Сборник материалов международной научно-практической конференции

Новосибирский государственный университет экономики и управления - "НИНХ", РФ

Для того чтобы организовать эффективную систему управления рисками брокера при осуществлении маржинального кредитования, необходимо сформулировать оптимизационную задачу, которую будет решать брокер. Для достижения этой цели исследуются понятия маржинального кредитования и маржинального займа, определяются способы управления рисками маржинального кредитования, выделяются параметры и специфические риски маржинального займа.

Существование маржинального кредитования в России регламентируется нормативными документами, которые содержат следующие определения:

Маржинальные сделки - сделки купли-продажи ценных бумаг, расчет по которым производится с использованием денежных средств или ценных бумаг, предоставленных брокером в заем клиенту.

Необеспеченные сделки - сделки купли-продажи ценных бумаг, по которым в момент заключения сделок суммы денежных средств, либо количества ценных бумаг, недостаточно для исполнения обязательств по такой сделке (кроме срочных сделок) [1].

Т.е. совершение маржинальных и необеспеченных сделок – это отношения между инвесторами, которое характеризуется тем, что обязательства одной из сторон по сделке гарантируются принадлежащими ей активами, учитываемыми на брокерском счете, менее чем на 100%.

Рассмотрим маржинальное кредитование с другой точки зрения.

У инвестора, совершающего маржинальную сделку, недостаточно собственных активов для ее исполнения, но при этом контрагент по сделке получает все указанные в ней активы. Очевидно, что это происходит за счет ресурсов третей стороны, которой в данном случае является брокер.

Под маржинальным кредитованием принято понимать «предоставление клиенту в кредит денежных средств или ценных бумаг под залог текущей стоимости активов клиента» [2]. Это определение можно модифицировать с учетом следующих замечаний:

- маржинальное кредитование необходимо рассматривать как вид деятельности;

- использование выражения «под залог стоимости активов» неправомерно, поскольку в процессе маржинального кредитования не возникают отношения залога;

- сущностным признаком маржинального кредитования является то, что оно связано с совершением маржинальных и необеспеченных сделок.

Таким образом, будем придерживаться следующего определения: маржинальное кредитование – это специфический вид деятельности брокера по предоставлению в кредит денежных средств или ценных бумаг под обеспечение активами, находящимися на брокерском счете клиента, при совершении клиентом маржинальных или необеспеченных сделок на рынке ценных бумаг.

Под маржинальным займом будем понимать отношения между брокером и конкретным клиентом по поводу предоставления активов клиенту на условиях платности и возвратности, возникающие и изменяющиеся в результате совершения клиентом маржинальных или необеспеченных сделок. Отдельно следует подчеркнуть, что маржинальный заем не обладает свойством срочности, которым обычно характеризуются кредитные отношения.

Таким образом, анализируя изучаемые риски с позиции классификации по характеризуемому объекту, можно сказать, что риски маржинального кредитования – это риски видов финансовой деятельности, а риски маржинального займа – это риски отдельной финансовой операции.

В рамках концепции приемлемого риска, целью управления рисками является поддержание риска на уровне, компенсируемом ожидаемыми выгодами.

Рассмотрим маржинальное кредитование с точки зрения ожидаемых рисков и выгод.

Полезный эффект, ожидаемый брокером при осуществлении маржинального кредитования, имеет следующие формы:

- получение вознаграждения за предоставленные на условиях платности денежные средства и ценные бумаги;

- увеличение суммы комиссии, взимаемой с оборота, в связи с увеличением средств, находящихся в распоряжении клиента;

- нематериальные выгоды, имеющие экономические последствия – увеличение лояльности клиента, поддержание конкурентоспособности.

Риски связаны как с неопределенностью финансового результата, так и с возможностью при определенных обстоятельствах понести убытки по маржинальным займам [3].

Рассмотрим, по каким направлениям может осуществляться управление рисками маржинального кредитования.

Как и при организации любой деятельности, при осуществлении маржинального кредитования руководству брокера предстоит сформировать организационную структуру, распределить функции между подразделениями, выбрать сотрудников и наладить процессы. Эти вопросы лишь косвенно связаны с финансовыми рисками и остаются за рамками рассмотрения данной диссертации.

Организация маржинального кредитования неизбежно связана с формированием списка ценных бумаг, по которым допускается заключение маржинальных и необеспеченных сделок, а также списка ценных бумаг, которые могут быть использованы в качестве обеспечения.

