Электр энергиясын бақылау мен есепке алудың автоматтандырылған жүйесі (ЭБЕАЖ) құруға күрделі салымдар және кәсіпорында электр энергиясын есепке алу бойынша шығындар

Капитал салымдары мынадай шығындарды ескере отырып есептеледі:

құрылғылардың көтерме бағасы;

тасымалдау шығындары;

орнату және монтаждау шығындары.

Осылайша, күрделі салымдар формула бойынша есептеледі:

ҚБ-құрылғылардың көтерме бағасы;

Шт-тасымалдау шығындары;

Шо-орнату шығындары.

Сонымен, ЭКЕАЖ құруға жұмсалатын күрделі шығындар 60 414 750 теңгені құрайды.

Тұтынылған электр энергиясына ақы төлеу қуатты (кВт) оларды жыл ішінде пайдалану сағаттарының орташа санына көбейту жолымен айқындалады. Шығындардың мөлшері тек тұтынылған энергия мөлшеріне ғана емес, сонымен бірге оның құнына да байланысты, бұл өз кезегінде оны алу көзіне және оны төлеу схемаларына байланысты. Бір жолғы тариф бойынша тұтынылған электр энергиясын төлеуге арналған шығындар мынадай формула бойынша айқындалады::
Сэ = W * В (12)
мұнда Сэ-электр энергиясына арналған шығындар, теңге;

W-электр энергиясының шығыны, кВт.ч;

B-бір кВт үшін тариф.с тұтынылған электр энергиясы,
W = P * Тжұм (13)
мұндағы Р-электр жабдығының жиынтық қуаты, кВт;

Тжұм-электр жабдықтарының жұмыс уақыты, сағ.

Тұтынылатын электр энергиясын төлеуге жұмсалатын шығындар жылына 83 548,5 теңгені құрайды.

Еңбекке ақы төлеу қорының мөлшері еңбекшілер санының және кесімді бағалар немесе тарифтік ставкалар негізінде айқындалуы мүмкін. Еңбекке ақы төлеу шығындарын анықтауға арналған бастапқы деректер 15 және 16-кестелерде келтірілген.

Электр слесарларының жалақысы мынадай формула бойынша айқындалады::

Ф-осы разрядтың тарифтік мөлшерлемесі, теңге;

Т-жұмыс ауысымының ұзақтығы, сағ.;

К-жұмыс уақытының номиналды қоры, күндер;

N-осы разряд бойынша жұмыс істейтін адамдардың саны.

Инженерлік-техникалық қызметкерлердің жалақысы мынадай формула бойынша айқындалады::

Ф-жалақы, теңге

К-айлар саны

N-адам саны.

ОЭР есепке алу тобының жалақы қорын есептеу 15-кестеде келтірілген
Кесте 15 - Жалақы қоры

Кәсіп атауы	Саны, адам	Жалақы (тарифтік мөлшерлеме), теңге	Жылдық еңбекақы қоры, теңге
ОЭР есепке алу жөніндегі инженер	1	31407,0	376884,0
ОЭР есептеу жүйелерін жөндеу және пайдалану жөніндегі инженер	1	33966,0	407592,0
Кезекші электр слесарі	1	217,22	436178,0
Кезекші электр слесарі	1	193,37	388287,0
Кезекші электр слесарі	1	163,62	328549,0
Барлығы:			1937490,0

Жылдық еңбекақы төлеу қоры 1 937 490 теңгені құрайды.

Қазақстан Республикасының аумағында қызметін жүзеге асыратын заңды тұлғалардың әлеуметтік салығы (Сәс) қызметкерлердің жылдық еңбекақы төлеу қорының 6% - ға дейінгі мөлшерін құрайды (жеке зейнетақы жинақтаушы қорына аударымдарды шегере отырып). Әлеуметтік салық бойынша төлемдердің мөлшерін мына формула бойынша анықтауға болады:
Сэс = ЕТҚ* Нэс\100 (16)
мұнда ЕТҚ-еңбекке ақы төлеу қоры, теңге;

Нэс-әлеуметтік салық бойынша төлем нормасы, Нсн= 6 %.

Әлеуметтік салық бойынша төлемдер 116 249 теңгені құрайды.

