СӨжо бойынша әдістемелік ұсынысты оқытушы М. А. Есдаулетпен және оқытушы А. Е

1. Тақырып сұрақтарын ауызша талқылауға дайындалу.

2. Өзін - өзі бақылау сұрақтарына жауап беру

3. Ұсынылған тапсырмаларды орындау.

4. Есептерді шығару.

5. Тест сұрақтарына жауап беру.

6. Глосарий құрыңдар.

7. Келесі тақырыптарға реферат жазыңдар: «Қазақстанның БСҰ –на кіруі және сыртқы сауда саясаты», «ТМД және ҚР сыртқы сауда саясаты»

8. «Еркін сауда жақтары протекционизмге қарсы» атты тақырыпқа дебатқа дайындалу.

9. Келесі жеке проектінің тақырыптарына дайындалу:

«Қазақстандағы сыртқы саудасын тарифтік емес шектеуін талдау».

«ЕО экспортты субсидиялау».

«Дамушы елдердің сыртқы саудасын тарифтік емес шектеу».
Өзін-өзі бақылауға арналған сұрақтар

1. 
   Сауда саясатын қалай түсіңесіздер?
   
2. 
   Мемлекеттің сауда режимі дегеніміз не? Қандай сауда режімін ашық деп санайды?
   
3. 
   Кедендік баждың жіктелуі қандай белгілерімен сипатталады?
   
4. 
   Кедендік қорғау тиімділігі саясатының мәні неде?
   
5. 
   Қандай тариф оптимальды деп санайсыз?
   
6. 
   Мемлекеттің қандай тарифін еңгізгенде тұтынушылар мен өндірушілер үшін зардабын тигізеді?
   
7. 
   Сандық шектеудәің қандай формалары бар?
   
8. 
   Лицензияның бөлу механиздерін атаңдар? Олардың қайсысы тиімді№
   
9. 
   Импортер ел үшін демпингтің зардабы қандай?
   
10. 
    Техникалық кедергілерді қалай түсіңесіздер?
    

1. Соңғы 5 жылдағы ҚР экспорты мен импорты бойынша трендтарды құрыңдар және талдаңдар.

2. ҚР экспорт пен импорттың тауарлық құрылымына статистикалық мәліметтер жүргізіңдер. Қорытынды жасаңыздар.

7. Кіші елді оптимальды тарифі:

а) жағымды және үлкен елге қарағанда тарифі төмен;

б) жағымды және үлкен елге қарағанда тарифі жоғары;

в) нөлге тең;

г) жағымсыз?

1. Әлемдік қанттың Карибтік бассейн елдерінің бағасы, Нью-Иорк портында орналасқан, 250 долларды құрайды. Қазақстандағы қанттың импорты – 20% тең. Егер қант импортты салыммен басылмаса, оның Қазақстандағы 1 жылдық өндірісі – 2 млн. Т., ал тұтынуы – 3 млн.т., импорты – 1 млн.т. болған еді. Импортпен басылғаннан кейін қант өндірісіне салым көбейгенде 2,4 млн. Т. , тұтыну 2,8 млн.т. шектелді, импорт 0,4 млн.т. шектелді. Қазақстан қант тұтынудан – кіші ел болып саналады.Санаңыз:

а) қазақ тұтынушыларының тариф алынғанда жалпы алғанда табысқа жетуі;

б) қазақ өндірушілерінің тариф алынғанда шығынға тап болуы;

в) тариф алынғанда бюджеттің шығынға келуі;

г) тұтынушыларының тариф алынса таза өріске шығуы.

2. А елі ұшақ өндіреді делік. Ішкі рыноктағы ұшақтың бағасы – 60 млн. долл.. 50% материалдар және құраушы детальдар ұшақ өндіру үшін керегі шетелде сатып алынады. Импортталған құрамдастардың ақырғы өнімнің бағасы 25%. А елі ұлттық өндірушілерді қорғау үшін кеден тарифін енгізді делік, осыған байланысты ұшақ импортының кеден салымы 15%, ал құрылыс материалдар ұшақ істеу үшін - 10%. Осыған байланысты А елінің ұшақ жасаудағы кеден қорғанысының нақтылы деңгейі қандай? (Қосымша құн арқылы санаңдар).