Еще одним направлением является управление маржинальным займом как финансовой операцией [4].

Рассматривая маржинальный заем как финансовую операцию брокера, можно выделить основные параметры операции:

- размер займа (величина задолженности клиента перед брокером);

- состав и стоимость обеспечения;

- размер брокерской комиссии [5].

К специфическим рискам маржинального займа можно отнести:

- кредитный риск: в случае маржинального займа клиент не имеет обязательства погасить его в определенный момент, так же как и обязательства внести дополнительное обеспечение, таким образом, кредитного риска в общепринятом понимании по маржинальному займу не возникает. Однако действиям контрагента присуща неопределенность, которая влияет на результат операции. Если эту неопределенность измерить, можно считать ее индикатором кредитный риск;

- рыночный риск маржинального займа связан с изменением рыночной стоимости ценных бумаг. Так как обеспечение является основным механизмом защиты брокера, оценка рыночного риска является ключевым моментов в оценке рисков маржинального займа. Однако специфический механизм реализации этого риска не позволяет напрямую использовать распространенные методики оценки рыночного риска;

- операционный риск: необходимо рассмотреть все прогнозируемые затруднения с реализацией обеспечения, среди которых важнейшими являются время, затрачиваемое на совершение сделки по реализации обеспечения, и ограниченность торгового времени на российских биржах;

- риск ликвидности: поскольку предметом маржинальных и необеспеченных сделок могут являться только самые ликвидные ценные бумаги, этот риск снимается почти полностью.

Поскольку все финансовые риски маржинального кредитования возникают с момента выдачи маржинального займа, сокращение размера займа за счет реализации части обеспечения уменьшает подверженность всем рискам. Соответственно оптимизационная задача, которую необходимо решить, формулируется следующим образом: оценить, является ли комбинация финансовых рисков приемлемой, компенсируется ли она выгодами, которые могут быть получены.

Таким образом, для оценки рисков брокера при осуществлении маржинального кредитования, требуется применять методический подход, позволяющий оценить приемлемость риска по каждому маржинальному займу с учетом одновременного действия нескольких источников риска.
Список литературы.

1. Приказ Федеральной службы по финансовым рынкам от 7 марта 2006 г. N 06-24/пзн "Об утверждении Правил осуществления брокерской деятельности при совершении на рынке ценных бумаг сделок с использованием денежных средств и/или ценных бумаг, переданных брокером в заем клиенту (маржинальных сделок)".

2. Райзберг Б. А., Лозовский Л. Ш., Стародубцева Е. Б. Современный экономический словарь. 5-е изд., перераб. и доп. — М.: ИНФРА-М, 2007.

3. Верников А. Развитие российского рынка маржинальной торговли соответствует мировой тенденции // Рынок ценных бумаг. 2007. 12.

4. Иоффе Д. Проблемы и перспективы развития маржинальной торговли // Рынок ценных бумаг. 2000. №19.

5. Захаров А., Шешеловский М. Система управления рисками при маржинальных операциях на фондовом рынке. Практика Remote Trader // Рынок ценных бумаг. 2001. №2

Шәкәрім атындағы Семей мемлекеттік университеті

Қазақстанда шағын бизнесті дамытуға бөгет болатын мәселелер өзінің кешенділігімен ерекшеленеді және ол қысқа мерзім ішінде шешілмейді. Шағын бизнес секторын дамытудың қазіргі жағдайы ол мемлекеттік қолдау стратегиясын қайта қарау қажеттілігі болып табылады. Жаңа стратегия шағын бизнесті дамытудың салалық және аймақтық ерекшеліктерін есепке ала отырып құрылу қажет. Мұндай болғанда берілген стратегияның негізгі компоненттері ретінде келесілерді ұсынуға болады:

- қолданылып жүрген нормативті-құқықтық базамен қамтамасыз етілуін жетілдіру;

- шағын кәсіпорындардың ірі кәсіпорындармен өзара іс әрекет етуін кеңейту;

- салық салу жүйесін жетілдіру;

- қаржы – несие мезанизмін жетілдіру;

- әкімшіліктік бөгеттерді жою;

- шағын бизнес кәсіпорындарына ақпараттар ұсыну және қызмет көрсету жүйесін дамыту;

-кәсіпоырндардың қоғамдық қозғалысын дамытуды қолдау;

- шағын кәсіпорындар үшін мамандарды оқыту және дайындау жүйесін қалыптастыру.

