Ұшы-қиырсыз Жібек жолының бойымен лықылдай соққан сары жел бір мезет демін ішіне тартқан. Күн арқан бойы көтеріліп, демде қызған көсеуге ұқсап жер құйқасын көңірсіте тусті. Күйген иіс көтерілді

Қыпшақтар жусанның жасын тек қана тамырынан айырады. Осы өсімдіктің сабағы әрдайым табиғатқа бағынып: керімсал ұрса кеудіреп, жауын суын жұтса былқылдап жасарып жатады. Жылдың қыстан өзге үш мезгілінде төбесінен дүр етіп нөсер өтсе-ақ ду етіп жас бүр жарады. Қалың қара жусанды қонышынан кешіп Отырар даласын жаяу аралап келе жатқан Иланшы Қадырхан осыны ойлады. Жусанды емес-ау, осындай өсімдік тақылеттес, өз нәрін тереңнен тартып, кәрі сабақты қайта жасартып, әлсін-әлі маңына әдемі әтірін шашатын жасамыс қыпшақ жұртының бүгінгісі мен кешегісіне ой жүгіртті.

«Дабыл ілген иесіз тұлпарды іздеп жүрген Ошақбайды тұтқындап кеткен кімдер? Неге өйтеді? Өзгені емес Ошақбайды қолға түсірерлік себеп неде?»

«Батырсыз қалған ауылға тұтқиылдан тиген қызылбастар мінезін қалай түсінуге болады? Батырсыз ауылды жауға көздеген жансыздың жымысқы тірлігі емес пе?»

«Өз елінің ішкі-тысқы саясаты қалай?»

«Ықылым сегізінші ғасырдан бастап осы күнге дейінгі ұлан-ғайыр ұзақ уақытта Дәшті-қыпшақ деп аталатын Інжу үгіз өзені мен Харчук тауын, Хорезм мен Абескүн теңіздері жағасын, Құлынды даласын, Есіл мен Ертіс өзендері бойын желдей есіп, еркін кезіп жайлаған сан қилы рулар жинағы бұл. Көне қара шаңырақ, аса айбарлы ел. Ескі шежірешілер көбіне Дешті-Қыпшақ, кейде Қаңлы-қыпшақ деп хатқа түсіреді. Бұл ұлыс күннің батысында Бұлғар елімен, терістікте сабырлықтармен, күннің шығысында Маңғұл, Моғол жұртымен,түстікте Хорезм, түстік-батыста Қараханид хандығы, одан әрі түстікте қызылбас елімен жиектеседі. Осы ұлан-байтақ үлкен жерді жайлап жатқан Дешті-Қыпшақ бейне жанартау мінездес еді. Кейде күш-қуатын жапан далаға сіңіріп тыншу қалатын, кейде аса мол қол жинап жалын құсатын. Көршілерін жалмап жұтатын. Ат басын кері бұрған мезетте түстік мұхитына өтіп кеткен мұз таулары секілді лезде еріп жоғалып жатады. Осы сұрапыл күштің басына қыпшақ атын дабырайтқан Алаша, Тоныкөк, Оғыл атты атақты хандар отырды.

Тоғызыншы ғасырдан бастап, Дешті-Қыпшақтың түстік жағы, дәлірек ойласа, Отырар мен оның қол астына қарайтын қырықтан астам қалалар Хорезмнің жұрымында жатты. Інжу үгіз бойындағы дихан халықта солай жапырылды. Бұған баста себепкер болған мұсылман діңі еді. Араб қолбасшылары Отырар мен Испиджабты жаңаша (григориан, яғни күн календары бойынша) 840 жылы, Таразды 893 жылы, Сығанақты 843 жылы жаулап алды. Қараңғы халыққа діңнен тор құрды, есін алды. Көп ұзамай әлгі шаһардың халқы көтеріліске шығып, апиын жұтқан арабтарды кері қуды. Бас бостандығын жеңіп алды. Бірақ арабтар бос кеткен жоқ, дінің таратып; соңына сахаба, баб, ата деген дің ұстар ұяластарын қалдырды. Түлкіге салған түтін секілді діңмен ел санасын улады.

Содан Дешті-Қыпшақта Жалаңаш әулие, Арыстан баб, Жылаған ата, Баба түкті шашты Әзіз деген дің басылар дәуірледі.

