Екінші тұндырғылар. Тұнба бөлгіштер

- екінші тұндырғылар;

- қалдықтың өлшенген қабаты бар мөлдіреткіштер;

- флотациялық қондырғылар;

- мембраналық модульдер және т.б.

9.3.8.2 Екінші тұндырғының типін (тік, радиальды, көлденең) станция өнімділігін, құрылыстар тұтастығын, пайдаланатын бірліктер санын, алаң конфигурациясы мен рельефін, геологиялық шарттарды, тоспа сулар деңгейін және т.б. ескере отырып таңдау қажет.

9.3.8.3 Биоүлдір мен тұнбаны бөлуге арналған екінші тұндырғыларды құрылыс көлемін пайдалану коэффициентін, тұнба индексін және тұнба концентрациясын (биоүлдірді) ескере отырып, жер бетіне гидравликалық ауырлық м/(м·сағ) бойынша есептеу қажет. Тұндырғылар алаңын анықтау кезінде биосүзгілерден соң рециркуляциялық шығынды есепке алу қажет.

9.3.8.4 Барлық түрлі биосүзгілерден соң екінші тұндырғылардың бетіне түсетін ауырлықты q_ssb, м³/(м²сағ) мына формула бойынша есептеу қажет:

9.3.8.5 Барлық типті екінші тұндырғыларды аэротенктерден соң аэротенктегі белсенді тұнба концентрациясын a_i, г/л, оның J_i, см³/г индексін және мөлдіретілген судағы тұнба концентрациясын a_t, мг/л ескере отырып, гидравликалық ауыртпалығы q_ssa, м³/(м²сағ) бойынша мына формуламен есептеу қажет:

- радиальды тұндырғылар үшін 0,4 тең болып;

- тік типтері үшін 0,35 тең болып;

- перифериялық шығарылымды тік типтері үшін 0,5 тең болып;

- көлденең типтері үшін 0,45 тең болып қабылданады.

a_t – мәнін 10 мг/л кем етіп,

a_i – мәнін 15 г/л артық етіп қабылдауға болмайды.
9.3.8.6 Тұндырғылардың конструктивті параметрлерін 9.2.4.7 - 9.2.4.9 сәйкес тиісті түрде қабылдау қажет және бұл ретте:

- тұнба қоспасы шығысы мен тазартылған суды жинауды енгізу және жинау құрылғысының периметрі бойынша;

- бейтарап қабат биіктігін шығысындағы түбінен 0,3 м жоғары, тұнба қабатының тереңдігін 0,3 м-ден 0,5 м дейін;

- тұнбалық шұңқырлардың еңіс бұрышын 50-тан 55 дейін;

- мөлдіретілген суды жинақтаушы суағардың 1,0 м ауыртпалықты 8 л/с-тан 10 л/с дейін қабылдау қажет.

9.3.8.7 Шөгіндіні гидростатикалық әдіспен жойған кезде биосүзгілерден соң екінші тұндырғылардың сыйымдылығын оның екі тәуліктік көлемінен аспайтындай, аэротенктерден соң екінші тұндырғыларды белсенді тұнбаның екі сағаттан аспайтындай етіп қабылдау қажет.

9.3.8.8 су бетінен екінші тұндырғы ернеуінен биіктікті 0,3 м кем емес етіп алу қажет. Су қабылдайтын (жинайтын) астаулардағы су ағызғыш жиегін биіктігі бойынша реттелетіндей етіп қарастыру қажет.

Екінші тұндырмалардағы 1,0 м су ағызғыштың ауыртпалығы 10 л/с аспауы тиіс. Тазартылған суды жинау үшін жүктелген перфорацияланған құбырларды қолдануға жол беріледі.

9.3.8.9 a_iJ_i, параметріне тәуелді өлшенген шөгінділері бар мөлдірету режимінде жұмыс жасайтын, аэротенктер-тұндырғылар немесе окситенктерге арналған тұнба бөлгіштерге гидравликалық ауырпалықты 9.21-кесте бойынша қабылдау қажет.
9.21-кесте – Шөгіндісі саралған мөлдіреткіш режимінде жұмыс жасайтын аэротенк-тұндырғы мен окситенктерге аралған тұнба бөлгіштерге гидравликалық ауыртпалық мәндері

9.3.8.10 Тұнба қоспасын бөлуге арналған флотациялық қондырғылардың есебін 9.22-кестеге сәйкес өлшенген заттар құрамы бойынша мөлдіретудің талап етілген деңгейіне байланысты жүргізу қажет.

