Сөж тақырыбы: Саясаттанудың негізгі парадигмаларын салыстырмалы талдау Орындаған: Мұқан Еркежан Тексерген: Инкарбаев Е. Т. Алматы, 2023ж Саясаттанудың негізгі парадигмаларын салыстырмалы талдау
жүктеу/скачать 71.3 Kb.
|
1 2
Мұқан Еркежан СӨЖ- Бұл бет үшін навигация:
- Теологиялық парадигма
- Натуралистік парадигма саясатты
| Әлеуметтік парадигма саясаттың табиғаты мен пайда болуын әлеуметтік факторлар арқылы түсіндіреді. Мысалы, марксизм саясаттың мәнін экономикалық қатынастардан шығарды. Ол қоғамның нербір экономикалық құрылысы қажетті түрде өзіне сайкес қондырма тудырады деді. Яғни белгілі бір экономикалық базис негізінде саяси, құқықтық, философиялық, діни, этикалық, эстетикалық, т.с.с. көзқарастар мен идеялар пайда болып, дамиды.
Теологиялық парадигма (тео - құдай, логос - ілім) саясатты, билікті құдайдың құдыретімен түсіндіреді, яғни адамға саясат әлемін, саяси қатынастарды түсіндіретін діни пайымдарды Құдай берген деп қабылданады. Теологиялық парадигманың дамуының бастапқы кезеңінде мифология көрнекті орын алды, өйткені мифтер көптеген халықтардың өмірінде әртүрлі дәрежеде өз заманының саяси проблемаларының көрінісі ретінде қызмет етті. Бұл парадигма саясаттану ғылымының алғашқы дами бастаған кезеңінде пайда болды. Натуралистік парадигма саясатты әлеуметтік сипаты жоқ табиғи себептермен, атап айтқанда , географиялық ортамен, биологиялық және психофизиологиялық ерекшеліктерімен түсіндіреді. Натуралистік парадигма мемлекет пен биліктің шығу тегінің табиғилығын, олардың пайда болуы мен қызмет етуінің табиғи қажеттілігін негізге алады. Саясаттану пəнінің қалыптасуына мол үлес қосқан Италияның ХVI ғасырдағы ойшылы Н. Макиавелли болды. Ол саяси зерттеулерінің ең бастысы етіп, мемлекеттік билікті қойды. Сонымен қатар ол саяси ойды діни – мифологиялық емес, шын мəнінде іске асыруға болатын нақтылы өмірдің туған мəселелерді шешуге бағыттады. Феодализмнің ыдырап, капиталистік қатынастардың қалыптасуы қоғамды демократияландырып, жалпыға бірдей сайлау құқығын кіргізуге, көпшілік саяси париялар мен қазыналардың қанат жаюына, ақпарат құралдарының өрістеуіне əкелді. Халықаралық мемлекетаралық қатынастардың ауқымы кеңейді, саясаттың қызметтері мен міндеттері күрделеліне түсті. Сондықтан саяси құбылыстар мен процестердің арнайы зерттеуге, саясаттану теорияларын жасауға тура келді. Бұл ретте Дж. Локк, Ш. Монтескье, Ж.Ж. Руссо, Т. Джефферсон, Т. Пейн, И. Кант, Гегель сияқты көрнекті ғалымдар көп еңбек сіңірді. Аристотель саясатқа кең мағына берді. Оған этиканы да, экономиканы да енгізді. Саясатты адам мен мемлекеттің жоғарғы игілігі, оның мақсаты-адамды, мемлекетті жақсы тұрмысқа, молшылыққа, бақытқа жеткізу деп білді. Сөйте тұра, ол құл иеленушілікті қолдады, құлдар мен ерікті кедейлерге саяси құқық бергісі келмеді. Негізінде саясаттанудың негізін қалаушы Аристотель деген ақпараттар бар. Оның себебі ол өз заманында арнайы лицей ашып, онда саяси ғылымды жеке пән ретінде оқытқан екен. Сонымен қатар “Саясат” деген еңбек жазып, онда грек мемлекеттерінің саяси жағдайын сипаттаған екен. Аристотельдің ойынша, мемлекет -қауымның дамыған түрі,ал қауым-отбасының дамыған түрі. Мемлекетке адамдар белгілі бір игілікке жету үшін бірігеді. Ол мемлекетті дұрыс жене бұрыс түрлерге бөлді. Дұрыс түріне монархияны, аристократияны және политияны (Аристотель дәуіріндегі Грециядағы мемлекеттік