Сол шырмауға ерте іліккен Отырар, оның қарамағындағы қырық шақты қала Хорезмге саяси жағынан кіріптар болды. Өйткені, ең мықты дің тізгіні Бұқарда еді. Әйтсе де мүлдем бас иіп бағынып кетпеді. Бұған, бұрын-соңды Иланшы Қадырхан оқыған тарихшылар Ибн әл-Әсірдің, Әбу-Исқақ Истахридің, Әбужафар әт-Табаридің, Әбілқасым Ибн Хаукәлдің, саяхатшы Шәмседдин Макдисидің сөздері куә.

Қазіргі Хорезм әміршісі Мұхаммед қасында үнемі қыпшақтан кеңесші ұстайды. Иланшы Қадырханның өз басы Үргеніштегі мемлекеттік кеңес — Дуан-арздың мүшесі. Аузы дуалы айтқыштың өзі. Айбарлы Мұхаммедтің шешесі Тұрқан ханым қазақтың қаңлы руынан шыққан. Иланшы Қадырхан сол Тұрқан ханымның туған жиені.

Отырардың бүгінгі құдіреті ше?.. Күннің батысындағы Мәрмәр теңізі жағалауынан басталып күннің шығысына кететін «Ұлы Жібек жолы», ежелгі бабыл жерінен шығып, үндіні көктей өтіп, Хорезмді басып Қытайға қарай жол алған «Бас Жібек жолы», сабырлықтардан тіке Хорезмге тартылған «Жау жолы» осы қаланың үстінен өтеді, Отырардың «Қан Базарына» саудасын салады, кең сарайда қонып дамылдайды, сосын тағы да таусылмас жолға шығады. Осының өзі туған қаласын салтанатқа бөлеп, байлыққа белшеден батыра берді. Атағын дүйім жұртқа жайды. Өзі бай, өзі атақты елге жау көзі бұрын түсетіні мәлім. Содан араб халифалары баяғыда дүркін-дүркін жорықтар жасапты. Бір-ақ басын жарға ұрған Інжу жайыны секілденіп есеңгіреп кете берген. Жансыздарын жіберіп елінің осал жерін іздетті; хандар арасында алауыздық таратты. Осының бәрі Дешті-Қыпшақты қылыш күшімен бағындыра алмасын білген бейбақ күншілдіктің кесепаты еді.

Әуелде араб жиһанкездері Отырарды «Фараб» не «Бәрәб» деп жазып жүрді. Әбу-Йсқак Истахри мен Шәмседдин Макдиси «Бәрәб»деп атапты Отырар кітапханасында сақталған «Худуд әл-Әлім» деген кітапта қаланы «Пәрәб» деген. Осының бәрі Иланшы Қадырханның ойынша: «қос өзеннің қосылатын жеріндегі өлке» деген мағынадан шыққан сөз. Арыс өзенінің Інжу өгіз өзеніңе құя беріс жиегіне орнаған Отырарда қазір нешеме ғұлама, өнерпаз, көріпкел, сәуегей, зергер мекен етеді. Шаһарды екі жүз мыңдай халық мекендейді; көшесінде сан жүздеген тасболат тамдар, жәдігер, кешендер бар; монша, мешіт, сауда дүкендері, ұстахана, қышхана, гүртхана, әсем әуіздер бар. Ойлап кетсе ғажайып баққа еніп, мәуесінен татпай-ақ, зәмзәмінен сусындамай-ақ көңілі тойып жүрген жұмақ пендесіндей сезінеді өзін.

Жәдігер деген тастан салынған ымырат, дің үй дегені түрі киіз үй тәрізді күмбездеп салынған мекен, бұл екі құрылыс та шаһардың орталық көшесінде көп кездесетін. Қазақ ата зергерлігінің әліппесінде тағы да екі құрылыс кезігеді, олар — үй тас деп аталатын киіз үй секілді тас үй де, сосынғы кешен атты жеке дара тұрғызатын күмбезді ескерткіш, үй тас пен кешендерді көбіне дихандар мекендейді. Қаланың шеткі көшелерінде тасболат тамдар көп ұшырасады, тасболат тамдар киіз үй секілді дөңгелек емес, төрт бұрышты, не қоржынды етіп салынған. Үйлерінің қабырғасы әрқилы әсем қыштан қаланған, оларға тән тұрақты құбылыс есіктерінің біркелкі түстікке қарап тұруы еді. Тасболат тамдарды ұсталар, қолөнершілер, тоқымашылар жайлайды.

