Сказки народов мира на андийском языке

Перевод на андийский язык осуществила АЛИСУЛТАНОВА М.А.

Данное издание включает 13 сказок различных народов мира на андийском языке (верхнеандийский говор), выполненные в рамках осуществления Проекта «Возрождение культуры андийского этноса через возрождение языка» на территории Республики Дагестан.

Помимо андийской сказки «Жестокий отец» в издание вошли следующие сказки народов мира: русские сказки «Волк и козлята», «Маша и медведь», башкирская сказка «Золотые руки», английская сказка «Три поросенка», вьетнамская сказка «Рисовое зерно», арабская сказка «Нищий и счастье», аварская сказка «О пользе сказки, или как сын мельника обманул аждаху», грузинская сказка «Про царя и его сына», армянская сказка «Ремесло – дороже золота», египетская сказка «Лев и мышь», французская сказка «Красная шапочка», ирландская сказка «Надменная принцесса».

© Сказки народов мира на андийском языке, 2010

Бахуннир бик1водду ц1ек1ирдуллогусси ц1ц1ия. Булиння бик1водду ц1ц1ия решл1и лъуна к1вордоло икунну, содо лълъенно ц1ц1аду. Гьегеб буломригьи, ц1ек1ирдади дашдя рик1водду эннил1игу гьакъуло, себгулолдди рейлоло югъгъинносся йок1водду.

Ц1ц1ийуди жибгу бигъгъобригьи, т1ик1ешо гьинц1ц1улодду, кеч1и къордя рик1водду:

- Ц1ек1ирдул, бошул!

Рек1улолло архон, гьинц1ц1уло архон!

Биссил1и баба йигъгъо – щивло ригъгъо

Руч1ч1индду рулинно щив ишудолакку

Чук1ул1игъгъорра онщил1и ил1у! – гъодду.

Ц1ек1ирдади, архон гьинц1ц1улодду, гьинни ел1елддя йик1водду ила. Гьегелдди гьегейил иквоння йок1водду, ц1ц1адолля йок1водду, онщилоло булиння бик1водду рещл1игу. Ц1ек1ирдади рек1улахъи бещадохъи дащдя рик1водду гьинц1ц1уло.

Боц1убо онщигу анлъидду ц1ек1ироди ц1ек1ирдахъи гьит1омадосси дан. Сер зубу ц1ц1ия рещл1и буломригьи, боц1о бигъгъодду гьакъухво л1ердилореху, риши рет1онола кеч1и къордду:

- Биссил, бошул!

Биссил, ц1ек1ирдул!

Рек1улолло архон, гьинц1ц1уло архон

Биссил1и баба йигъгъо - щивло ригъгъо.

Боц1идду лъолибол лълъенди! – гъодду.

Ц1ек1ирдади жъаваб иччидду:

- Анлъирадо, анлъирадо – бабал1и ссу гьенер рет1он! Ищий бабади къордо релора лъоч1ч1удола, гьит1инноло бат1адохъи. - гъодду.

Боц1ул1и идя дан бул1идду. Ихумщур гьакъуладило булондду, гьегелдди гьит1ондду энл1и лъоч1ч1у релора лъиду, энл1и къванкъва къач1анногъодду. Ихумщди гьегелл1и къванкъва къач1аннидду. Боц1о гьинжъелло ц1ек1ирдал1и гьакъухволо бигъгъодду, ангуч1у мигъулла бекъащидду. Бигъгъодду ишба ц1ц1ия, т1ик1ешо гьинц1ц1улодду, гьит1ондду:

- Ц1ек1ирдул, бошул!

Рек1улолло архон, гьинц1ц1уло архон!

Биссил1и баба йигъгъо – щивло ригъгъо

Руч1ч1индду рулинно щив ишудолакку

Чук1ул1игъгъорра онщил1и ил1у! – гъодду.

Ила гьинни кабдибригьи, ц1ек1ирдади босандду, жийол икунну боц1олъогъо бигъгъодду бик1водду. Ц1ц1июди иквонлъидду, ц1ц1адоллъидду ц1ек1ирдуллореху, кьогъидохъи ц1ек1ирдало аманати игьидду:

- Гьакъухво эми вугъгъвоболло, риши рет1онолало вот1омор, ден гьит1иннял ибулгу данолло багвассубор, гьинц1ц1у архинноссуб, севгуло гьиннило элддоссуб, - гъодду.