9.3.8.11 Ағынды резервуарындағы арынды 0,6 МПа-дан 0,9 МПа дейін қабылдау қажет, қанығу ұзақтығы 3 минуттен 4 минутке дейін.

Алынатын тұнбаның ылғалдылығын тұнбалы индекс және жинақтау-тасымалдау құрылғысы типті, қайта циркуляция коэффициентін ескере отыратын есеппен анықтау қажет.

Екінші тұндырғыдан тұнбаны үздіксіз немесе мерзімді түрде алып тастауға болады. Мерзімді алып тастау кезінде уақыт интервалын оның жинақталу аймағының сыйымдылығы мен түзілетін қалдық көлеміне байланысты орнатылуы тиіс.
9.22-кесте - Өлшенген заттар құрамы бойынша мөлдіретудің талап етілген деңгейіне байланысты мәндер

9.3.8.12 Мембраналық сүзгілермен қондырғыларды таңдау пайдаланудың нақты шарттарында өнімділікті, жұмыс ұзақтығын, тазарту деңгейлерін міндетті түрде ескере отырып, өндіруші зауыттың пайдалану сипаттамаларына (материалдары) бойынша жүргізіледі.

Тоспа суларды қондырғыға бермес бұрын ірі механикалық қоспалардың ұсталуын қарастыру қажет.

9.3.9.2 Толық қышқылдануға аэротенктердегі аэрация ұзақтығын (9.32)-формуласы бойынша анықтау қажет, бұл ретте:

 - ОБТ_тол бойынша қышқылданудың орташа жылдамдығын 6,0 мг/(гсағ) тең болатындай етіп;

Ауаның шекті шығынын (9,45)-формуласы бойынша анықтау қажет, бұл орайда:

9.3.9.3 Тұндыру аймағында тоспа сулардың тұру ұзақтығы ең жоғарғы ағын жағдайында 1,5 сағаттан кем болмауы тиіс.

9.3.9.4 1,00 кг ОБТ_тол үшін артық белсенді тұнба мөлшерін 0,35 кг ретінде қабылдау қажет. Артық тұнбаны тұндырғыдан, сондай-ақ аэротенктен тұнба мөлшері 0,5 г/л ден 6,0 г/л дейін жеткенде алып тастауға болады.

Тұндырғыдан алынатын тұнбаның ылғалдығы 98% тең, ал аэротенктен алынатын тұнбаның ылғалдылығы 99,4% тең болады.

9.3.9.5 Тұнба алаңдарына ауырлықты мезофильді шарттарда ашытылған шөгінділер үшін сияқты қабылдау қажет.
9.3.10 Циркуляциялық қышқылдану арналары
9.3.10.1 Циркуляциялық қышқылдану арналарын (ЦҚА) қыстың ең салқын кезеңінің есептік температурасын 25С төмен емес аудандарда тоспа сулардың биологиялық тазартылуы үшін қарастыру қажет.

9.3.10.2 Аэрация ұзақтығын (9.32)-формуласы бойынша анықтау қажет, бұл ретте  - ОБТ_тол бойынша қышқылданудың орташа жылдамдығын 6,0 мг/(гсағ) тең етіп қабылдау қажет.

9.3.10.3 Циркуляциялық қышқылдану арналары үшін:

а) жоспарла арна пішінін О-тәрізді;

б) тереңдігін 1,0 м жуық;

в) 1,0 кг ОБТ_тол үшін артық белсенді тұнба мөлшерін 0,4 кг;

г) алынған 1,0 кг ОБТ_тол үшін оттектің шекті шығынын 1,25 мг етіп қабылдау қажет.

9.3.10.4 Қышқылдану арналарында тоспа сулардың аэрациясын арнаның тік учаскесі басында орнатылатын, механикалық аэраторлармен қарастыру қажет.

 Аэраторлар мөлшері мен олардың жұмысының параметрлерін арнадағы су жылдамдығы мен оттек бойынша өнімділігіне байланысты паспорттық деректер бойынша қабылдау қажет.

9.3.10.5 Аэаратормен жасалатын v_cc арнасындағы судың жылдамдығын м/с мына формула бойынша анықтау қажет:

_cc – арнаның негізгі қимасының ауданы, м²;

 - жергілікті кедергілер коэффициенттерінің сомасы;

О-тәрізді арна үшін  мәні 0,5-ке тең.

Аэраторлар ұзындығын түбі бойынша арна енінен кем емес және су айнасы бойынша арна енінен аспайтындай етіп қабылдау қажет, аэраторлар саны екіден кем болмайды.