Амортизацияны біркелкі есептеу әдісі мына шамаларға негізделген: осы кіші топ бойынша амортизация нормасы және тіркелген және материалдық емес активтердің (негізгі құралдардың) құны. Амортизацияны есептеу формула бойынша жүзеге асырылуы мүмкін:

Негізгі қорлар амортизациясының нормасы, 8%.

Жүйелер мен аппаратураларды ағымдағы жөндеуге жұмсалатын шығындар ЭКЕАЖ құруға жұмсалатын шығындардың 10% - ын құрайды және мынадай формула бойынша айқындалады::

жылдық экономикалық тиімділік;

инвестициялардың өтелу мерзімі.

Автоматтандырылған жүйені енгізудің шешуші факторы оның техникалық және экономикалық тиімділігі болып табылады. Электрмен жабдықтаудың ұтымды режимін белгілеу және электр энергиясын тұтынуды есепке алу нәтижесінде автоматтандырылған жүйені енгізу электр энергиясының шығындарына айтарлықтай әсер етеді.

Экономикалық тиімділікке жекелеген энергия объектілерінде кезекші персоналды босатуға байланысты пайдалану шығыстарының азаюы салдарынан да қол жеткізіледі.

Техникалық-экономикалық тиімділік сенімді ақпарат, оны беру және өңдеу процестерін автоматтандыру ықпал ететін уақтылы және негізделген басқару шешімдерін қабылдау және іске асыру мүмкіндігін арттыру арқылы қамтамасыз етіледі. Еңбек өнімділігін арттыру қаржы ресурстарының шығындарын азайтуға мүмкіндік береді. Басқару жүйелерін жетілдіру ақпаратты жинаумен және өңдеумен айналысатын персоналдың еңбек өнімділігін арттыруды қамтамасыз етеді.

Электр энергиясын тұтынушылар мен жеткізушілер арасындағы режимдік өзара іс-қимылға қарамастан, техникалық жетілдіру есебінен қамтамасыз етілетін нәтижелер ЭКЕАЖ-ны енгізу тиімділігі болады.

Мұндай нәтижелер мыналар [11]:

энергия есепке алудың барлық деңгейлерін ЭКЕАЖ жоғары дәлдікті өлшеу құралдарымен толық қамту нәтижесінде электр энергиясының коммерциялық ысыраптарын азайту; ысыраптарды азайту және олардың көздерін анықтау жұмыстың экономикалық көрсеткіштерін нақты бағалау мүмкіндігін қамтамасыз етеді, бұл ретте, әдетте, электр энергиясын тұтынудың 1% - дан астамын үнемдеуге қол жеткізіледі (ОЭР есепке алу тобында жүргізілген талдау деректері бойынша, қосылу бойынша орташа есеппен-шамамен 2% - ға);

ЭКЕАЖ қолдана отырып, әртүрлі жұмыс режимдеріндегі шығыстарды талдау көмегімен ҚС - да және энергияны көп қажет ететін агрегаттарда электр тұтынудың үлестік шығыстарын (үлестік нормаларын) төмендету; өнеркәсіптік сала агрегаттарының электр тұтынуды талдауы (электр қозғалтқыштары, электрлендірілген көлік және т.б.) әртүрлі бағалаулар бойынша электр энергиясының шығынын ықтимал үнемдеудің 5-15% - ына дейін айқындауы мүмкін.

2006 жылы "Өркен" ЖШС бөлімшелерінің электр энергиясын тұтынуы 854976170 кВт құрады.содан кейін, табиғи мөлшерде электр энергиясын үнемдеу (5 %) шамамен 42748808 кВт құрайды.с. құндық мәнде үнемдеу шамамен 106872021 теңгені құрайды.

ЭКЕАЖ өтелімділік мерзімі мына формула бойынша анықталады:

Ток = (18)
мұндағы Ток-өтелу мерзімі;

Э-үнемдеу, теңге

С-пайдалану шығындары, теңге.
Ток = = 0,65 жыл = 237 күн.
ЭКЕАЖ енгізудің жылдық экономикалық тиімділігі мынадай формула бойынша айқындалады::
(19)
мұндағы ЭЭФ-экономикалық тиімділік;

ДС-ЭКЕАЖ енгізілгеннен кейінгі ағымдағы шығындардан үнемдеу;

ЕН - тиімділіктің нормативтік коэффициенті (ЕН = 0,15);

МҮ-ЭКЕАЖ енгізуге капитал салу.