Сығанақта қыпшақтың ежелгі қаласы. «Тұман жазбалары» дейтін көне шежіреде шаһар оныншы ғасырда Сунақ деп аталыпты. Бұл «суы нақ» қоналқы деген ұғымнан шыққан көрінеді. Бертін келе, он бірінші ғасырда бұл қала туралы кезбелер көбірек жазады. Махмұд Қашғаридің«Түркі тілдерінің сөздігі» деген еңбегінде «Сугнақ гуздар еліндегі қала» деген түсініктеме бар. Кейіннен өзі білетін араб тарихшылары сол

Сығанақ пен Отырарды салыстыра дәріптейтінді шығарды. Расында, Сығанақ олардың ұғымынша «қос өзеннің арғы жағындағы (Мавераннахра) елдің тағдырын білдіріп тұратын бірден-бір темірқазық жұлдызы іспетті еді. Шаһарды елшілер мен жаушылар: «Дешті-Қыпшақтың» екінші шаңырағы, Ұлы Жібек жолының алтын қақпасы деп санады.

Үшінші мықты шаһары Испиджаб еді. Испиджабты әуелде Қаңлы көсемдері салғызған. Қаланың өзіне тән ерекшелігі сол, алтын, күміс өндіретін, кен қорытатын. Биік тау басына қазаншұнқырлар қазып, оған тастарды салып, үстіне сексеуіл өртеп қола қайнатады. Ұсталарға қару-жарақ соғатын темір әзірлеп береді. Испиджаб бабы көп уақытқа дейін базарында құл сатуға рұқсат етті; қала базарынан түріктер мен славяндарға лек-лек құлдар жөнеліп жататын!. Осы озбыр тірлікті тыйғалы Иланшы Қадырхан нешеме әрекет жасап бақты. Әйтсе де сауда қыздырып жүрген жедбуаз кәззаптарды колға түсіре алмай-ақ қойды. Амалсыз әлгі қанқұйлы бабтың көзін жойып, оның тағына Оғыл Барысты отырғызумен тынған.

Кітап жазатын ешкі сақтияның жасаумен аты шыққан Таразы деген шаһарының салтанаты өз алдыңа бір төбе.

«Сақтар ошағы» деген сөзден шыққан Ясы қаласының зергерлік өнері көзі бітелмес бұлақпен парапар»...

Отырардың жусанды жазығын жаяу аралап келе жатқан Иланшы Қадырханның санасын торлаған ой осы еді, соңынан сүркіл салған ат дүбірін естіді, ойын бөлді. Қақпақтай жауырының шұғыл бұрып қараған. Нөкері Мақсұт көрінеді. Бір атқа мініп, келесі атты жетелеп жақындап қалыпты. Тақап келгенде барып көлігінен түсті. Иіліп тағзым етті. Иланшы Қадырхан енді нөкеріне қарай жүрді. Жаңа байқады, алып денелі жігіт әлі қос қолын кеудесінен алмай иіліп тұрған.

— Не айтқың келіп тұр, Мақсұт? - деді Иланшы Қадырхан анадайдан дауыстап.

— Ошақбай ауылын шабатын қызылбастарға астыртын хабар беріп, жол сілтеген атшабар Бадриддин екен, хан ием, — деді Мақсұт сол иілген күйі.

— Оны қалай растайсың?! .

— Қызылбастың жолбасшы жарғақ шалынан естідім, тұтқын қазір Күмбез Сарайда отыр, жауаптасуға әзір, хан ием.

— Уа, жаратқан, жансыз етегімнің астынан шықты десеңізші?!

— Бадриддиннің ойы бұрыннан бұзық болатын.

— Арандатып тұрғаннан саумысың? Талай жарлығымды қиын жолда қалт жібермей орындай білген білгірлігін қалай түсінем?!

— Оның әкесі Тажвдин бірнеше жыл Отырар әміршісі болған. Қыруар қазына жеп байыған. Қатының қырыққа жеткізген.

— Ләппай деген.

— Сол әкесін райбаттап тақтан түсірген сіз деп ойлайды.

— Сонда әлгіндей опасыздыкпен не мұратқа жетпекші?

— Көксегені алауыздық, арандату. Қызылбас ханы опат болған аз ғана қолы үшін құн даулайды, екі ел арасында қызыл көз жанжал жүреді, соғыс басталады, оған керегі сол. Керегі сіздің тағыңыз.

