкес, КР Конституциясына кереғар деп танылған заңдар мен халықаралық шарттар қол қойылуға жатпайды немесе тиiсiнше бекiтiлуге және күшiне енгiзiлуге тиiс емес. Заңдарды Конституцияға сай келедi деп тану оларға қол қою мерзiмiнiң басталғандығын бiлдiредi. Конституцияда баянды етiлген адам мен азаматтың құқықтары мен бостандықтарын шектейдi деп танылған заңдар немесе өзге нормативтiк құқықтық актiлер күшiн жояды және қолданыстан шығарылады. Сондай-ақ соттар мен өзге де құқық қорғаушы органдардың осындай заңға немесе өзге нормалық құқықтық актiге негiзделген шешiмдерi де орындалуға жатпайды.

Өркенді дамуымыздың басты құжатына айналған, бүкіл халық болып қабылдаған Ата Заңды құрметтеу біздің міндетіміз әрі парызымыз. Конституциямызда Қазақстан азаматтарының міндеттері туралы жазылған бапта Қазақстан Республикасының Конституциясын құрметтеу және сақтау көрсетілген. Қазақстанның әрбір азаматы еліміздің негізгі заңының асқақ рухы мен маңызын, Конституцияны қалыптастыру тарихын жақсы білуі керек. Конституцияны құрметтеу және сақтау арқылы және оның тарихы мен маңызын білуімізбен ғана біз өз елімізді, Отанымызды, тарихымызды, құндылықтарымызды құрметтейміз және еліміздің дамуына, қоғамдық келісімге, бейбітшілік пен тыныштыққа қол жеткізе аламыз.