Ц1ц1ия булом пара, боц1о гьинжъелло бигъгъодду гьакъухволореху, т1ик1ешо гьинц1ц1улодду, релора рет1онола бет1он абжадду:

- Ц1ек1ирдул, бошул!

Рек1улолло архон, гьинц1ц1уло архон!

Биссил1и баба йигъгъо – щивло ригъгъо

Руч1ч1индду рулинно щив ишудолакку

Чук1ул1игъгъорра онщил1и ил1у! – гъодду.

Ц1ек1ирдади гьинц1ц1у архондду, боц1уди, лъибди гьакъуладилоду, ибулгу ц1ек1ирдул иквондду. Себгу себ ц1ек1ир, пешиллоч1у гьинуло бекъащидду, борч1уннидду.

Бигъгъодду ц1ц1ия: эбигъгъва балиболло, къоркъошоболло себгуло ц1ек1ироди жъаваб иччич1игу. Лудо-к1к1вабдолддусси гьинц1ц1у гьагъгъобригьи, гьакъулади гьинни гьеллидду – гьеделълъу себгуло ц1ек1ир бисонч1игу. Пешиллолади гьинни бикъибригьи, гьегелълъу бисондду себ ц1ек1ир. Энногу ригъгъоб къинт1илъир ц1иннибригьи, скамейкула гьогъгъуло бик1водду, рок1воло къинт1илъидду, ц1ц1ия бек1уло абжадду:

- Огь, биссил дийил бошул, ц1ек1ирдул! Эбидуди биссиди рек1улолло архон, гьинц1ц1уло архон, эбидуди ссимкъу боц1уй гъгъощду йогъи? – гъодду.

Анлъидду гьегеб боц1убо, кабди гьегелл1и гьакъуладилодду, ц1ц1июхъи гьит1ондду:

- Эбдул мен диб бунагьи бихидо, мац1ц1охъан? Иквонссу ден дуйил бошул. Гьит1я дуй рок1во къинт1и игьир, л1ел ил1ил решл1и гьонхъи ссорду, - гъодду.

Йолонду гьегейил рещл1и, рещл1и бик1водду дунгил, дунгила риквокво рик1водду ц1а. Ц1ц1июди гьит1ондду боц1ухъи:

- Жъе, боц1о, гьал гьагъгъиду дунгилул1и гьундобисибло эбигваллълъибо лъибду билддоболо, - гъодду.

Айжадду гьегейил лъиблъийо. Ц1ц1ия гьедебисибло лъибдду, боц1о лъибдирссиригьи, ц1атидосси дунгилади буккудду. Ц1ади гьегелл1и гъвагъвачи кьагьуннолдду, гьегелълъукку рейло лъибдду йогъгъодду йит1олгу ц1ек1ирдул, онщило гьегейил лъибк1ешоду илухво л1ерди йогъгъодду.

Айжадду илало бошулло сседу йок1ворохъиягу сору яхуннир.

Гьербигьи гьегелди гьегев эннихогу гьинни вучондду энл1олгу йоццибахо. Гьегеб хъалалч1у гьину яхуннир йик1водду гьокьугу йоцци. Гьоч1о еч1ухва йоццуди гьит1ондду энил1и воцци ссугъвореху, мен энний воццилъо вук1вобгъодду. Вошо рази лъидду. Гьегелдду вахуннир вок1водду гьегевул эбигъгъваболо ригьи.