Осы көрсетілген компоненттерді кешенді түрде жүзеге асыру болашақта Қазақстандағы шағын бизнес секторын дамыту үшін қолайлы жағдай туғызады.

Қазіргі сатыда шағын кәсіпорындарды мемлекеттік қолдауды дамытуда ең алдымен олардың салалық ерекшелігін ескеру қажет. Оларға өндірістік циклының ұзақтығы, шығарылатын өнімнің және қолданылатын құрал жабдықтарының конструторлық – технологиялық жағы, күрделі салымының ақталу мерзімі, шикізатпен қамтамасыз етілуі жатады. Көптеген елдерде шағын бизнестің критерийлерін анықтау оларды мемлекеттік қолдаудың формасы мен тәсілі кәсіпорынның салалық жағын есепке ала отырып жүзеге асырылады.

Қазіргі уақытта Қазақстанда қолданылып жүрген критерийлер «шағын» және «орта» категориялары өндірістік – технологиялық және экономикалық ерекшеліктерін есепке алмайды. Осыған байланысты, белсенді мақсатты бағытталған салалық қолдауды жүзеге асыруда бірінші кезектегі шаралар ретінде қндірістік шағын кәсіпорындар үшін жаңа ғылыми негізделген критерий жасау қажет және оны қолдау формаларын қарастыру керек.

Бизнесті дамытудың мемлекеттік қолдауы келесі бағытта жүзеге асырылу қажет:

Біріншіден, шағын бизнес үшін қолданылып жүрген нормативті-құқықтық қамтамасыз етілуін жетілдіру.

Құқықтық реттелуі тым басым елдерде шағын бизнес өте ақырын дамиды. Негізгі себептері болып өз бизнесін ұйымдатыру және реттеу кезіндегі бөгеттер, лицензиялаудың тым үлкен жүйесі, салық салудың қатаң жүйесі және осыған байланысты айыппұл және әкімшілік алымдар жүйесі, жекеменшігін басқару және иелену сферасындағы реттеу жүйесінің дамымауы және жұмыс берушілермен және жалданбалы жұмысшылар арасындағы өзара қарым қатынас, сонымен қатар ресурстарға қол жеткізудің қиындығы және мемлекеттік сатып алулар тендерлеріне қатысудағы қиыншылық болып табылады.

Мемлекеттің шағын бизнсті дамытудағы сәйкес рөлі ол бәсекелестікті марапаттау, стартегияны қалыптастыру, шағын бизнесті қолдау инфрақұрылымын құрудан көрінеді. Ерекше көңіл бөлуді мына сфералар талап етеді, олар салық салу туралы заңы, еңбек және экологиялық заңды сақатуын және қазіргі жаңа инфрақұрылымдарды дамытуға ықпал ету болып табылады.

Қазақстан үшін шағын бизнесті мемлекеттік қолдау жүйесін қалыптастыруда сатылы тәсіл тиімді болып табылады. Оның мәні шағын кәсіпорындардың шектен артық реттелуінен ақырындап ауытқып қолайлы бизнес орта құруға қарай жылжу, бірінші кезекте нормативті-құқықтық базаны тәртіпке келтіру және оның барлық деңгейде сапалы қолданылуы.

Күшіне енген заңды жетілдіру процессіндегі шешімді талап ететін басты мәселе, ол жаға заңды-құқықтық базаны жасау кезіндегі қарама – қарсы шықпау принципін қатаң сақтау болып табылады.

Екіншіден, шағын және орта кәсіпорындардың ірі кәсіпорындармен өзара іс-әрекеті болып табылады.

Әлемдік тәжірбие көрсетіп отырғандай, шағын бизнес экономикалық дамытуда экономиканың жеке секторы ретінде ірі кәсіплрындармен өзара іс-әрекет етпей, ешқашанда басты рөлге ие бола алмайды. Шағын кәсіпорын ірі кәсіпорындармен кооперациялауда қосымша құн өндірісінде өзінің рөлін алуға тырысады.

Мемлекет мұндай өзара әрекеттерді қолдап от ыру қажет. Қазіргі уақытта бұл процесс дамудың бастапқы сатысында тұр. Кәсіпкерлерге іріктеп сауалнама жүргізгенде, 10% шағын бизнес кәсіпорындары ғана ірі және орта кәсіпорындармен тұрақты байланыс орнатқан.