1. 
   Адвалорлық кедендік тариф:
   

B) Тауардың көлемі, аумағы т.б. бірліктермен келтіріледі;

C) Тұрақты салыммен келтіріледі;

D) Әртүрлі салыммен келтіріледі;

E) Ауыспалы салыммен келтіріледі.

2. Спецификалық тариф:

A) Кедендік тауар бағасының пайызына келтіріледі;

B) Бекітілген тауар көлемінің бірлігінен анықталады;

C) Ауыспалы салыммен анықталады;

D) Бірнеше салыммен анықталады;

Е) Тұрақты салыммен анықталады.

3. Аталғандардың ішінен кедендік тарифтің жағдайына келетінді анықтаңдар:

А) Саудаласатын елдердің тұрмыс деңгейінің төмендеуі;

В) Тұтынушы бағаның жоғарлауынан шығынға тап болады;

С) Тұтыну қабілеттілігінің төмендеуі;

D) Отандық өндірісті қарқындатады;

Е) Барлық жауаптар дұрыс емес.

4. Тарифтің енгізілуінен:

А) Өндіруші табысы тұтынушылар шығынынан жоғары;

В) Өндіруші табысы тұтынушылар шығынынан аспайды;

С) Мемлекет табысы тұтынушылар шығынынан жоғары;

D) Тұтынушылар көп шығынға тап болады, өндірушілер мен мемлекетпен бірге алғанда;

Е) Өндіруші табысы мемлекет табысынан жоғары.

5. Қорғаныс тариф деңгейінің фактілігі:

А) Пайыздық көлем, сол арқылы тарифтік жүйенің қызметі көбееді, осы саладағы қосымша төлемақыдан құралады;

В) ІҰӨ көлемінің бөлігі;

С) Экспорт квотасының көлемі;

D) Импорт квотасының көлемі;

Е) Оптималдық баға.

6. Оптималдық тариф салымы – бұл :

А) Максимизацияға әкелетін ұлттық әкономикалық тұрмыс деңгейінің тарифі;

В) Бағаға жеңілдік (скидка);

С) Тыйым салу тарифінің деңгейі;

D) Салық салымының түрлілігі;

Е) Барлық жауап дұрыс емес.

Әдістемелік нұсқама. Семинар сабағына дайындық барысында берілген әдебиеттерді оқу керек. Сыртқы сауданы реттеудің тарифтік және тарифтік емес әдісінің негізгі түрлерін айтыңдар. Тарифтік емес әдістің экономикалық зардаптарын талдаңдар. Глосарийдегі терминдерді жаттаңдар.
6 тақырып. Халықаралық капитал қозғалысы және халықаралық несиелеу
СӨЖ тапсырмалары

1. Тақырып сұрақтарын ауызша талқылауға дайындалу.

2. Өзін - өзі бақылау сұрақтарына жауап беру

3. Ұсынылған тапсырмаларды орындау.

4. Тест сұрақтарына жауап беру.

5. Келесі тақырыптарға рефераттар жазыңдар: «ҚР инвестициялық климаты», «ҚР біріккен кәсіпкерлік: проблемалары және даму перспективасы»

1. 
   Халықаралық капитал қозғалысына анықтама беріңіз.
   
2. 
   Қай уақытта экспорт капитал тауар эусполртының көлемін ұлғайтады?
   
3. 
   Экспорт капиталы мен импорт капиталы немен ерекшеленеді?
   
4. 
   Халықаралық капитал миграциясына түсініктеме беріңіз.
   
5. 
   Экспорттың ссудалы капиталы мен экспорттың кәсіпкерлік капиталынан қандай айырмашылығы бар?
   
6. 
   Неліктен экспорт жеке кәсіпкерлік және мемлекеттік ссудалы капиталдың мінездемесі болады?
   
7. 
   Халықаралық бірлік кәсіпорын мен 100% шетел капиталы бар кәсіпорынды салыстырып, талдау жасаңыз.
   