Экономикалық тиімділікті бағалау мынадай экономикалық көрсеткіштер бойынша жүргізіледі:

жылдық экономикалық тиімділікке;

инвестициялардың өтелу мерзімі.

Автоматтандырылған жүйені енгізудің шешуші факторы оның техникалық және экономикалық тиімділігі болып табылады. Электрмен жабдықтаудың ұтымды режимін белгілеу және электр энергиясын тұтынуды есепке алу нәтижесінде автоматтандырылған жүйені енгізу электр энергиясының шығындарына айтарлықтай әсер етеді.

Экономикалық тиімділікке жекелеген энергия объектілерінде кезекші персоналды босатуға байланысты пайдалану шығыстарының азаюы салдарынан да қол жеткізіледі.

Еңбек өнімділігін арттыру қаржы ресурстарының шығындарын азайтуға мүмкіндік береді. Басқару жүйелерін жетілдіру ақпаратты жинаумен және өңдеумен айналысатын персоналдың еңбек өнімділігін арттыруды қамтамасыз етеді.

Электр энергиясын тұтынушылар мен жеткізушілер арасындағы режимдік өзара іс-қимылға қарамастан, техникалық жетілдіру есебінен қамтамасыз етілетін нәтижелер ЭКЕАЖ-ны енгізу тиімділігі болады. Мұндай нәтижелер болады [11]:

энергия есепке алудың барлық деңгейлерін ЭКЕАЖ жоғары дәлдікті өлшеу құралдарымен толық қамту нәтижесінде электр энергиясының коммерциялық ысыраптарын азайту; ысыраптарды азайту және олардың көздерін анықтау жұмыстың экономикалық көрсеткіштерін нақты бағалау мүмкіндігін қамтамасыз етеді, бұл ретте, әдетте, электр энергиясын тұтынудың 1% - дан астамын үнемдеуге қол жеткізіледі (ОЭР есепке алу тобында жүргізілген талдау деректері бойынша, қосылу бойынша орташа есеппен-шамамен 2% - ға%);

ЭКЕАЖ қолдана отырып, әртүрлі жұмыс режимдеріндегі шығыстарды талдау көмегімен ТП - да және энергияны көп қажет ететін агрегаттарда электр тұтынудың үлестік шығыстарын (үлестік нормаларын) төмендету; өнеркәсіптік сала агрегаттарының электр тұтынуды талдауы (электр қозғалтқыштары, электрлендірілген Көлік және т.б.) әртүрлі бағалаулар бойынша электр энергиясының шығынын ықтимал үнемдеудің 5-15% - ына дейін айқындауы мүмкін.

2019 жылы BNK Energy компаниясы бөлімшелерінің электр энергиясын тұтынуы 854 976 170 кВт құрады. Сонда, табиғи мөлшерде электр энергиясын үнемдеу (5 %) шамамен 42 748 808 кВт құрайды. Құндық мәнде үнемдеу шамамен 106 872 021 теңгені құрайды.

ЭКЕАЖ өтелімділік мерзімі мына формула бойынша анықталады:

Э-үнемдеу, теңге

С-пайдалану шығындары, теңге.
Ток = 60 414 750\ 106 872 021– 13 761 401= 0,65 жыл = 237 күн.
ЭКЕАЖ енгізудің жылдық экономикалық тиімділігі мынадай формула бойынша айқындалады::
Э эф=ДС–Ен*ДК, (19)
мұндағы Ээф-экономикалық тиімділік;

ДС-ЭКЕАЖ енгізілгеннен кейінгі ағымдағы шығындардан үнемдеу;

Ен - тиімділіктің нормативтік коэффициенті (Ен = 0,15);

ДК-ЭКЕАЖ енгізуге капитал салу.

Технологиялық бөлікте оолитті гидрогетитвой кенін қайта өңдеу технологиясы, сондай-ақ технологиялық процестің негізгі кезеңдеріндегі сапалық көрсеткіштердің қолданыстағы нормалары, гравитациялық-магниттік концентрат алу келтірілген.