Онщигу гьоч1о еч1ухва йоццило гьегев вошоло ссорди-ххарду решл1и волондду. Гьегелди воццубо гьагъгъолду ибулгу хурдулло, байдамилло, ригьолгу хорол1ол редалло, зинал1ол редалло, к1отил1ол редалло, гьегеб ибгу маишати эннил1игъо, энил1игвасси гьинжъер дублогъодду гьит1ондду. Гьудвагъгъон вохъорбигьи, гьегелубо бисондду себ ккубл1и торба. Гьегелдди гьит1ондду гьегеб гьирц1олъогъодду. Гьегещубо билддич1игу. Волондду ч1елгулло ишва. Йоццуди гьегещуй рещидду кинл1и кваннолореху, гьила рикьонльидду. Гьегер кванно рикьимригьи, вошо воч1ухвало вугъгъудду, гъгъувватило бижундду. Воре гьинжъергъореху мен гьорор эби игьиболло гьилаккуло рухидоссубгъодду ц1иннолдду йоццуди, гьор золо гьунар беч1ухва свителгъореху. Гьилосси зубуло волондду воццило йоццило ссорди-ххарду. Вохъодду гьегевул гьедебгу торбаллохо л1ерди. Йоццуди гьит1ондду гьегеб гьирц1олъогъодду. Воццуди торба бигьагу гьирц1олдду. Гьинжъер йоцци ергьандду гьегев воццуч1у гьедер свителуди гьунар бижонлъирохъило гьегев воч1ухва вугъгъурохъило.

Вулондду гьегев воцци серло зубу гьегебаллагу гьонхъи-ссорду живгу севгу, гьегещч1у кводу рик1водду ххелчамуло. Ссордду гьегев, ссордду, гьегещуро сер лъоч1ч1у анлъидду энлълъий кумеки игьогъоддусси. Гьарч1ондду гьегев вохъиссордду, гьегещубо гьагъгъодду себ дунгил, л1ерди вулонддуреху, дунгила гьагъгъодду себ беч1ухва берча. Жиб рейло бухвогъодду гьегелдди ходидду. Экьилгъо энщди мин бухидядду рац1ц1индду вошуди, мин жив вохъидяла ссужагъо. Берчуди гьит1ондду, мен энхо ххелчаму иччогъо, жиб гьегелла гьила жеббунирбигьи, гьегер рущогъо гьило. Вошуди ххелчаму дунгилади рел1елтадду, гьегеб берча гьила жебуннирбигьи, гьило рущидду. Дунгилакку рейло бущибригьи, гьегеб берчул1и сей багъу йоши лъидду. Гьегевул ч1елгулло сонсово багъволло ч1одду, сонсово гьилудду. Эншди мен йичинягъодду гьит1онду, йошило рази лъидду. Гьегевул ч1елгулло волондду гьундой гьокьугуло йоццухво ишвалореху гьит1онду, эншди гьегей моч1и йичомадогъодду. Гьоч1о еч1ухва йоццуди гьит1ондду гьегев эннил1и севгу иб гьоч1о гьилудя воццигъореху, мен гьегещди гьит1онохъия йик1удоссялъибор, гьегещуй йигъгъидоссубгъводду, гьегещуй чончи йик1удялъибор йичиннягъодду. Жий гьегещуйо ч1орохъиягъо йик1удядду рошо иччидду гьегей багъу йошуди. Гьегещуй гьегей йичондду. Багъвол вахуннир вок1водду гьегевул ч1елгулло.

Себ таман ригьи бул1ибригьи гьегей гьорч1ч1уво севло бурт1а ханщув вошо гьилудду. Гьегеллълъий гьажъати бик1водду эби игьиддуло энл1игу кунт1улаккуло рухидду гьедер гьунар беч1ухва кинл1и свител энлълъивогу гьилуддусси ханщув вошула рикьонну. Гьегелдди гьит1ондду гьегер свител арчиду рухвогъодду. Рухидагъидду вук1водду кунт1ареху, зулмуло игьидду рухволдду. Рухибригьи гьегелдди гьегер рикьонлъидду гьедев энлълъивогу гьилуддусси ханщув вошула. Гьинжъер гьедев кунт1а гьедебаллагусси мич1ило гьунарукъило лъидду, ханщув вошуч1у гьедер свителуди гьунар бижонлъидду. Гьедей гьорч1ч1ило, вота кунт1алодду, энл1игу гьилуддуссищхъо йилондду.

Къинт1илъидду гьинжъер гьегев вошо, вулондду йоццибахолореху, эншилагу бул1иб дан босандду. Йоцци гьегешило инзиладо йил1идду, гьилакку свител эбидудигъо рухидду.