8. 
   Экспорттаушы және импорттаушы мемлекеттер көзқарасы тұрғысынан капиталды шығарудың оң және кері әсеріне анықтама беріңіз..
   
9. 
   Халықаралық капитал қозғалысының факторы мен мақсатын атаңыз.
   

1. Қай мемлекеттің болашақты тұтыну иелігі бар:

а) Туркменстанда – онда газдың көп мөлшері бар, оларды өңдеуге көп инвестиция қажет емес;

б) Жапония – жаңа технология даму негізінде басқалардан озық;

в) Эстония – экономикалық реформасы белсенді және нарықтық экономикаға тез көшкен.

2. Қай инвестиция түрі тікелей немесе қоржынды болып саналады:

А. Американдық CS First Boston банкі ресейлік «Лукойл» компаниясынан 20 млн.долл. акция сатып алады. Жалпы акция шығарылуы құны 600 млн.долл.

Б. Голландияда филиалын ашқан банк «Столичный» Амстердамда ғимаратты сатып алды.

В. Владимирлік тракторлық завод АҚШ-та бар ресей-американдық кәсіпорынның трактор алымын 51-75% өсірді.

Г. Ресейлік фирма «Броксервис» өзінің ФРГ –дағы клиентінің өтініші бойынша 11% «Сургутнефтегаз» акциясын сатып алды.

Д. Канадтық фирма «МакДональд» Мәскеуда мейрамхана ашты.

Е. Американ-Ресейлік инвестициялы қорда 100 млн. Долл. Мемлееттік қысқа міндеттемелерді және федералды облигациясына салды.

3. Еңбек пен жер факторларын пайдаланып Өзбекістан мақта өндіреді. Әр жұмысшының еңбектің шекті өнімін доллармен анықтаңдар.

Жұмысшылар саны	1	2	3	4	5
Шекті өнім	12	10	8	6	4

1. 
   Жұмысшылар жалақысы неге тәуелді?
   
2. 
   Егер иесі 3 өзбект жұмысқа алса, онда жалақысы қандай болады?
   

1. Капиталды шығарудың негізгі ақстаы болып табылады:

1. 
   Нарықты кеңейту;
   
2. 
   Көмек;
   
3. 
   Пайда алу;
   
4. 
   Мемлекет күшін мықтау;
   
5. 
   Мәдени қатынасты реттеу.
   

1. 
   Қоржынды инвестиция;
   
2. 
   Шетел инвестиция;
   
3. 
   Қарыз капиталы;
   
4. 
   Тікелей инвестиция;
   
5. 
   Мемлееттік қарыздар.
   

1. 
   Тікелей инвестицияданшетелге өту;
   
2. 
   Капиталдың мемлекетте жүгінуі;
   
3. 
   Инвестициялық әрекетке мемлекеттің қатыспауы;
   
4. 
   ЖИЕ арасында капитал миграцияның белсенділігі;
   
5. 
   Дамушы мемлекеттерден дамыған мемлекеттерге инвестицияның тікелей көбеюі.
   

1. 
   Технологияны беру;
   
2. 
   Халықаралық береше және несие
   
3. 
   Конструкторлы-тәжірибе өңдеу;
   
4. 
   Құжаттар пакеті;
   
5. 
   Тауарлар.
   

1. 
   Қоржынды инвестиция;
   
2. 
   Үкімет шешімі;
   
3. 
   Тікелей инвестиция;
   

Е) халықаралық келісім.

1. Тақырып сұрақтарын ауызша талқылауға дайындалу.

2. Өзін - өзі бақылау сұрақтарына жауап беру

3. Ұсынылған тапсырмаларды орындау.

4. Тест сұрақтарына жауап беру.

5. «Мемлекеттік миграциялық саясат» атты тақырыпқа жеке проект дайындау.

6. Келесі тақырыптарға рефераттар жазыңдар: «Дамушы елдердегі жұмысшы күші миграциясын мемлекеттік реттеу», «Қазақстан Республиканың миграциялық саясаты»

Өзін-өзі бақылауға арналған сұрақтар

1. 
   Иммиграцияны мемлекеттік реттеудег негізгі құралдарын атаңыз.
   
