Сұраныс пен ұсыныс теориясының негіздері
жүктеу/скачать 25.69 Kb.
|
| 4. Икемділік дегеніміз – бір айнымалының екінші айнымалыға жауап ретінде өзгеру дәрежесі. Икемділіктің негізгі көрсеткіші икемділік коэффициенті болып табылады. Икемділік коэффициенті дегеніміз – бір айнымалының пайыздық өзгеруінің екінші айнымалының пайыздық өзгеруін көрсететін сандық көрсеткіш. Икемділіктің екі түрі бар: сұраныс және ұсыныс икемділіктері.
Сұраныс икемділігінің келесідей түрлері бар: сұраныстың баға бойынша икемділігі, қиылысымды бағалық икемділік, табыс бойынша сұраныс икемділігі. Ұсыныс икемділігінің негізгі формасы баға бойынша ұсыныс икемділігі болып табылады. Сұраныстың баға бойынша икемділігі барлық жағдайлардың тұрақты болған уақытындағы тауарға деген сұраныстың пайыздық езгеруінің оның бағасының пайыздық өзгеруіне қатынасы немесе бағаның өзгерісіне тұтынушының әсер беру дәрежесін өлшеуді білдіреді. Баға бойынша сұраныс икемділігінің негізгі формалары: икемді сұраныс – сұраныс деңгейі бағаға қарағанда жоғары пайызға өседі, яғни EDp >1; бірлік икемділікті сұраныс – сұраныс деңгейі мен баға бірдей пайызға өзгереді, яғни EDp =1; икемсіз сұраныс – сұраныс деңгейіне қарағанда баға жоғары пайызға өседі, яғни EDp <1; өте икемді сұраныс – бағаның өзгеруіне қарамастан сұраныс деңгейінйң өте жоғарғы көлемге өсуі, яғни EDp =∞; өте икемсіз сұраныс – бағаның өзгеруіне сұраныс деңгейінйң әсер етпеуі, яғни EDp =0; Сұраныстың қиылысымды бағалық икемділігі дегеніміз – сұранылатын тауардың көлеміндегі басқа тауардың бағасының өзгеруіне жауап ретінде өзгеру дәрежесі. Қиылысымды икемділіктің негізгі формалары: оңды – бірін-бірі ауыстыратын тауарлар үшін; теріс – бірін-бірі толықтыратын тауарлар үшін; нөлдік – бірін-бірі ауыстыратын, бірін-бірі толықтыратын тауарлар болып табылмайтын тауарларға тәуелді. Табыстар бойынша сұраныс икемділігі дегеніміз – тұтынушылар табыстарының көлеміндегі өзгеріске байланыстысұранылатын тауарлар көлеміндегі өзгеру дәрежесі. Табыстар бойынша сұраныс икемділігінің коэффициенті барлық шарттар тұрақты болған уақыттағы тауарларға сұраныс деңгейіінің пайыздық өзгеруінің тұтынушылар табысының пайыздық өзгеруіне қатынасы. Табыс бойынша сұраныс икемділігінің негізгі формалары: оңды – сұраныс көлемі табыстың өсуімен өседі; қалыпты игіліктерге тәуелді теріс – сұраныс көлемі табыстың өсуімен төмендейді; сапасыз және төмен тауарларға свойственна нөлдік – сұраныс көлемі табыстың өзгеруіне әсер етпейді; күнделікті қолданылатын тауарларға тәуелді. 5. Тұтыну іс-әрекетінің теориясы. Сұранымның негізін адамның тұтыну қабілеттілігі құрайды. Тұтынушының іс-әрекеті оның тұтынуының қалай қолданбауында, материалдық игіліктер мен қызмет көрсету қандай пайда әкелетіндігіне байланысты. Тауар пайдалылығы – адамдардың қандай да болмасын тұтынысын қанағаттандыру қабілеттілігі. Тауар пайдалылығы – жалпы және шекті пайдалылық болып жіктеледі. Жалпы пайдалылық – адамдардың белгілі тауар мен қызмет жасау жиынтық бірлігін тұтынуға қанағаттануы. Шекті пайдалылық – қосымша пайдалылық, себебі тұтынушы тауар мен қызмет жасауға бір қосымша бірліктен алып тұрады. «Шекті пайдалылық» термині алғашқы рет 1883 жылы австралия экономисі Ф.