Гьинжъер вошубо ц1иннидду энщургу свител рулом миса, вулондду гьедев ханщув вошо хъалиду. Гьегещуйо бади юккудду сей гьунар беч1ухва йошк1ва. Инуди – эбидигъодду рац1ц1имригьи, гьегещди эншилагу бул1иб босандду. Гьегей йошк1валл1и вошуло рок1во узадидду, гьегелдди гьит1ондду эндди дуй кумеки идягъодду.

Гьедев ханщув вошуч1у бекьу бик1водду тай идя себ ича. Гьегей йошк1валдди вошо тайиллоло ссордолддуреху, ханщув вошухво бекьи вохъолдду. Жийгуло гьагъгъидоссяла екъащидду.

Охходдоро бекьи йогъгъодду гъарабащол, гьегелибо гьагъгъодду зологу багъу, мисидилл1и лъинногусси тай. Гьегейил ергьандду миярек1валхо анлъоллу йолондду ил1иб к1отуди мисидилл1и тайгъо игьиддудду. Гьербигьи гьеделдди гьит1ондду гьебеб тай ссугъво, гьегев энл1и лесседусси кунт1агъореху, ххеххи гьегеб к1к1вабдогъодду. К1к1вабду сседу, гьундой екъащиддусси йошк1валдди гьегеб тайолакку лъинл1и миц1ц1уло таннолддуреху, гьегеб ханщув вошуб милкилч1у к1амурукьи онщил1и бик1волдду. Онщило гьедев сседукку гьалт1уннялуди тайло к1к1вабдду.

Гьедеб к1амуруч1у сседу тайол1и лъиннакку багъу реххула реша рижундду. Гьегер реша гьагъгъодду гьедейилгу гъарабащаро. Йогъгъодду гьегейил ханщув вошуй гьорч1ч1ухволореху гьит1ондду, ил1ич1у к1амурукьи багъу решагъо рижунддудду. Гьегелдди гьит1ондду гьегер реша ссугъво, гьегев энл1и лесседу вук1воб кунт1агъореху, ххеххи гьегер реша рукъидду ц1атогъодду. Сседукку гьалт1уннял реша рукъиду волондду, гьегелуди анжидобахъи реша кварквашоддулореху, ц1атор рик1водду. Гьегелдди йигъгъодду гьундойгу гьунар беч1ухва йошк1ва, бихидду гьегелдди себ ангалореху, лелоллади релъол1и шаммидду. Релъол1и бехъобригьи, гьедеб анга багъу бадушулоло ссордду, лълъенна гьила кволлир бик1водду.

Гьинжъер ергьандду ханщув вошуй гьорч1ч1и жий гьедев сседу вук1воб кунт1уч1укку йорч1уннилъогъодду.

Сер зубу ханщув вошо вулондду релъохо авчиду, гьилакку бухиб ролал лълъенч1у рагьалла бетадду. Гьедебгу бадушило бик1водду гьегелълъу кволлир. Сседу бадуши кволли, вохуду ханщув вошо кволлидду, гьегевул ч1елгулло гьудвагъгъонол вохъодду. Гьинжъер энч1угу вохуду гьегев вохъидосся ц1иннибригьи, бадуши кволлидду бехудбадигу лълъенл1и рагьалло бигъгъодду. Ханщув вошуб ролалхо л1ерди бехъобригьи, бадушиллоди гьедер свител ххеххи гьила рикьиндду. Гьигиргу минутилч1у гьину гьегеб бадушул1и гьедевгу гьунарло беч1ухва, живгуло воч1ухва вошо лъидду.