2. 
   Жұмыс күшін импорттаушы мемлекеттердің миграция саясаты неден айқындалады?
   
3. 
   Жұмыс күшін халықаралық миграциялаудың экономикалық мәні неде?
   
4. 
   Донорлы мемлекет пен реципиент мемлекетке қатысты миграцияның жағымды және жағымсыз жақтарын атаңыз?
   
5. 
   Шетелден келетін мигранттарды тартатын негізгі орталықтарды атаңыз?
   
6. 
   Иммиграция әсерінен туындаған мемлекеттерді атаңыз?
   

1. Егер де жұмыс күшін өндіріс факторы ретінде емес тауар ретінде, өндіріс факторын қозғалысын жай халықаралық сауда десек осы сауданың мәні неде болады? Халықаралық еңбек миграциясы мен халықаралық тауар саудасы «жұмыс күші» айырмашылқтары неде?

2. Шетел жұмыс күшін қабылдайтын мемлекет азаматтарының күйіне әсер ететін имиграция мемлекет көлеміне тәуелді емес. Неліктен?

3. Германияның қандай шаралары халықаралық миграция күшіне алып келеді және неліктен?

а) өз азаматтардың шетелге кету ережесін либерализациялау;

б) дамушы мемлекеттрге экономикалық көмек бағдарламасын жасау;

в) иммиграцияның географилық құрлымын диверсифи­кациялау бағдарламасын қабылдау.

4. Әлемдегі әр түрлі елдердің миграциялық процесстерін талдаңдар. Қорытынды жасаңдар.

6. Жұмыс күші экспорты мен импортының жағымсыз және жағымды жақтарын кесте түрінде көрсетіңіздер. Қорытынды жасаңыздар.
Тест сұрақтары

1. Жұмыс күші экспортының кері әсері:

1. 
   Мемлекетке СКВ түсуі;
   
2. 
   Жұмыссыздықтың өсуі;
   
3. 
   «ми ағылымы», жұмыс күші квалификациясы
   
4. 
   Ішкі нарықтиа бәсекелес деңгейі;
   
5. 
   Еңбек өндірісінің деңгейін қалыптастырады.
   

1. 
   БҰҰ;
   
2. 
   МОМ және МОТ;
   
3. 
   БӘС;
   
4. 
   ЮНИДО
   
5. 
   ХВҚ.
   

1. 
   Дәстүрлі;
   
2. 
   Экономикалық себептермен;
   
3. 
   Мәдени дәстүрмсен;
   
4. 
   Діни себептермен;
   
5. 
   Тұрғылықты себептермен.
   

1. 
   Жұмыссыздықтың өсуі;
   
2. 
   Мамандарды оқытуға қаражатты үнемдеу;
   
3. 
   Салық салушылардың деңгейі;
   
4. 
   Қоғамдағы әлеуметтік қысым деңгейі;
   
5. 
   Діни негізінде оқиғалар.
   

1. 
   Шетел жұмыстарының министірлігі;
   
2. 
   Ұлттық иммиграция қызметі;
   
3. 
   Кеңес ғимараты;
   
4. 
   Елшілік;
   
5. 
   Ішкі істер министірлігі.
   

1. Тақырып сұрақтарын ауызша талқылауға дайындалу.

2. Өзін - өзі бақылау сұрақтарына жауап беру

3. Ұсынылған тапсырмаларды орындау.

4. Тест сұрақтарына жауап беру.

5. Келесі тақырыпқа реферат жазыңдар: «Лицензияларды сатудағы халықаралық реттеу»

1. Тауар ретінде өздік интелектуалды объектісі неде көрінеді?

2. Ноу-хоуды ойластырудың қандай айырмашылығы бар?

3. Технологияны берудің келісімді және келісімді емес әдісін анықтаңыз.

4. Лицензия дегеніміз не? Қандай түрлерін білесіз?

5. Франчайзинг және инжиниринг дегеніміз не?

6. Тауардық технологиялық құны қалай анықталады?