Әмірші мына сөзден қатты ашуланды, ызадан жерге түкірді. Аузына жусан дәмі білінген. Атқа қонды, тізгінді кері бұрып, қалаға қарай шоқыта жөнелді. Мақсұт соңынан ілесті. Жусанды даланы армансыз кешіп келіп, Отырар шаһарына тұс-тұстан құйылатын керуен жолының біріне түсті. Бұл жолмен тақауда мал айдап өткен білем, майда тұяқ мақұлықтардың шұбырынды ізі жосылып жатыр. Борпылдаған ұлпа топырақ ат шашасын қапты, шаңнан жаяу борасын көтерілді. Жол көп шұбырындыдан керпіліп тоза бастаған. Тізгінді қиыс бұрып борпылдақтан шыға жүрді. Көп ұзамай даланың жусаны майдалады, бара-бара сирексіп, аралары алағаттана түсті, енді кілең түбіртекке айналды. Алыстан шаһар сүлделенді, ақ шаңқан аспанға күмбездерін көтеріп, мұнараларын шаншып тәкаппар көрінді, берідегі қызыл күрең қорғандары шегіп жатқан түйелер секілді. Қала үстін көгілдір түтін басқан. Манағы жусанды дала түгесіліп, енді селеу, ебелек, боз, өлең, ит құлақ, итсигек өскен жазық басталды. Жазықтың жиегі қалың бауға барып тірелетін, бас арықтан өткен соң-ақ өрік, жиде, шабдалы, жаңғақ, тұт, тораңғы, қара ағаш тоғайына кіресің. Кірмей тұрып-ақ Отырар қаласының сүлдерінен көз жазып қаласың. Қаланы қалың бау көрсетпей жібереді. Бетке әтір иісті самал соқты. Жыныстың арасында салқын су сылдырап жосып жатыр. Бей-берекет емес, жүйек-жүйекпен, атыз-атызбен құлдилай ағады. Бұлар баудың арасына еркін сіңе түсті. Көлеңкеде қонып отырған бөгелек пен сона секілді жәндіктер ду етіп ұшып, аттарға қона бастады, тұлпарлардан тыныш жүріс кетті, пысқырынып, құйрығымен шапаттап жанталасқа түсті. Ағаш арасы қапырық екен, әмірші пысынап кетті, баудан тезірек шыққысы келіп шоқыта жөнелді. Көлікті көрер көзге шыбынға талатып, ұзақ жүріп жыныстан әзер сытылды, қаланың тұлғасы қайта көрінді; енді бақшалық басталады.

Отырардың бұл терістік беті болатын. Қауын, қарбыз еккен жалпақ атыздар көз сүрінтеді, көкпеңбек кілем жайып тастағандай. Қалың пәлек арасынан күләба қауындардың бұлтиып-бұлтиып бөксесі көрінеді. Қауын біткен торлай бастапты, бұл жүзін жуып, дәм кірді деген сөз. Қарбыздың бояуы айқындала түскен, бұл қабығының қалыңдағаны, қабығы қалыңдаса ішіне шырын жиып жатқаны. Көгілдір атыздардың арасын қақ жарып келе жатқан жолды су әбден рәсуалапты, кей жері мимырт батпақ, кей жері көлкіген шалшық, кей тұста ат тұяғын желім саз қабады. Бақша арасынан өткен жолдың сықпыты осы. Қалаға тақаған сайын бақшалықтың түрі де, түсі де өзгере берді. Сол қол жақтары атызға қауақ егіпті, бұл дақылды кісі жемейді, ыдыс жасайды. Қауақтардың көлемі әзірге кішкентай, шағын қыш құмыра секілді; бұл дақыл піскен кезде бой жасап үлкейеді, қабығы қатаяды, сосын диқан үзіп алады, бас жағынан дөңгелектеп ойып тастайды, бұл келешек ыдыстық ауызы, сол ауыздан ішке ожау жүгіртіп дәнің алып тастайды; сосын күнге кептіреді, сосын ыстықкүлге отырғызып қояды, әлгі қауақ күлге отырған сайын қызара түседі, сонымен әрі жеңіл, әрі әсем ыдыс дүниеге келеді. Оң канаттағы асқабақ атыздары болды, пәлегінің көлемі үлкен, түйе жапырақтыкіндей екен. Асқабақтың да қызылы, ағы, сарысы, көкшілі көз тартып домаланып жатыр.