Гьегелълъукку вулондду гьегев энщургу ила-ималогусси гьонл1и. Милкилхо л1ерди вохъобригьи, к1амурухъикку гьинни гьарч1онна, гьегещуйо гьагъгъодду рич1ина гьогъгъу йик1водду мич1ило еккудду, ягъидду, пагъгъирдохъи йоццило, миъматади биц1иб уст1олуч1у вохудваккуло вок1водду, эннуйгу кепола иквомадо-ц1ц1адир ила-имало. Гьегещуб беккубгуло ссим бигъгъоду имулоло бесдал илулоло. Кабдду гьиннилореху, гьегешди илало имало ч1ч1абдду. Онщило йоццул1и релало риччидду, живолгу ч1елгулло рейло вугъгъвондду. Йоцци сирдду, мен эмигъил, эби идя гьек1вагъил, мен дивул ила-има эбидуди ч1ч1абдигъодду рац1ц1индду. Гьегебаллагужа гьегевул ч1елгулло гьундой решл1иссол гьокьугу йоццухво вохъодду. Гьудва вохъобригьи, гьой йоццухъило, гьедейил йоццицбахъило воццуди ибгу бул1иб дан босандду. Гьербигьи гьедей энщуйгугъиб йоцци воццуйо гаркьи лъибдду, гаркьило вац1идду ч1елгулло воргьанол1и кутакилди вок1уллидду.

Себ таман ригьи бокьиди буломригьи беч1ухва нусхъворло игьидду вошуди сейло гьорч1ч1ило йичондду.

Желъаллогъилоло игъоди гьегеб беч1ухва хъизан багъугьалла, сонсоч1уккуло воргьандду, сору рокъидду вахуннирил.

Мисидилл1ол релобил

(башкириялл1и муха)
Гьунк1алсси замана авлахъилла вахуннир вук1водду ригьугу буц1ц1ирло маишатилогусси бурт1а гьек1ва. Йик1водду гьегещуй зологу багъу йошило. Гьегей байдануло йил1ибригьи, решинола ц1ц1алил ч1ант1удя бок1водду, гъадордул хъуйдиркку богъидя бок1водду, гьегелл1ол гьарк1обил ц1ц1алилич1уло гвангъуннибул бок1вороди. Жъинжъач1уло гьирол гворзобилло бок1воду гегелл1ол. Гъадордал1и чаххиллол1и магъгъануч1уло багъу лъоч1ч1уло рик1водду. Йошуло ц1ц1ерло рик1водду Мэфтук. Имуйо золо гьилудяло, гьегещди жъиргъидяло йик1водду энщуйгу Мэфтук. Гьегелл1и гьилуб мурадило т1обаннолля бик1водду.

- Лълъейгъилреху кунт1уй йилинну дуй гьажъати, дий багъу йоши, - гъодду рац1ц1инду гьегещдди онщигу гьегелхъи.

- Има, ден йилиння дуняллагу гьоч1о бурт1ало, гьоч1о мискинно гьек1ващуй кунт1уй, - гъодду гьит1ондду Мэфтукоди.

Ургъуннуло ургъуннидду, вохор имуди мияр гьанк1ешодду:

- Ссигьир масъала иччи мин дий. Инулехъе диво вусинно гьелддусси олохъан вошо? – гъодду.

- Мен хъалидоссуб, - гъодду жъаваб иччидду йошуди, - жибгу халгъгъилхъи гьак1а къордо, олохъамадул живолгу вак1аруння.

Вохор имуди гьак1а къордду, энщди энщуйгу багъу йоши Мэфтук кунт1уй иччидягъо дуняллагу гьоч1о бурт1ало, гьоч1о мискинногъо живдду рок1во бигъолъиб гьек1ващуйдду.

Къвот1ило игьиду, олохъамадай рик1волдду зубуло, инна вак1арунняболо ибулгу олохъамадул бурт1а гьек1ващуб хъалалч1у рейду.

Гьегер зубу гьило рехъодду. Охходдорогу сседукку гьалт1уннялиди, нусалч1у ехъидуло къинниду, гьегей ролалло бололдду къач1аннидду. Сейгъибдди бещир бок1водду гьегелл1ол беч1едирол гьаркьобил, ил1у миххилло рещидду, сейлогъибдди гьадур игьир бик1водду мисидилл1и парччалогусси халати, лъоблъидобдди к1ирдолъир рок1водду ххерол миххилло ц1ц1ек1алъололло, Мэфтукилл1и гаруло белорол ц1ц1ек1обилло багъвол иду.

Ибулгу сседукку гьалт1уннялиди босамадо бик1водду гьегеб заман рейди вак1аруннирадоссол олохъамадаб.

- Сещди бигъгъодду сору бешонугу варани, - гъодду босамадо йик1водду сейгъиб, - гьегелила ибулелагу бошандду ххерол къайилил1ол гирдилолло.