9.3.10.6 Циркуляциялық арналардан белсенді тұнбасы бар тоспа сулар қоспасын екінші тұндырғыға шығаруды өздігінен ағызу арқылы қарастыру қажет, тоспа сулардың екінші тұндырғыда болу ұзақтығы ең жоғары шығын бойынша 1,5 сағатқа тең.

9.3.10.7 Екінші тұндырғыдан қайтымды белсенді тұнбаның арнаға үздіксіз берілуін, артық тұнбаның мерзімді түрде тұнба алаңдарына берілуін қарастыру қажет.

9.3.10.8 Тұнба алаңдарын мезофильді шарттарда ашытылған шөгінділерге арналған ауыртпалықты ескере отырып есептеу қажет.
9.3.11 Сүзу өрістері
9.3.11.1 Тоспа сулардың толық биологиялық тазалауға арналған сүзгіден өткізу жолдарын әдетте құмдарда, құмдақтарда және жеңіл саздақтарда қарастыру қажет.

Тоспа суларды оларды сүзгіден өткізу жолына түсірмес бұрын тұндыру ұзақтығы 30 минуттен кем болмауы тиіс.

9.3.11.2 Сүзгіден өткізу жолдарына арналған алаңдарды: еңісі 0,02 аспайтын, бірқалыпты және орташа рельефте; жер асты суларын жинауға арналған құрылыстан депрессиялық қалқанша радиусының мөлшеріне тең болатын қашықтықта, бірақ:

- жеңіл саздақтар үшін 200 м;

- құмдақтар үшін 300 м;

- құмдар үшін 500 м кем болмайтын қашықтықта, топырақ қабаты ағыны бойынан төмен орналасқан жерден таңдау қажет.

Сүзу өрістері топырақ ағыны бойынан жоғары орналасқан жағдайда, олардың жер асты суларын жинауға арналған құрылыстарға дейінгі қашықтығын гидрогеологиялық жағдайларды және сумен жабдықтау көзінің санитарлық қорғанысы талаптарын ескере отырып қарастыру қажет.

Су жүргізетін деңгейжиектерді сыналау жерлерімен шекаралас аймақтарда, сондай-ақ су ағынын суалдырумен жабылмаған Карсттар мен сызатты жыныстар болған жағдайда, сүзгіден өткізу жолдарын орналастыруға жол берілмейді.

9.3.11.3 Тоспа сулардың сүзгі алаңдарына ауыртпалығын баламалы шарттардағы сүзу өрістерін пайдалану тәжірибесінің деректері негізінде қабылдау қажет.

Тұрмыстық және оған құрамы бойынша жақын өндірістік тоспа сулардың ауыртпалығын 9.23-кесте бойынша қабылдау қажет.

9.3.11.4 Қажетті жағдайларда сүзу өрістерінің алаңын тоспа суларының мұздауына тексеріп тұрған жөн. Мұздану ұзақтығын ауа температурасы минус 10С төмен күндер санына тең етіп қабылдау қажет.

Сулардың мұздану кезеңінде тоспа сулардың сүзілу мөлшерін 9.24-кестеде ұсынылған коэффициент мөлшеріне азайта отырып анықтау қажет.

9.3.11.5 Әрбір жекелеген жағдайда ауданы негізделуі және сүзілу жолының пайдалы ауданының % аспауы тиіс резервтік карталарды қарастыру қажет:

-  III және IV климаттық аудандарда 10%;

-  II климаттық ауданда 20%;

-  I климаттық ауданда 25%.

9.24-кесте – Мұздану кезеңінде сүзілу мөлшерінің төмендеуі коэффициентінің мәні

9.3.11.6 Желістер құрылысы, жолдар, қоршау біліктері, ағаш отырғызу үшін қосымша алаңды сүзу жолының ауданы 1000 га астам болғанда 25% дейін, және олардың ауданы 1000 га дейін және одан аз болғанда 35% дейін мөлшерде қабылдау қажет.

9.3.11.7 Сүзу өрістері карталарының мөлшерлерін жергілікті жер рельефі, жолдардың жалпы жұмыс ауданы, топырақты өңдеу әдістеріне байланысты анықтау қажет. Тракторлармен өңдеу кезінде бір картаның ауданы 1,5 га кем болмауы тиіс.

Карта енінің ұзындыққа қатынасын 1:2-ден 1:4 дейін қабылдау қажет; негіздеу кезінде карта ұзындығын ұлғайтуға жол беріледі.