Бас арықтан өтісімен жасыл бақшалық шаһар үйлеріне жалғасты. Бұл негізінен қаланың сыртқы мекен-жайлары. Диқандар отыратын жер рабат деп аталады. Рабаттың белгілі жүйемен салынған көшесі жоқ, ығы-жығы, кейде жыпырлай, кейде пышырай орнаған балшық үйлер ғана. Үйлердің арасынан керуен жолы әрең өтеді. Рабат түгесіліп, қыш қорған бадырая түсті, көз алдыңда еңсесін көтерді. Қақпа алдыңда Иланшы Қадырхан тізгінің тартты. Мақсұт қатарласа берді.

— Әлгі қызылбас шалымен кешке сауалдасамын. Күмбез Сарайға жүре бер. Бадриддинге байқау бол, көз жазып қашырып алып жүр ме, — деді.

Жолаушылар екі айырылысты.

Иланшы Қадырхан қыш қорғанға енісімен-ақ ат басын жоғары бұрды, шығыс беттегі, Қышқыш әулие қорығының ішіндегі ханша сарайына тартты. Мана уәкіл үнді жігіті: «ханша кешелі-бүгін сырқаттанып жатыр», деп құлаққағыс қылған еді. Енді жан серігінің халін біліп қайтпақшы.

Тұлпарына тақым басты. Кеңсірігін қаланың қапырық ауасы кесті. Жаңа ғана жұпарын жұтып, кең тыныстап қайтқан даланы ойлады, сол далада еркін жосытып, еш ойсыз, еш қарекетсіз жүрген жастық шағын сағынды. Онда сәмбі талдай майысқақ, мақсатсыз, сезімтал еді, қазір қара ағаштай қатты, қатал, шарт сынғанша жатқа ығын, досқа өтін бермес біртоға жанға айналған. Кейінгі кезде өзі де сезеді, жар төсегіне де жылуы кеміп барады, ханша сарайына сирек соғады, әйелімен әрәдік ұшырасады. Он бес жылдан артық көңіл қосып, жүрек жарастырған Бикемен түс шайысқан, "е сен" деген күні болған жоқ. Қайта жыл өткен сайын асық жары сарайдағы нешеме сылқым сұлулардан артық көрініп, өзіне тән әсем мейірімімен, жұмсақ ықыласымен баурай тартады. Жол жүріп, не жортуылдан сүлеленіп келіп ұшырасса-ақ, баяғы бір жаңа табысқан жылдардағыдай қимас құштарлықпен өбіседі. Бике: "пірім-ау, құшағың қатайып, алақаның ыстық болып кетіпті ғой!" деп наз ете күлетін. Бұл: «сағынғаным ғой», дейтін. Осылай әзіз ықыласпен сыр жалғасатын. Жұрт басқарған әміршіге кейде елшілер сыйға Қыз тарту етеді, кейде алыс жортуылда жүріп "жат елдің сұлуымен көңіл жарастырыпты", деп естиді, мұның бәріне Бике көп мән бермейді, қызғанышпен әміршінің аяғына оралғы болмайды. Бар сырды жүрекпен ұғып, үнсіз шыдайды. Ілкіде ұшырасқан мезетінде көкірекке жиған мұң мен қапасын түгел ақтарады. Тағы да өзінің риясыз сенгіштігімен, құлай сүйген махаббатымен мас етеді. Екі жарды қапаландырып қыспаққа салатын, тығырыққа тірейтін жалғыз жай бар, ол Бикенің құрсақ көтермей келе жатқаны, Иланшы Қадырханның кіндігінен тұқым тарамауы еді. Алғашқы асық жылдары бұған мән берген ешкім болмады: келе-келе сынадай еніп кететін қаскөй ойға айналды. Жар төсегінің жылуынан жерітіп жүрген осы жай ма деп те ойлайды.

Ханша сарайына келіп қалыпты, атынан түсті, тізгінді талтаңдай басып жаныңа жеткен кемпір бет күтуші жігіттің қолына ұстатты. Өзі жіті басып, жоғары көтерілді. Қақпаны тағы сол тарттырылып, еркектік қалпынан айырылған кемпір бет жігіт ашты. Иіліп тағзым жасады. Әмірші сырт киімдерін шешіп жіп кермеге ілді. Түкпіргі бөлмеге өтті, соңында еріп келе жатқан күтуші жігіт жөтелгендей болды.