Визер ендірді. ХІХ – ХХ ғғ. Басында ірі экономистер: Г.Госсен, К.Менгер, У.Джевонс, Л.Вальрас, Р.Аллан, Дж.Хикс шекті пайдалылық теориясын жасады. Қоғамдық пайдалылық тұтыну көлемінің өсуіне байланысты өсу тенденциясына ие болса, шекті пайдалылық және онымен қоса жалпы сұраным төмендеу қасиетіне ие, егер де ұсыным өссе. Бұл заңдылық «шекті пайдалылықтың төмендеу заңы» деп аталады. Шекті пайдалылық теориясының негізінде «Госсен заңының» бірінші және екінші түрлері бастау болды. Бұл заң неміс экономисі Герман Госсеннің атымен аталған. Осы заңның негізінде Госсен субъекті іс-әрекетінің рационалды ережесін суреттеп, өзінің шаруашылық қызметінен максималды пайда табуға ұмтылатындығын көрсетеді. Бірінші заңға сәйкес, тұтынудан іс-барысында тола түсуі заттың пайдалығын төмендетіп, игіліктер қоры ұлғая түседі. Игіліктер қоры көп болса, пайдалылық төмен болады. Демек, әрбір келесі игіліктер бірлігінің бағалығы төмендейді. Экономикалық субъект тепе-теңдік жағдайына Госсеннің екінші «заңын» қолданғанда қол жеткізеді. Ол заңның мәні мынада: игіліктің рационалды комбинациясына сол кезде жетуге болады, қай уақытта адам үшін әртүрлі соңғы тұтынылған тауарлар порциясы бірдей пайдалылық көрсетсе. Тұтынушының ойынша, игілік қоры аз болса, онда адамның көз алдында әрбір бар тауар үлкен пайдалылыққа ие болады. Бюджеттік сызық немесе бюджеттік шектеу екі тауардың мүмкіндігінше болатын комбинациясын көрсетеді, онда тұтынушы бар мөлшеріндегі бюджеттен және осы кездегі баға деңгейінен алып отыруы мүмкін. Әрбір тұтынушы бюджеттік шектеу шеңберінде өзінің табысын әртүрлі тұтыну тауары арасына немесе қызмет көрсетуге, салуға тырысады, себебі пайдалылықты максималдыққа жеткізу қажет. Тұтынушы табысының ұлғаюы бюджеттік сызықты оңға қарай параллельді ығыстырады, ал түсуі – солға қарай ығыстырады. Бюджеттік сызықтың орналасуы ақшалай табыс мөлшеріне де байланысты. Ақша табысы өзгеруінің бюджеттік сызыққа әсері Тауарға бағаның өзгеруі бюджеттік сызықты оңға ығыстырады, ал бағаның көтерілуі солға ығыстырады. Егер бір тауардың бағасы ғана өзгерсе(мысалы, тағам өнімдеріне баға төмендейді), ал бар тауардың (киім) бағасы мен табыс мөлшері өзгеріссіз қалса, онда бюджеттік сызықтық соңғы нүктесі оңға жылжиды. Тұтынушылардың талғаусыздық қисығы деп тұтынушыға пайдалы немесе бірдей тұтыну маңыздылығы бар екі өнімнің әртүрлі комбинациясын көрсететін қисықты айтамыз.Бұл қисықты ең алғашқы рет ағылшын экономисі Френсис Исирдо Эджворт қолданған. Талғаусыздық қисығы талдау құралы бола отырып, әдетте шамамен «көзбен» мөлшерлеп, екі өнімге негізделеді. Табыс эффектісінің мәні мынада: өнімге бағаның төмендеуі кезінде ақшалай табыс мөлшерінің бұрыңғы көлемінде қалуы, тұтынушыға өнімді сандық мөлшермен көбірек сатып алуына жағдай жасайды. 6. Нарық механизмінің 5 негізгі элементі бар: а) өндірушілер мен тұтынушылар; ә) меншіктің жеке және аралас нысандары; б) баға; г) сұраным мен ұсыныс; д) бәсеке. Нарық механизмінің негізгі элементтерінің бірі- бәсеке. жүктеу/скачать 25.69 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|