- Севлогъибщди вогъгъодду сору ч1агво ярагъилогуссол бешонугу ярагъуллав, - гъодду гьит1ондду ч1елъидобдди.

- Лъоблъидобулуди рогъгъолл1о мисидал1олло, ххерол миххилил1олло яшкибол, - гъодду ет1онил йок1воду сейиллол сседукку гьалт1уннял. – Гьегелуб бурт1алъирол1и багьагу бисинносся.

- Мин гьадур иле, йоши, - гъодду рац1ц1индду вохор имуди, к1оллокьило вуххидду. – Олохъамадул гьилойкьуло вак1аруннидду, мин йигъгъило вогъидду.

- Гьадур и, има, - гъодду жъавабло иччидду, энл1игу багъулъиродило ролаладило милъигвагу гвангъелагужа, йоши рейло йил1идду олохъамадахо.

Гьегевул ибулгу гьогъгъоллогъгъон къулуннидду багъу Мэфтукойло гьегелл1и имуйло реч1ухвалъир игьидду. Вохор има парччалл1и скамейкула гьогъгъу вук1водду, энщч1угу л1еру йошило йик1волдду, къордду гьит1ондду:

- Дий йоши Мэфтукой гьажъати дуняллагу гьоч1о бурт1ало гьоч1о мискинно гьек1ващуй кунт1уй йилинну. Босон биссибгу гьакъилл1и, - гъодду.

Сседи вугъгъвондду чомулгулло бурт1ол волабул адам. Гьегелуч1у вохудугу сседукку гьалт1уннялуди йочондду йогъгъодду къайди йоц1ибул варанолло, баччуннидду богъгъодду ххерол ххамилил1олло чингил-чонголал1олло гирдилолло.

- Ищийо мин гьилудо, багъу йоши, гьажъати мин йичинну, - гъодду гьит1ондду олохъамадади, онщиссило гьегеллълъий къулунниргужа, - воч1о ищил1икку дургу рок1вориво гьилубгъиб.

- Биссил ибулгуле бурт1ол? – гъодду рац1ц1индду Мэфтукоди.

- Гьу, багъу йоши, ищил - бурт1ол.

- Экьигъилреху биссибо ч1одду биссил дуняллагу гьоч1о мискимолгъодду?

- Ищич1у ссу дуняллагу гьоч1о беч1ухва хъазина – дур релало дур рок1воло, - гъодду жаваб иччидду олохъамадади.

Мэфтук елълъидду:

- Гьунссу, гьеб ссубигъи дий гьажъатиб дан. Ден йигъгъидосся биссил1икку севгулощуй, - гъодду.

Онщило сседи вул1идду чомгуло ц1ц1ерол1и ярагъуллав. Гьегелуч1у бехудугу гъурдду бигъгъодду гьегелуб аскарло.

- Ищил гьевулгъгъва бурт1ол ссу, Мэфтук, - гъодду гьит1ондду гьегелуди, - амма ищивул салдатаб кумекиллалъидду, зулмулхъира гьек1урул онщилло руххудду, дуняллагу гьоч1о бурт1ол адамлъо вок1удду билддя ищибо.

- Эбигъилреху биссибо салдатаб кумеки тигу иду билддя дан? – гъодду рац1ц1инду Мэфтукоди.

- Ищивулгу салдатол тигу ищибо себгуло иду билддосся, - гъодду жъаваб иччидду аскаруди.

Гьелддулъибор, биссилло ссу ден кунт1уй йилинну гьажатибул адам, - гъодду гьит1ондду нусалдди.

Лъобц1улъиду гьегеллълъиво сседи вугъгъвондду олохъамадул кводу роччи мисидади роц1ибул яшкиболлодду.

- Гьарч1ом, Мэфтук, - гъодду гьит1ондду гьегелуди, - гьонорул яшкибахъи гьину – гьисаб ссуб бурт1алъир. Амма гьоб ибгу дан ищиди дуй иччидяреху, гьербигьи ищил воккудя дуняллагу гьоч1о мискимол хохоладуллъо.