құрылыс) жатқызды. Ал тирания, олигархия мен демократияны мемлекеттің бұрыс түрі деп санады. Мемлекеттің дұрыс түрінде әкімдер халық, ел пайдасын ойлайды, билік коғамға қызмет етеді. Ал бұрыс түрінде олар өз бастарының пайдасын ойлайтын көрінеді. Ұлы ойшыл саяси басқаруда адам емес заң басқарғанын дұрыс көрді. Себебі, әкім қаншалықты жақсы болғанымен сезімге, ашу-ызаға берілмей қоймайды, ал заң болса байсалдылығын, парасаттылығын жоймайды. Платоннын ойынша, адамдар қажеттіліктерін жеке-дара өтей алмайды. Олар өмір сүру үшін тамақ, киім өндірулері, үй салулары жене жасаулары керек. Біреулері егіншілікпен, екіншлері тігіншілікпен, үшіншілері құрылысшылықпен, төртіншілері етікшілікпен жене тағы сол сияқты айналысады. Сөйтіп, олардың бәрі бірігіп қана қажеттіліктерін өтейді. Осы бірігудің арқасында коғам, мемлекет пайда болады. Мемлекет адамдарды алаламай, байына да, кедейіне де, азына да, көбіне де қарамай бәріне бірдей әділ қызмет етуі керек. Бірақ бұдан Платон адамдардың бәрін теңдестірген екен деген ой тумауы керек. Керісінше, ол аламдарды үш үлкен әлеуметтік топқа: 1) әкімдер; 2) қорғаушылар; 3) өндірушілер етіп бөлді. Аристотель мен Платонның ойларының айырмашылығы бар. Аристотель мемлекет дұрыс бұрыс болады деп бөлсе, Платон әр адамның жеке басына бағыттады. Яғни, Аристотель толықтай алғанда мемлекет тарапынан әкім, басшылар мемлекетті ойлап мемлекет ұамын жасайды десе, Платон әр адам өз қажеттіліктерін өеу үшін өзі жұмыс жасау керек деп қарастырды. Менің ойымша, мемлекетте демократия, зайырлылық болған дұрыс. Яғни әр адамда таңдау құқығы, әр адамның жеке ойы болуы керек. Кез-келген адам өзінің түйсігін еркін айта алу мүмкіндігі болғаны мемлекеттің дамуына біршама септігін тигізеді деп ойлаймын. Мысалы мемлекетте президент сайлау керек болса, оны халықтың даусы арқылы таңдау. Біздің Қазақстанымыздағы осы жүйе өте дұрыс жасалған деп ойлаймын. Мысалы басқа мемлекеттерде президент сайланудың жолдары әртүрлі. Соның бірі абсолюттік монархия. Ол белгілі бір әулеттің шексіз билік етуі болып табылады. Ежелгі Римдегі саяси ой Цицеронның еңбектерінде дамыды, ол "мемлекет туралы", "заңдар туралы", "міндеттер туралы" жəне т.б. еңбектерде баяндалған. Билік азаматтардың жеке өміріне араласуға құқылы емес, бірақ олардан қарызды орындауды талап етеді. Жаңа уақыт көптеген саяси тұжырымдамалар мен идеялардың дамуымен сипатталады. Алдыңғы кезеңде негізі қаланған табиғи құқық жəне əлеуметтік келісім теориясының одан əрі дамуы ағылшын философы Томас Хоббстың еңбектерінде алынды. Біз оның "азамат туралы ілімнің философиялық негіздері","Левиафан","адам туралы" жəне тағы басқалар сияқты еңбектері туралы айтып отырмыз. Джон Локк мемлекеттің либералды-құқықтық тұжырымдамасын негіздеді. Локк табиғи жағдайдағы адамдарға тəн Бостандық азаматтық қатынастарда сақталуы керек деп есептеді. Бұл жағдайда табиғи жəне əлеуметтік-азаматтық қатынастарды білдіретін жеке меншік негіз болып табылады. XVIII ғасырдағы Францияның саяси ойында.