Әлемдік тәжірбиеде ірі кәсіпорындар шағын кәсіпорындарға тапсырыстар орналастырып, өндірістік қуат ұсыну, кадрларды дайындау қажет болғанда қаржы қорларын бөлу арқылы өндірісті жаңарту және тағы басқа қызметтерін ұсыну арқылы қолдаулар көрсетеді. Басқа сөзбен айтқанда, республикадағы шағын бизнестің дамуына бөгет болған көптеген мәселелер өзара тиімді кооперациялық байланыс орнатқанда ғана шешілуі мүмкін.

Мұндай болғанда шағын кәсіпорындардың ірі кәсіпорындармен әріптес болуы келесі формада жүргізілуі мүмкін:

- Көшбасшы – кәсіпорын өндіріс циклінде ары қарай қолдану үшін кешенді бұйымдар өндіру;

- технологиялық дайындығын дейін жаңа бұйым жасау және игеру, оны ары қарай бас кәсіпорынға енгізу;

- көшбасшы – кәсіпорынды сервистік қызметкөрсету;

- көшбасшы – кәсіпорын тапсырмасы бойынша жаңа технология жасау.

Үшіншіден салық салу. Нарықтық экономика жағдайында салық саясаты шаруашылықтың тиімді формасына марапаттау, инвестиция ағымын және несие ресурстарын ынталандыру, өндірістің өсуіне және оның рентабельділігінің артуына жағдай жасауы қажет.

Халықаралық ұйым сарапшылары және отандық кәсіпкерлердің пікірінше жүргізіліп жатқан салық саясаты шағын кәсіпорынды дамыту үшін қолайлы жағдай жасап отырған жоқ.

Халықаралық тәжірбиеге сүйене отырып, осы сферадағы мәселелерді шешудің бірден бірі жолы ол шағын бизнестің табысына салық салу бойынша жеңілдік жүйесін енгізу болып табылады.

Көптеген елдерде техникалық жағынан құралдануға, өндірісті кеңейтуге және жаңартуға бағытталған кәсіпорындар үшін салықтан босату қолданылады.

Қазақстанда осы тәжірбиені қолдану шағын кәсіпорындар үшін уақытында құрал жабдықтарын және қолданылатын технологиясын жаңартуға ықпал етеді, ол өз кезегінде шығарылатын өнімнің бәсекелестік қабілетіне әсерін тигізеді.

Жалпы Қазақстандағы шағын бизнесті қолдау үшін салық саясатының фискальды бағытынан бастап шағын бизнес кәсіпорындарын дамыту үшін ынталандыру жүйесін құру қажет.

Бұл мақсаттарға жету келесі шараларды қабылдауды ұсынады:

- банктік емес қаржы – несте ұйымдарын және мекемелерін дамыту үшін құқықтық және институционалдық жағдай құру;

- шағын кәсіпорындарда әрекет ететін, салалық спецификасын ескере отырып несиелік құрал пакетін кеңейту және микро қаржыландыру жүйесін дамыту;

- кәсіпкерлерді несиелеу кезіндегі қаржы институттарының тәуекелділігін кепілдеме сақатандыру жүйесін дамыту;

- қарыз алушылардың несие тарихы бойынша ақпараттық базаға қол жетімділігін және шынайы, орталықтандырылған бақа құру;

- несие алу кезінде шағын кәсіпорындарға қызмет көрсететін ұйым желілерін дамыту.

Қаржы – несие саясатын жүзеге асыру мақсатында көптеген батыс елдерінің тәжірбиесі бойынша, шағын және орта бизнесті мақсатты несиелеудің арнайы қаржы – несие институттарын құруға болар еді. Бұл институттың негізгі тапсырмасы болып шағын кәсіпорын секторын арзан орта және ұзақмерзімді қарыз қаржыларымен қамтамасыз ететін несиелеудің жаңа механизмін енгізу және қолдану болып табылады.

Жаңа ісін бастаған кәсіпкерлерге қаржы – несие механизмі қолдауын көрсеткенде ерекше көңіл бөлу қажет. Оларға қазіргі уақытта қаржы ресурстарын алуға шектеу қойылып отыр.

Бесіншіден, әкімшіліктік бөгеттерді жою. Әкімшіліктік бөгеттерді жою үшін шағын бизнес кәсіпорындарының қызметін реттеп отыратын заңның сақталуын бақылау және мониторинг жүйесін жасау керек.