9.3.11.8 Тоспа сулардың мұздауына арналған сүзу өрістерінің карталарында еріген сулардың шығарылуын қарастыру қажет.

9.3.11.9 Сүзу өрістерінде дренаж құрылғысы (ашық немесе жабық) топырақ қабатының сипатына тәуелсіз, карта бетінен 1,5 м кем тереңдікте топырақ суларының орналасуы кезінде, сондай-ақ бір құрғату шұңқырлары (жабық дренаж құрылғысы жоқ) топырақ суларының деңгейінің қажетті төмендеуін қамтамасыз етпейтін кезде, топырақ қабатының жағымсыз сүзу қабаттарында топырақ сулары одан да үлкен тереңдікте орналасқан кезде міндетті болып табылады.

9.3.11.10 Сүзу өрістерінде душ бөлмесін, арнайы киімді кептіруге арналған жайларды, демалу және тамақтану бөлмелерін қарастыру қажет.

Сүзу өрістеріндегі аудандардың әрбір 75,0 га-дан 100 га дейінгі аралығында қызмет көрсететін қызметкерлерді жылытуға арналған будкаларды қарастыру қажет.

9.3.12.2 Суару құбырларының жалпы ұзындығы 9.25-кестесіне сәйкес ауыртпалық бойынша анықталады.

9.3.12.3 Суару құбырларын шағыл тастардан, ұсақ жақсылап кептірілген қазандық шлагынан, құмтастан және ірі түйірлі құмнан жасалған қалыңдығы 0,2 м-ден 0,5 м дейінгі қабатқа салу қажет.

Жер асты сүзгі өрістері алдында септиктерді орнатуды қарастыру қажет. Жекелеген суарғыштар ұзындығын 20,0 м аспайтындай етіп қабылдау қажет.

9.3.12.4 Ауа ағыны үшін суару құбырларының шетінде жер бетінен 0,5 м биікте тұратын диаметрі 100,00 тұрақтарды қарастыру қажет.

9.25-кесте – Астаудан топырақ сулардың ең жоғарғы деңгейі тереңдігіне байланысты, жер асты сүзу өрістерінің суару құбырларының 1 м-не л/тәулік ауыртпалық мәні

Тазартылған суды РНҚ 01.01.03, Қазақстан Республикасының Экологиялық Кодексінің, Қазақстан Республикасының Су Кодексінің, СанЕжН 3.01.054, «Су көздеріне, шаруашылық-ауыз сумен жабдықтау, мәдени-тұрмыстық суды пайдалану орындарына және су объектілерінің қауіпсіздігіне қойылатын санитарлық-эпидемиологиялық талаптар» талаптарын және «Қазақстан Республикасының әртүрлі табиғи-климаттық аймақтарында су ресурстарын пайдалануды анықтаудың әдістемелік нормалары мен нормативтерінің», «Экологиялық ауданға бөлуді жүргізу кезінде су объектілеріне ластаушы заттарды тастау нормалары мен нормативтерін анықтау әдістемесінің» және РНҚ 211.2.03.01 талаптарын ескере отырып су объектілеріне тастау немесе жинақтағыштарға (оны суару мақсатында пайдалану) жинау қажет.

Сүзуші траншеялардың есептік ұзындығын суару құбырларына ауыртпалық пен тоспа сулар шығынына байланысты қабылдау қажет, бірақ олар 30 м аспауы тиіс, траншеяның астындағы ені 0,5 м кем болмауы тиіс.

9.3.13.2 Құмды-қиыршықты сүзгілерді бір немесе екі сатыда жобалау қажет. Бір сатылы сүзгілердің тиеуші материалы ретінде ірі және орташа түйіршікті құмды және басқа да материалдарды қабылдау қажет.

Екі сатылы сүзгідегі бірінші сатының материалдары қиыршық тас, шағыл, қазандық шлагы және 9.3.3.6-сәйкес қабылданатын ірілікті басқа да материалдар, ал екінші сатыда – бір сатылы сүзгіге сәйкес материалдар қабылданады.

Сүзгілеуші траншеяларда тиеуші материал ретінде ірі және орташа түйіршікті құмды және басқа да материалдарды қабылдау қажет.

9.3.13.3 Сүзуші траншеялар мен құмды-қиыршық тасты сүзгілердің суару құбырларына ауыртпалықты, сондай-ақ жүктеу қабатының қалыңдығын 9.36-кестесі бойынша қабылдау қажет.