Чарльз Луи Монтескьенің идеялары ерекше орын алды, ол "заңдардың рухы туралы"еңбегінде айтқан. Басқару формаларына əсер ететін факторлардың ішінде Монтескье топырақты, ландшафтты жəне елдің көлемін де атады. Монтескье биліктің бөліну теориясының негізін қалаушылардың бірі ретінде де танымал. Француз ағартушылығының танымал жетекшілерінің бірі Вольтер азаматтың бостандығына, мүлік теңсіздігіне қарсы күреске, "ағартылған монархияны"негіздеуге көп көңіл бөлді. Дж. - Дж. Руссо өзінің саяси көзқарастарын "Қоғамдық келісім туралы немесе саяси заңның принциптері", "адамдар арасындағы теңсіздіктің пайда болуы мен негіздері туралы пайымдау"еңбектерінде айтқан. Əлеуметтік теңсіздік оның зерттеулері мен ойларының негізгі бағыты болды. Бұл оған əлеуметтік зұлымдықтың себебі мен көзі болып табылады. Мүліктік жəне əлеуметтік-саяси теңсіздік қоғамдық мүдделерді ескермейтін мемлекеттің қызметімен байланысты. ХІХ-ХХ ғғ. жетекші идеологияларының бірі либерализм болып табылады. "классикалық" либерализмнің идеологиялық жəне моральдық өзегі келесі ережелерді қалыптастырды: адамның абсолютті құндылығы жəне барлық адамдардың бастапқы теңдігі, адамның өмір сүру, бостандық, меншік құқығы, заңның үстемдігі сияқты бөлінбейтін құқықтарының болуы. К. Маркс пен Ф. Энгельс жұмысшы табының саяси тұжырымдамасын жасады. Олар өздерінің көзқарастарын "қасиетті отбасы немесе сыни сын", "неміс идеологиясы", "Коммунистік партияның манифесі" жəне т.б. бірлескен еңбектерде тұжырымдады. Қоғам коммунистік деп аталды. Оның белгілері жұмысшы табының саяси жəне экономикалық күші, жалпыхалықтық меншік, қоғамдық дамудың объективті заңдарын есепке алу, орталықтандырылған мемлекеттік басқару, жұмысшы табының саяси партиясының болуы, шіркеуді сынау жəне оны қоғамнан жою, еркін жұмыс пен адамға басты назар аудару болуы керек. Бүгінгі күні қазақтардың ұлттық сана-сезімі өсті. Басқа ұлт өкілдерін қолдау мақсатында Қазақстан халық ассамблеясы өз қызметін атқарып келеді. Мәдени ана тіл, рухани дәстүрлер жаңарып жатыр. Елде барлық негізгі ұлыстар мен ұлттардың өкілдерінің мәдени орталықтары белсенді жұмыс істеп жатыр. Ұлтаралық келісім нығайып отыр. Басқа дінге деген төзімділік, басқа мәдениеттке деген құрмет елімізде дұрыс жолға қойылған. Ұлт саясатының қызметі және әртүрлі ұлтық бірлестіктер оң бағытта қызмет жасайды. Қазақстан Республикасындағы ұлттық саясаттың негізгі принципі мыналар: тіліне, ұлтына және дініне қарамай дербес тұлғаның бостандығы және құқық теңдігі; лайықты белгілер бойынша азаматтардың берілген құқықтарына шек қоюға тыйым салу; Қазақстанның тарихи пайда болған бүтіндігін сақтау; республика халықтарының конституция және халықаралық құқық нормалармен сәйкес құқық кепілдігі; олардың ұлттық мәдениеті мен тілінің дамуына көмектесу және т.б. Осыған орай қазіргі Қазақстанымыз даму үстінде, болашақта белестерден көре аламыз деген қорытындыға келсе болады. Мен өз ойымды орыс тарихшысы В.О. Ключевскийдің "Прошлое нужно знать не потому что оно прошло, а потому, что, уходя, оно не умело убрать своих последствий" деген сөзімен қорытындылағым келіп отыр. Себебі, саяси ойдың тарихын зерттеу ол өз басына жеке дара дүние емес, сонымен қатар қазіргі саясаттағы жаһандық проблемаларды дұрыс, əрі толыққанды түсініп оларды шешу жолы. Пайдаланылған əдебиеттер: https://ppt-online.org , https://kk.wikipedia.org, "A World History of Political Thought" J. Babb, Гоббс Т. Сочинения. – М., 1998. тт.1, 2. Д.Жамбылов. Саясаттану Н. Назарбаев. Тәуелсіздігіміздің он жылы: бейбітшілік, прогресс және қоғамдық келісім. Қазақстан халықтары Ассамблеясының ҮІІІ сессиясында сөйлеген сөзі // Егемен Қазақстан, 2001. 30-қыркүйек.
жүктеу/скачать 71.3 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|
1 2