7. Технология құны неге тәуелді?

1. Келесі мемлекеттердегі технологияны беру әлеуетін прогресі туралы мағлұмат беріңіз:

1. 
   Үнді;
   
2. 
   Германия;
   
3. 
   Литва;
   
4. 
   Қазақстан;
   
5. 
   Ресей;
   
6. 
   Жапония.
   

1. 
   авто көлік жасау;
   
2. 
   ауыл шаруашылық өндірісі;
   
3. 
   дәрі-дәрмектерді өндіру;
   
4. 
   ағаш өңдеу өнеркәсібі?
   

А) жеке қолдану;

Б) Windows –та жұмыс істейтін қосынды программаларды өңдетйін компаниялар;

В) Барлық «Microsoft» өнімінің генералды дистрибьтері болғысы келетін компанияларға.

1. Роялти көлемі тәуелді:

1. 
   Алынған табыс;
   
2. 
   Технологияны өткізу;
   
3. 
   Дайындауға кеткен шығын;
   
4. 
   Технологияға сұраныс;
   
5. 
   Алдын-ала төлемдер.
   

1. 
   Дамушы елдер арасында;
   
2. 
   ЖИЕ;
   
3. 
   өндірісті дамушы елдер;
   
4. 
   ЖИЕ және дамушы елдер;
   
5. 
   Шекаралас елдермен.
   

1. 
   Акцепт;
   
2. 
   Роялти;
   
3. 
   Паушалды;
   
4. 
   Авизо;
   
5. 
   қиылысқан лицензия.
   

1. 
   лицензиаттың міндеттемесі;
   
2. 
   Лицензиардың міндеттемесі;
   
3. 
   Тауарлы белгісімен лицензиаттың құқығы;
   
4. 
   Тарнспортты қызмет көрсету;
   
5. 
   Лицензиямен немес патентпен айырбас жасау.
   

1. 
   Қоғамдық ұйым;
   
2. 
   Ғалымдар мен мамандар;
   
3. 
   Білім мен тәжірибе;
   
4. 
   «ноу-хау»;
   
5. 
   Инжиниринг.
   

1. Тақырып сұрақтарын ауызша талқылауға дайындалу.

2. Өзін - өзі бақылау сұрақтарына жауап беру

3. Ұсынылған тапсырмаларды орындау.

4. Тест сұрақтарына жауап беру.

5. Презентацияларды дайындау:

«АСЕАН және АТЭС аймақтық интеграция»

«Оңтүстік Америкадағы интеграциялық процестер»

«Африкадағы интеграциялық процестер».

6. «ҚР бәсекеқабілетті экономикасының глобализация процестеріне әсер етуі» атты тақырыпты талдауға дайындалу.

1. 
   Экономикалық интеграцияны қалай түсінесіздер?
   
2. 
   Интеграциялық процестерді қалай реттеуге болады?
   
3. 
   Экономикалық интеграцияның мақсаты қандай?
   
4. 
   Қандай интеграцияның деңгей сізге белгілі?
   
5. 
   Еркін сауда зонасының кедендік бірліктен интеграция дейінде қандай айырмашылығы бар?
   
6. 
   Кедендік бірлікті мүше елдердің қандай артықшылықтары бар?
   
7. 
   Қандай интеграциялық ұйымдарды білесіз?
   
8. 
   Глобализацияның алдын-алу шарттары мен зардаптары қандай?
   
9. 
   Глобализация шартындағы ҚР экономикалық жағдайын қалай бағалайсыз?
   

1. Кестені берілген бағы бойынша толтырыңыздар:

2. ТМД тиімділігін статистикалық көрсеткіштер арқылы талдаңыздар.

3.1994 жылы АҚШ пен Канада арасында еркін сауда келісімі күшке еңгізілді. Зардаптары кімге тиеді?

а) АҚШ;

в) Еуропа елдеріне?