Бұрылып әлгінің жүзіне қарады. Жігіттің жанарында айтылмаған сөз тұрды.

— Хан ием, ханша жалғыз емес, — деді жігіт әйел дауыспен сыбырлап.

— Сырқат жаныңдағы күтуші қыз ба?

— Жоқ хан ием, ханшаның қасында тәуіп бар.

Иланшы Қадырхан мына сөзден жиырыла қалды, "тәуіп алдырдым деп маған неге айтпаған", деп ойлады." Күтушілердің күллісі сыртта сенделіп жүр, ол есігін тарс жауып алып, тәуіппен қалған". Көңілін келеңсіз бір күдік жайлады. Қарап тұрып торықты. Күтуші жігітке "ханша бөлмесінің есігін аш!" деп жарлық жасады. Күтуші кілтті әзір ұстап тұр екен, шойын есіктің жапсарындары ұңғыға сұғып екі мәрте бұрады, есік ашылып жүре берді.

Бөлме іші ала көлеңке. Дөңгелек терезелердің шілтері түсірулі. Иланшы Қадырхан алға өтіп биік төсекке беттеді, шымылдықты серпіп ашуға оңтайлана берген, өзін-өзі токтатты. Аяқ тықырын естіген шымылдық ішіндегілер де қозғала бастады, беріде тұтылған жібек матаның дірілінен сезіп тұр. Кебіске сұққан аяқ тықыры естілді. Әлдекім жөткірінді, еркектің үні. Шымылдықтың шетін ақырын ашып сыртқа шықты. Шықты да кері бұрылып жібек матаның ашылып қалған жапсарын қайта қымтады, сыртын беріп тұрып тағы жөткірінді. Иланшы Қадырхан беліндегі қылышқа жармасқан. Әлгі кісі бері бұрылды. Жанарын жалт еткізіп қараған, хан жүзіне шоқ басқандай болды. Тәуіптің көзі аса өткір екен, қадалып тұрды-тұрды да күбір етті.

— Ханша дем алсын, буының жел алған екен, үзіп шықтым, - деді. Жанарымен есік жақты нұсқады. Қалшиып қатып тұрған әмірші енді тәуіпті сыртқа бастады, жарығы мол үлкен бөлмеге шықты. Жаңа байқады, тәуіп пәкене ғана шал екен, сақалы аппақ, селдір, басында тері тақиясы бар, жауырыны еңкіш, жел үп етсе ұша жөнелетін ебелек секілді. Әлгіндегі қызғаныш сезімі сейіле бастады. Әміршіні ала бөтен таңқалдырған нәрсе тәуіптің отты жанары еді, сол жанармен көзі түйіссе-ақ тұла бойын шымырлатқан пәлекет сезім жайлайды. Еркінен айыра қаны қызады. Әлгіде лап еткен ашумен шалды шауып тастай жаздағаның ойлады, олай еткізбеген осы жанар-тын. Енді қол көтермек түгілі кейи де алмады, рухы түсіп, үнсіз қалды. Тәуіп артыңда сөлбірейіп тұрған кемпір бет жігітті қолын сілкіп қуып жіберді, әмірші екеуі ғана қалды.

— Ханшаның дерті ауыр. Дәп осылай емделмей, ескерілмей жүре берсе бірер айда делқұлы болып кетеді, — деді.

Әмірші қатты шошынды, қағыс естідім бе деп қалды; тәуіп шал жан қалтасынан тәспісін алып тырсылдатып тере жөнелді. Жанары жұмыла түсті. Иланшы Қадырхан тәуіп жүзіне енді тіктеп қарады.

— Балам, сауалыңды ұғып тұрмын. Жалғыз-ақ ем: ханшаға жиі келіп тұрғайсың, — деді.

Шалдың жанары бірте-бірте ашылып келе жатты. Иланшы Қадырхан жүзін тайдырып әкетті. Осы мезет ол өзіне беймәлім, беймәлім емес-ау, білмейтін, парықтай қоймаған, зердесіне сап қорытып көрмеген дүниеауи құпияның көптігіне таңданды. Қол мен қылыштан да өзге шақшадай басты шарадай етер, жігіт жігерін боркемік жасар, алмас қылышты морт сындырар нешеме ақыреттік күштер барын енді байқады. Сол тұңғиық шымырлатып тарта берді.