Созуглелди кичээнгейлиг номчуп алынар. Онаалгаларны анаа даянып кылыр

Вариант 1

Уйгу чок Улуг-Хем.

Кыш кидин тулук.

Кара-кара бууралар дег бозур орбандылар бот-боттарынын кырынче унмерлежип-унмерлежип, ол хевээр чыпшыр донгулай бергилээн. Оларнын кырында хар чаапкан. Чылан отпес шыргай эзимнин халаптыг шуурган соонда озанналдыр ушкан ыяштарынын дазылдары ышкаш хорумналган бизен доштарны ур -ле кайгап турар болза, кандыг-даа мал-маганнын, ан-меннин, харын-даа кижи сагыжынга кирбес улу-чыланнарнын, амырга-моостарнын, аза-четкерлернин хевир-дурзулери коступ келир.

Улуг-Хем кижи ышкаш. Ол ырлаар-хоглээр, мунгараар-мунчулар. Кыштын соогунда улуг уйгуга эвес, улуг бодалга алзып, ай-айы-биле ылым-чылым чыдыпкан. Ынчалза-даа ол чеже дескежир, шылай бээр, салаа-сайгыды, хол-буду, хан-дамыры болур септерин, салдамнарын, адырларын эде-хере, козе-хондуре тепкилептер. (К.Кудажы)

1. 
   Дефистерни кандыг таварылгаларда ажыглаан-дыр, оларнын чижектерин болуктеп тургаш, шын бижилге дурумнерин тайылбырланар.
   
2. 
   Бирги домактын хевирин айтынар.
   
3. 
   Соолгу домактын долу синтаксистиг сайгарылгазын кылыр.
   
4. 
   Дакпырлаан ажык эвес уннерлиг состерни ушта бижээш, оларны чуге ынчаар бижиирин тайылбырланар.
   
5. 
   Чымчак ажык уннерлиг 4 состу, кадыг ажык уннуг 4 состу ушта бижинер.
   
6. 
   Нарын, укталган достуг состерни тыпкаш, олар кандыг чугаа кезектеринге хамааржыр-дыр айтынар.
   
7. 
   Созуглелде кырынче, кырында деп состер кандыг чугаа кезээнге хамааржырыл? Харыынарны бадыткап тайылбырланар.
   
8. 
   Домактың долу синтаксистиг сайгарылгазын кылыр: Тыва улустуң аас чогаалының шүлүк хевирлериниң эң кол күштүг талазы – психологтуг параллелизм. Бижик демдээн салганын тайылбырлаёар.
   
9. 
   созуглелде наречиеге хамааржыр состерни ушта бижинер.
   
10. 
    Созуглел кандыг стильге хамааржырыл? Ону канчаар бадыткаар силер?
    
11. 
    Кожурген уткалыг состерни айтынар.
    
12. 
    Синонимнерни тыпкыланар. Оларга антонимнер болгу дег состерни боттарынар тывынар.
    
13. 
    Фонетиктиг сайгарылганы кылынар: кижи.
    
14. 
    Причастиелерни тыпкаш, домактарда кандыг кежигүннер болуп чоруурун айтынар.
    
15. 
    Хамааржылга холбаалыг 2 сос каттыжыышкынын ушта бижинер.
    

1 дугаар онаалга 3 баллдыг, 6 дугаары – 5баллдыг, 12,13 дугаары – 2, =скелери – 1 баллдыг, ниитизи-биле 24 балл.

11 класс

Вариант 2

Тыва шүлүк чогаалының национал бот-шынарын, онзагай талаларын шинчилээрде, бир дугаарында, улустуң аас чогаалының шүлүк хевирлериниң бот-шынарын шинчилээри эргежок чугула бооп турар. Ол чокка тыва поэзияның долу сайгарылга-шинчилели болдунмас. Чүге дизе тыва поэзияның национал бот-тускайлаңының дазыл-дөзү – улустуң аас чогаалында.

Тыва улустуң аас чогаалының шүлүк хевирлериниң эң кол күштүг талазы – психологтуг параллелизм. Ол бистиң шүлүк чогаалывыстың бир туттунуп турар дазыл-дөзү бооп артпышаан. Тыва поэзияның шылгараңгай шүлүкчүлери ону чаа деңнелче көдүрүп, шүлүк-даа, проза-даа чогаалынга психологизмни күштелдирген.

1. 
   Сөөлгү домакта бижик демдектерин салганын, дүрүмнерин тайылбырлаңар.
   
2. 
   Ч\ге дизе деп сөс кандыг чугаа кезээнге хамааржырыл? Бо сөзүглелде кайда, кандыг сорулга-биле ажыглаттынган-дыр?
   
3. 
   Домактың долу синтаксистиг сайгарылгазын кылыр: Тыва улустуң аас чогаалының шүлүк хевирлериниң эң кол күштүг талазы – психологтуг параллелизм. Бижик демдээн салганын тайылбырлаёар.
   
4. 
   Бир дугаарында деп сөс каттыжыышкынын чүге ийи талазындан биче сек-биле аңгылааныл?
   
5. 
   Чымчак ажык үннерлиг 4 сөстү, кадыг ажык үннүг 4 сөстү ушта бижиңер.
   
6. 
   Нарын сөстерни тывыңар. Оларныё модельдерин тургузуёар.
   
7. 
   Сөзүглелде бир, эргежок деп сөстер кандыг чугаа кезээнге хамааржырыл?
   
8. 
   Күштелдирген деп сөстү чугаа кезээниң аайы-биле сайгарыңар.
   
9. 
   Сөзүглелде ат оруннарынга хамааржыр сөстерни ушта бижиңер. Оларның бөлүүн айтыңар.
   
10. 
    Сөзүглел кандыг стильге хамааржырыл? Ону канчаар бадыткаар силер? Чижектерни киирип тайылбырлаңар.
    
11. 
    Ажыглалының аайы-биле онзагай сөстерни тыпкаш, оларны кандыг термин-биле адаарын айтыңар.
    
12. 
    Сөзүглелде укталган чүве аттарын тыпкаш, оларның тургустунган аргаларын айтыңар.
    
13. 
    Фонетиктиг сайгарылганы кылыңар: ол.
    
14. 
    Шылгараңгай деп сөстү тургузуунуң аайы-биле сайгарыңар.
    
15. 
    Башкарылга холбаалыг 2 сөс каттыжыышкынын ушта бижиңер.
    

1, 3, 7,10, 12, 13 дугаар онаалгалар 2 баллдыг, 6 дугаары – 4, =скелери – 1 баллдыг, ниитизи-биле 24 балл.