Шағын кәсіпорындарда қолданылатын нормативті – заңдық және бағдарламалық құжаттардың өкілдік органдармен міндетті келісімі бойынша шаралар қабылдау керек. Олар бұл жұмысқа қоғамдық бірлестік өкілдерін, ғалымдарды, тәуелсіз сарапшыларды тарту қажет. Бұл қабылданған заң және бағдарламалық құжаттардың сапасын жақсартуға ықпал етеді.

Бақылау – тексеру қызметін орындайтын мемлекеттік құрылым іс - әрекеттерін тәртіпке келтіру үшін әртүрлі тексеру жүргізу регламентіне жетекшілік ететін біртұтас жалпы салалық талап жасау керек. Сонымен қатар осы органдардың жұмысының тиімділігін бағалау критерий жүйесін қайта қарау қажет. Бұл мемлекеттік органдардың бақылау – тексеру қызметінен түсетін табысты жоспарлау жүйесін өзгертуге ықпалын тигізеді және жиналған айыппұлдар саны емес шағын бизнес кәсіпорындарының қызметін жақсартуға көңіл бөлуіне әкеледі.

Кәсіпкерлерге тіркеу, лицензиялау, стандартизациялау және сертификациялау, ақпараттық қамтылуы және тағы басқа мемлекеттік қызмет көрсетудің регламенттерін және стандарттарын жасау ұсынылады.

Бұдан басқа мемлекеттік органдармен кәсіпкерлердің өзара қарым қатынасын жақсарту үшін олардың арасында тұрақты және сенімді «кері байланыс» орнату қажет. Бұл бақылау – тексеру мемлекеттік органдарының іс әрекетін бақылауды ғана жүзеге асырмайды, сонымен қатар шағын бизнес кәсіпорындарына қызметк өрсетуге ұсынылатын тәртіп және сапасын жетілдіру бойынша уақытында шаралар қабылдауға ықпал етеді.

Алтыншыдан, шағын бизнес кәсіпорындарына ақпараттар ұсыну және қызмет көрсету жүйесін дамыту.

Халықаралық сарапшылар пікірі бойынша, жалпы шағын бизнес секторын дамыту сияқты, қызмет көрсету бизнес секторында үйлестіріп және қолдап отыру қажет дейді.

Мұндай болғанда барлық қызмет көрсетулерді қолдау емес, тек қана нақты критерийлерге жауап беретіндерді қолдау қажет. Әсіресе келесі қызмет көрсетулер:

- шағын кәсіпорындардың нақты мұқтаждықтарының талдауына негізделуі;

- базалық бизнес принципінде жүзеге асырылуы, яғни соңғы тұтынушы көмек алушы емес, сатып алушы ретінде қарастырылуы керек;

-жоғары кәсіби деңгейде қызмет көрсетілуі қажет;

- қызмет ұсыну процессін жетілдіруді енгізу үшін нәтижені тұрақты бағалап және бақылап отыруы қажет;

- ақылы негізде және компания қызметінің тиімділігін қамтамасыз ету.

Әлемдік тәжірбие көрсетіп отырғандай, шағын кәсіпорындарға көбінесе жеке компаниялар кеңестік және ақпараттық қызмет көрсетеді. Осыған байланысты шағын бизнесті дамыту стратегиясының бір бағыты ол кәсіпкерлер үшін кәсіби ақпараттық қызмет көрсету секторларына қолдау көрсету керек. Бұл процессте халықаралық ұйымдар көмек көрсете алады. Тәжірбие көрсеткендей, көп кәсіпкерлер жылына бірнеше рет жеке қызметкерлердің кәсіби сапасын және білімін қолданады. Осыған байланысты бұл персоналды ұстау шағын кәсіпорын үшін қымбат және тиімді емес.

Жетіншіден, кадрмен қамтамасыз етілуі. Жаңа стратегияда шағын бизнес кәсіпорындары үшін басшыларды және мамандық жұмысшылары мен инженерелік персоналдарды дайындау және қайта дайындау қарастырылған.

Нарықтық экономика жағдайындағы басқарушылық қызмет және жаңа кәсіптің пайда болуы сәйкес білімнің және дайындықтың болуын талап етеді. Кәсіпкерлер – бұл шағын компанияның иесі, ресурстарының шектелуіне байланысты кәсіпорынды басқару, өнім жасау, сапаны бақылау өндіріс процессін ұйымдастыру, бухгалтерлік есеп және маркетинг сияқты сферада өздерінің жеке дағдыларын көтере алмайды. Сонымен қатар қаржының шектелуіне байланысты туындаған мәселені шешу үшін басқа жақтан мамандарды тарта алмайды.