- Гьелддулъибор, биссил лесседу бурт1олло вок1водду, онщило мискимол лъирадо, биссил бурт1олло мискимолло соругу вок1ворссу, - гъодду гьит1ондду йошуди. Биссилло ссу дий гьажъатибул адам.

Себ заман сседи вул1идду багъу олохъан вошо кьира мискинщур кваннологу. Гьегев гьогъгъоллогъгъон къулуннидду багъу йошуй.

- Эбгъил, дуйлоле гьажъати дий йоши йичинну? - гъодду вашуннигуч1игу гьит1ондду имуди. – Мин мискингъиб ищиво гьагъгъор, инугъилреху дуб бурт1алъир?

- Диб бурт1алъир иннагуло дич1у сору, - гъодду воргьандду гьит1ондду олохъан вошуди, онщило туххунакку рейло бащидду бежунно, курт1ало, гамало. Дин и чончи ролалл1и бесидирло, диро билддя гьорссати дула гьила роладдуссилч1у ригьугу багъу кванно рахиннуло. Дин и чончи ккубл1и бесидирло, дибо билддя ссаатилч1у гьину дурул редалил1ол ибулгу к1отилич1у лъоламк1вол жъабуло. Дин элло-ц1ало идо, дибо билддя дунялла севгуло ханщди иквонссубгасси миц1ц1а элло идуло. Варанолло тигу, къайилло тигу, ярагъуйолло тигу, дибо иду билддя бигьугу маишати, гьовул ибулгу олохъамадач1у бурт1а вук1удягъгъасси. Диб бурт1алъир дирул релобач1уло диб мащхъилуч1уло, - гъодду.

- Гьагъгъолле, ахирло вугъгъво вут1и-вут1исси дий гьажъатиб вошо, - гъодду ергьандду гьит1ондду Мэфтукоди. Гьегещурул мисидилл1ол релобил.

Гьегебло гьит1ондду, Мэфтук кунт1уй йилондду релуч1у мащхъиллогусси вошуй.

 Яхуннир йик1водду мич1и йоши. Илуйо гьегей золо т1улу гьилудя йик1водду, илул1и илаллълъийо - гьелч1уло йигьугу. Игьиб зубу баркуннидду яййади гьегеллълъий иччидду гьири рагъгъвара. Гьеллакку йоши инукку ияло гьегеблогу йик1удя йик1водду. Мадугьаладади гьегелло гьит1иння бик1водду:

– Гьунгволлол, Гьири Рагъгъвара йигъгъол1о, - гъодду.

Онщигу илуди, режоллъи пирашколлодду, йошухъи гьит1ондду:

– Йиломей, Гьири Рагъгъвара, яййахо пирашколло рогъгъоллу, л1урл1ол1и хъабало бигъгъоллу, гьегей сагъибололо гьарч1инну - гъодду.

Гьадурло лъидду, Гьири Рагъгъвара йилондду яййахо.

Йилинно йик1водду гьегей решл1икку, гьегеллълъибо бади буккуду боц1о.

– Иял мен йилинно, Гьири Рагъгъвара? – гъодду рац1ц1индду боц1уди.

– Ден йилинно яййахо, гьегеллълъий пирашколло л1урл1ол1и хъабало бигъгъоллу, – гъодду жъаваб иччидду йошуди.

– Лелоллале яхуннир дуй яййа? – гъодду рац1ц1индду боц1уди.

– Лелолла, - гъодду жъаваб иччидду Гьири Рагъгъваруди. – Гьунудор гьонл1и, ихводуч1у мигъулла, рагьаллакку лесседусси милкилч1у гьину.

– Чончи, - гъодду гьит1ондду боц1уди, - дийло гьажъати дуй яййа гьагъгъиду. Ден гьоноб микъилакку булиння, мен гьундолихъикку йилом. Гьарч1иння, ил1ил1икку эмигва беркъа вохъидоболо.

Гьегебло гьит1ондду, боц1о энлълъибо билддирохъиба гьеллидду булондду гьоч1о бочо микъилакку.