Электр энергиясын коммерциялық есепке алудың жаңғыртылатын жүйесінің арқасында технологиялық процесті, жекелеген цехтар мен тұтастай кәсіпорынның нақты жүктемесін нақты уақытта бақылауды ескере отырып, кейіннен өндіріс жұмысының режимдерін оңтайландыра отырып, электр энергиясын тиімді тұтыну міндеттері шешілуде

Дипломдық жұмысының екінші бөлімінде BNK Energy компаниясы электрмен жабдықтау жүйесі талданады, оның электр энергиясын есепке алуды ЭКЕАЖ жүргізеді.

Дипломдық жұмыста электр энергиясын коммерциялық есепке алу жүйесін жаңғыртудың қажеттілігі мен орындылығы негізделді. Жоғары сенімділігі, дәлдігі және икемділігі бар Автоматтандырудың негізгі техникалық құралдарын таңдау жасалды (Евроальф типті микропроцессорлық есептегіш, МПР-16-2M мультиплексор, RTU-300 тұқымдас УСПД RTU-325, AWG-24 маркалы кабель).

ЭЕЖЕАЖ сенімділігі есептелді. ASUE бағдарламалық жасақтамасы таңдалды: SCADA-Citect

"Әзірлеу және енгізу кезіндегі ұйымдастырушылық құрылым, экономикалық көрсеткіштер" бөлімінде жаңғыртылатын жүйені енгізудің экономикалық тиімділігі есептелді.

Жүйені құруға жұмсалатын шығындар 600 414 теңгеге тең, жүйені енгізудің экономикалық тиімділігі - жылына 8 404 807 теңге, өзін - өзі ақтау мерзімі-8 ай.

Өнеркәсіптік кәсіпорындардың тарату желілеріндегі электр энергиясының шығынын есептеу және өлшеу бойынша жүргізілген зерттеулердің нәтижелері бойынша келесі қорытынды жасауға болады:

1. Электр энергиясының техникалық есебі өнеркәсіптік кәсіпорындағы энергия ресурстарын үнемдеудің негізгі құраушыларының бірі болып табылады. Сарапшылардың сауалнама нәтижелері бойынша электрмен жабдықтаудың бірінші деңгейінде осындай есепке алуды ұйымдастыру кезінде электр энергиясын үнемдеу 2% — ға, екінші деңгейде - 2,5% - ға, үшінші-төртінші деңгейде-3,5% - ға жетуі мүмкін.

2. Электр энергиясының шығыны туралы бастапқы ақпаратты алу үшін барлық техникалық есепке алу жүйелеріндегі негізгі құрал әртүрлі жүйелердің электр энергиясын есептеуіштері болып табылады. Барлық заманауи есептегіштерде электр энергиясын тұтынуды автоматтандырылған есепке алу жүйесіне көрсеткіштерді беру үшін телеметрия құрылғысы бар.

3. Техникалық-экономикалық талдау қазіргі уақытта есептеу жүйесінің құндық көрсеткіштерінің және бір кВт / сағ электр энергиясының құнының өзгеруіне байланысты санауыштарды орнату бірнеше ондаған кВт жүктемелердің жеткілікті аз қуатымен экономикалық тұрғыдан ақталғанын көрсетті.

4. Зерттеулер көрсеткендей, BNK Energy компаниясында электр энергиясын техникалық есепке алу үшін ең көп қолданылатын үш фазалы индукциялық есептегіштер бар, бірақ олардың жұмыс принципі бойынша олар дәлірек емес және электронды қарағанда аз мүмкіндіктерге ие. Бірақ индукциялық есептегіштер электронды есептегіштерге қарағанда арзан, олар үшін жөндеу базасы және оларды тексеруге арналған құрылғылар бар. Коммерциялық есепке алу жүйесіндегі индукциялық есептеуіштерді электрондық индукциялық есептеуіштерге ауыстыру кезінде техникалық есепке алу жүйелерінде қолданылуы мүмкін.

5. Электр энергиясы сапасының нашарлауының әсері зерттелді: кернеу деңгейінің өзгеруі, оның асимметриясы және айтарлықтай тербелістер, жиіліктің ауытқуы және ток пен кернеудің жоғары гармоникасының болуы - индукциялық және электронды есептегіштердің жұмысына.