Бұл сұрақтарды шешу үшін әртүрлі оқыту шараларын қолдануды талап етеді. Мұндай болғанда тәжірбие көрсеткендей, жалпы сипаттаға оқыту семинарлары тиімсіз болып келеді де, ал бизнесті басқару сферасындағы әртүрлі салалық білім бойынша арнайы семинарлар тиімді болып келеді. Бірақта мұнда тиімді шаралар болып, кәсіпкерлер өзінің күнделікті іс-әрекетінде кездестіретін процесс туралы техникалық білім және дағдымен байланысты шаралар табылады. Мұндай салада халықаралық ұйымдардың мүмкіндіктерімен және ресурстарын белсенді түрде тартуға болады.

Сегізіншіден, кәсіпкерлердің қоғамдық қозғалысын дамыту. Кәсіпкерлердің қоғамдық қозғалысын ары қарай дамыту кәсіпкерлердің мүддесін қорғайтын өкіметтік емес ұйымдар және қоғамдық бірлестіктердің статусын және құқығын анықтайтын заңдарға қосымшалар және өзгертулер енгізуді талап етеді.

Шағын бизнес кәсіпорын қызметін реттейтін нормативті-заңдық актілердің орындалуын бақылаудағы, қоғамдық-техникалық сараптама және зерттеудегі қоғамдық бірлестіктердің қатысу механизмін жетілдіру қажет. Сонымен қатар қоғамдық бірлестіктер өздерінің мүдделерін көрсету үшін қолданылып жүрген механизмді белсенді пайдалануға ұмтылуы керек. Бұл елдегі кәсіпкерлік ортаның әлеуметтік - саяси маңыздылығын нығайтады.

Кәсіпкерлердің құқығын және мүдделерін қорғау негізінде келесілерді ұсынуға болады:

- заңдық және орындаушылық мемлекеттік органдағы бизнес мүддесін қорғау;

- Шағын бизнес ісі бойынша кеңестік – мәжлістік органда кәсіпкерлер ортасы өкілдерінің белсене қатысуы (ҚР Елбасы басқаруымен кәсіпкерлер Кеңесі, әкімшілік шегіндегі сараптама топтары);

- орындаушы органдардың қызметін қоғамдық бақылау.

Қазақстанда шағын бизнесті қолдауға келесі халықаралық ұйымдар және аймақтық дамыту банктері қатысады: Бүкіләлемдік банк; Қайта құру және дамыту Еуропалық Банкі; АҚШ халықаралық дамыту бойынша Агенство; Исламдық Дамыту Банкі; Тасис; техикалық әріптестік бойынша Германдық қоғам; БҰҰ Дамыту Бағдарламасы; Сорос-Қазақстан Қоры; ЕурАзия қоры.

Жалпы, халықаралық және шетелдік ұйымдар қызметі шағын бизнесті қолдаудың қаржылық және қаржылық емес құралдарын біріктіреді және жеке кәсіпкерлер секторын дамытуға, сонымен қатар жеке шағын кәсіпорындарды қолдауға бағытталған.

Қазақстандағы халықаралық және шетелдік ұйымдар қызметіне шолу жүргізсек, олар техникалық көмекті және географиялық жағынан орналасуына қарап көмек жүргізеді. Мұның себебі, донорлық ұйымдардың ресурстарын тарту бойынша үкіметтің жалпы стратегиясының жоқтығынан болып отыр. Оның ішінде жеке бағытары, яғни жоба және бағдарламалар бойынша бірін бірі қайталайды және қызығушылық жақтар мен әріптестерінің ақпараттарының жетіспеушілігіде болып отыр.

Бұл жағдайдан шығудың бірден бір жолы, шағын бизнесті дамыту сұрағымен айналысатын өкілдендіріліген мемлекеттік органдармен Қазақстандағы донорлық ұйымдар және кәсіпкерлердің қоғамдық бірлестік өкілдері арасында тығыз қарым - қатынас орнату. Бұл өзара іс - әрекет жиі кездесу арқылы жүзеге асырылады. Кездесу кезінде қатысушылар техникалық көмекті тарту үшін жоба және басымды бағыттар туралы ақпараттармен бөліседі, қол жеткізген нәтижелерін талқылайды, жоспарларымен бөліседі, сонымен қатар болатын мүмкіндіктері туралы біледі.