Гьири Рагъгъвара йилондду гьоч1о беххула микъилакку. Йилинно йик1водду гьегей эдеуннич1игу, микъу йигъи-йигъидду, жъинжъолло т1ирдду, квоц1ол игьиргужа. Гьегей ихводухво ехъидоблълъийгу, боц1уди, яййал1и милкилхо гьеллидуло бигъгъодду, гьинц1ц1у т1ик1ешодду:

- Т1ик1и – т1ик1и! – гъодду.

– Эмигъил гьенелълъу? – гъодду рац1ц1индду яййади.

– Гьойой ден, дуй йошул1и йоши, Гьири Рагъгъвара, - гъодду жъаваб иччидду боц1уди, - ден духво ц1ц1елъирохъи йигъгъо, дуй пирашколло л1урл1ол1и хъабало бигъгъо.

Яййа гьегеб заман рукъудоло ялъидду бешона гирдду йик1водду. Гьегеллълъибо ч1одду йит1и-йит1и энхо Гьири Рагъгъваралъогъо йигъгъодду. Гьегелдди къордду:

– Ч1ол кьанно, дий йоши, гьинц1ц1у жиргу архиння! – гъодду.

Боц1уди ч1ол кьаннидду - гьинц1ц1у архондду.

– Бац1и гьилалодду, боц1уди онщибик1ворола яййа йик1к1ундду. Гьегеб золо т1улу чолтодду бик1водду, лъобгу зубу себгуло данно иквонч1игу. Онщило йокъан гьинц1ц1улодду, яййал1и бешонало гирдду, Гьири Рагъгъвара йигъгъило бигъидду бик1воду.

Ехуккуч1игу гьегей йигъгъоддулореху, гьинц1ц1у т1ик1ешодду:

- Т1ик1и – т1ик1и! – гъодду.

–Эмигъил гьенелълъу? – гъодду рац1ц1индду боц1уди. Лъоч1ч1у гьегелл1и рик1водду риши, хурхудирсси.

Гьири Рагъгъвара сирдду, онщило гьегеллълъибо ч1одду яййа гьонхъишуллогу рукъудогъоддулореху, жъаваб иччидду:

– Гьойой ден, дуй йошул1и йоши. Рогъгъо дуй пирашколло л1урл1ол1и хъабало, - гъодду.

Боц1о угьудидду, онщило релора рет1онола гьит1ондду:

– Ч1ол кьанно, дий йоши, гьинц1ц1у жиргу архиння! – гъодду.

Гьири Рагъгъваруди ч1ол кьаннидду - гьинц1ц1у архондду. Йоши гьинни кабдду. Боц1уди, адялуч1у гьикьуло бекъащидду, гьит1ондду:

–Рик1волъо, дий йоши, пирашка уст1олула, хъаба бик1волъо к1алала, менгу гирдиб дич1у л1еру! – гъодду.

Гьири Рагъгъваруди, боц1уч1у л1еруло гирдду, рац1ц1индду:

– Яййа, дурул релобил гьорулгъгъва реч1ухвол экьил? – гъодду.

– Гьорул мен бещядохъи гъгъвакьу йиччиду, дий йоши, - гъодду жъаваб иччидду боц1уди.

– Яййа, дубул гьант1ик1обил гьобулгъгъва беч1ухвол экьил? – гъодду рац1ц1индду йошуди.

– Чончи анлъиду, дий йоши, - гъодду жъаваб иччидду боц1уди.

– Яййа, дурул солибол гьорулгъгъва реч1ухвол экьил? - гъодду рац1ц1индду йошуди.

– Гьорулгъибул ххеххи мен икунну, дий йоши! - гъодду жъаваб иччидду боц1уди.

Гьири Рагъгъваруди вайгъодду гьит1инноблълъийгу, боц1уди, гьилало бац1идду, гьегей йик1к1ундду.

Себ талигьилдди, гьегеб заман милкилч1у л1ерукку волинно вок1водду галла анжидобиллогу решу рукъидял адам. Хъуйло анлъидду, гьеллидду милкилло гьиннило вогъгъодду, гьегелуди боц1о к1к1вабдду. Онщило хъабдолдду гьегелл1и гъвагъвачиреху, рейло йигъгъодду Гьири Рагъгъвара, гьегелч1у ехудугу гьегелл1и яййало йигъгъодду – ч1елгулло йит1олгу, сергуло зарал тигу.