1. Интеграцияның негізгі мақсаттарына жатады:

1. 
   қолайлы сыртқы экономикалық орта құру;
   
2. 
   бір бірінен жекеленген мемлекеттерді дамыту мақсатында кеден тарифтерін көтеру;
   
3. 
   сауда саясаты міндеттерін шешу;
   
4. 
   ұлттық өнеркәсіптің жас салаларына қолдау көрсету.
   
5. 
   шаруашылық өмірді интенациоландыру.
   

1. 
   әріптес елдердің теңдігін қамтамасыз ету;
   
2. 
   егемендікті өзара тану;
   
3. 
   бірлескен шешімдерді басым түрде сақтау.
   
4. 
   экономикалық өзара тиімділік;
   
5. 
   методологиялық көзқарастардағы айырмашылық.
   

1. 
   соғыс және бейбітшілік проблемасы;
   
2. 
   экологиялық проблема;
   
3. 
   кәсіпорын деңгейінде еңбек сенімділігін арттыру проблемасы;
   
4. 
   адам құқығы проблемасы;
   
5. 
   демографиялық және азық- түлік проблемасы.
   

A) қызмет салаларын және ғылыми-техникалық білімдермен алмасуды дамыту;

B) тауарлар, жұмыс күшінің, капиталдың халықарлық ауысуы;

C) барлық жауап дұрыс;

D) дұрыс жауап жоқ.

5. Еуропа территориясында қандай интеграциялық топтастырулар орналасқан:

A) АСЕАН, ТМД, ЕС, ЛАИ;

B) НАФТА, ЦЕФТА, ЮДЕАК, ЕС;

C) ЕС, ЕАСТ, ЦЕФТА, жоғарғы градтық төтртік;

D) ЦАОР, ЕС, Араб-Магриб достастығы;

E) ЕС, ЛАИ, ЭКОВАС, ОПЕК.

6. Интеграциялық топтастыруларды құра отырып шығыс және Оңтүстік -шығыс Азия елдері алдарына келесі мақсаттарды қояды:

A) масштаб экономтикасының ерекшеліктерін қолдану;

B) қолайлы саяси ортаны құру;

C) сауда саясатының міндеттерін шешу;

D) экономиканың құрылымдық қайта құрылысына әсер ету;

E) ұлттық өндірістің жас салаларына қодау жасау.

7. Интеграциянің алғы шарттарына жатпайды:

A) экономикалық даму деңгейлерінің жақындығы;

B) географиялық жақындық;

C) Экономикалық мәселелердің ортақтығы;

D) интеграция процесінің қайтарымсыздығы;

E) демонстрациялық эффект.

8. “Еркін сауда аймағы” интеграциялық бірлестік формасында:

A) тауарлармен, қызметтермен өзара саудада кедендік тосқаулар алынып тасталынады, үшінші елдерге қатысты тарифтер сақталады;

B) жалпы кедендік тариф және сауданы тарифтік емес реттеу жүйесі енгізіледі;

C) тауарлар, капитал және жұмыс күшінің еркін қозғалысы болып жатады;

D) интеграцияланатын мемлеккеттер өзара байланыс жасамайды;

E) протекционизм(нарықты бәсекелестен қорғау) саясатын қолдайды.

9. Еуропалық еркін сауда ассоциациясына қандай елдер кіреді:

A) Дания, Финляндия, Бельгия, Люксенбург;

B) Венгрия, Словения, румыния, Словения;

C) Италия, Испания, Греция;

D) Исландия, Норвегия, Люксенбург;

E) Бельгия, нидерланды, Люксенбург.

10. 
    "Кеден одақ " анықтайтын түсінікті көрсет:
    

В) кедендік тарифтарды келісіп айырбастау және жалпы кедендік тариф енгізіледі;

С) интеграциялық мемлекеттерде кендік тарифті көтеру;

D) халықаралық специализация және көшіру;

Е) жұмыс күшін тасымалдау.
Әдістемелік нұсқама. Дайындыққа берілген әдебиеттерден бастау керек. Экономикалық интеграцияның алдын-алу шарттары мен мақсаттарын оқыңдар. Интеграциялық бірлестіктің типтерін қарастырыңыздар. Глобализация процесі даму деңгейіне байланысты елдердің экономикасына әсерін талдау.