6. Индукциялық есептегіштердің көрсеткіштеріндегі ең үлкен қателік жоғары жиілікпен (1000 Гц) және 1вкл '/ Т үлкен жиілікпен итеру жүктемесінде болатындығы көрсетілген.

7. Бірлескен сынақтарға арналған эксперименттік стенд әзірленді және құрылды.

8. Эксперименттік стендте көрсетілген режимдерде әртүрлі типтегі есептегіштермен электр энергиясын өлшеу дәлдігін тексеру бойынша жүргізілген зерттеулер ваттметрлер мен электрондық есептегіштерінің көрсеткіштері сәйкес келетіндігін көрсетті.

9. Электр энергиясын цехтық есепке алу үшін арзан және қолданыстағы индукциялық есептегіштерді пайдалану ұсынылады.

2 АСКУЭ современного предприятия [Электронный ресурс]: Электронный журнал энергосервисной компании «ЭСКО» – 2002. – №6. // http://esco-ecosys.narod.ru/2002_6/art12.htm.Гуртовцев А.Л. “Промышленная энергетика”, 2003, №10, 12 с.

3 Гуртовцев А.Л. “Промышленная энергетика”, 2002, №10, 9 с.

4 Осика Л. Коммерческий учет электроэнергии: уроки и перспективы //ЭнергоРынок. – 2006. – Т. 32. – № 7. – с. 18.

5 Сарычев Д. С. Разработка информационно-расчетных комплексов для управления инженерными сетями и дорогами с использованием геоинформационных систем / Дис. канд.техн. наук. по спец. 05.13.18 – Томск, 2003. – 181 с.

6 Системы АСКУЭ: учебное пособие/ А. Н.Ожегов. – Киров: Изд-во ВятГУ, 2006. – 102с.

7 Электрическая энергия. Совместимость технических средств электромагнитная. Нормы качества электрической энергии в системах электроснабжения общего назначения. ГОСТ 13109-97- М.: Издательство стандартов, 1998.

8 Закон Республики Казахстан от 7 июня 2000 года N 53-II Об обеспечении единства измерений. http://adilet.zan.kz/rus/docs/Z000000053

10 Захаров В.А. Метрологическое обеспечение промышленных систем учета тепловой и электрической энергии.- Измерительная техника.№7.-2003. с.66.

11 Данилин А.В, Захаров В.А. Принципы построения и работы АСКУЭ - Мир измерений. №1.- 2001 - с.17.

12 Гуртовцев А.Л. О происхождении и значении термина “АСКУЭ”, “Промышленная энергетика”, 2003, №8, 5 - 6 с.

13 Зайцев Н.Л. Экономика промышленного предприятия: Учебник; 2-е изд., перераб. и доп. - М.: ИНФРА-М, 1998.

14 Петрович И.М. Атаманчук Р.П. Производственная мощность и экономика предприятия. - М., 1990.

15 Г. Гловацкий, И.В. Пономарев. Современные средства релейной защиты и автоматики электросетей. 3 электронная версия. -Компания ЭнергоМашВин, 2003 г.

16 Левченко М.Т., Хомяков М.Н. Автоматическое включение резерва. -М., Энергия, 1971 г.

17 12 Руководство по эксплуатации “Многофункциональный микропроцессорный счетчик электрической энергии типа ЕвроАЛЬФА ДЯИМ 411152.003 - 12 РЭ”, М: 2002 - 59 с.

18 Чернобровов Н.В., Семенов ВА. Релейная защита энергетических систем: Учебн. пособие для техникумов. - М., Энергоатомиздат, 1998 г.

19 Сергеев И.В. Экономика предприятия: Учебное пособие. - М.: Финансы и статистика, 1997.

20 Экономика предприятия / Под ред. В.Я. Хрипача. - Минск, 1997.

21 Экономика предприятия: Учебник для экономических вузов. Под ред. Руденко А.И. - Минск, 1995.

22 Экономика, организация и планирование промышленного производства / М.Н.Грушкин, А. П. Жевтяк, Ю.; Под ред. Ю.А.Санамова.-М, 1985