Студенттің ПӘндік оқУ-Әдістемелік кешені



бет19/50
Дата17.04.2024
өлшемі3.15 Mb.
#499035
1   ...   15   16   17   18   19   20   21   22   ...   50
UMK SUMP KZ1

Негізгі әдебиет: 4[182-199], 7[51-82]
Қосымша әдебиет: 9[236-283], 10[35-61]


Бақылау сұрақтары:

  1. Мультиплексор деп қандай функционалдық түйінді атаймыз?

  2. Мультиплексордың m ақпараттық кірістермен n адрестік кірістер арасында қандай қатынас орнаған?

  3. Демультиплексор дегеніміз не?

  4. Қандай жағдайда демультиплексор толық деп аталады?

  5. Цифрлық компаратор дегеніміз не?



Дәріс 6. ТІЗБЕКТЕЛГЕН ТИПТІ ФУНКЦИОНАЛДЫҚ ТҮЙІНДЕР.
Триггерлер. Регистрлер.Үлестіргіштер.


Триггерлер.
Триггерлер – бұл жады элементі мен оларды басқару схемаларын біріктіретін ЭЕМ-нің функционалдық түйін.
Жіктелінуі:

  1. Сигналдардың келіп түсуі уақыты бойынша:

    • асинхронды;

    • синхронды: а) біртактілі бірсатылы;

ә) біртактілі көпсатылы;
б) көптактілі.

  1. триггер-схемасын қалыптастыру типі бойынша (базисі бойынша):

    • ЖӘНЕ-ЕМЕС базисінде;

    • НЕМЕСЕ-ЕМЕС базисінде;

    • аралас базисте.




  1. Типі бойынша (негізгі типтер):

    • RS; D; DV; T; TV; JK.

ЖӘНЕ-ЕМЕС базисіндегі асинхронды RS триггер.



















0

0

1

1

-тыйым салынған күй.

0

1

1

0




1

0

0

1




1

1

0

1

- сақтау режимі.




НЕМЕСЕ-ЕМЕС базисіндегі aсинхронные RS триггер.



















0

0

*

*

- сақтау режимі.

0

1

1

0




1

0

0

1




1

1

0

0

-тыйым салынған күй.




ЖӘНЕ-ЕМЕС базисіндегі біртактілі бірсатылы синхронды RS триггер.























1

0

0

*

*

- сақтау режимі.

0

0

0

*

*

- сақтау режимі.

1

0

1

1

0




0

0

1

1*

0*




1

1

0

1

0




0

1

0

1*

0*




1

1

1

0

0

-тыйым салынған күй.

0

1

1

0*

0*









D-триггері.
1 ақпараттық кірісі бар және тйым салынған күйі болмайды (немесе сақтау режимі, немесе ауысады).

















1

0

0

1




0

0

0*

1*




1

1

1

0




0

1

1*

0*







Біртактілі екісатылы триггерлер.
Мұндай триггерлердің құрамында MS (Master Slave) схемасы бойынша біріккен екі бірдей біртактілі бірсатылы синхронды триггерлер болады:

    • тыйм салушы байланысы бар;

    • терістеуіші бар;

    • түрлі өріспен басқарылатын.

Біртактілі екісатылы триггерлерлердің ерекшелігі – синхросигнал бар кезде (ЖӘНЕ-ЕМЕС базисі) бірінші сатыға ақпарат жазылады, ал дәл осы уақытта екіншісінен алдыңғы ақпарат оқылып жатады. Синхросигнал жоқ кезде бірінші саты жазылған күйді сақтайды, ақпарат бірінші сатыдан екінші сатының шығысына беріледі.


MS схемасы бойынша салынған терістегіші бар JK триггер.

Регистрлер.
Регистрлер – ақпаратты (санғ сөз, сөздің бөлігінің кодасын) жазуға, сақтауға және шығаруға арналған кеңінен таралған ЭЕМ-нің функционалдық түйіні. Сонымен қатар, регистрлер сөзді қажетті разрядтар санына солға немесе оңға жылжыту операцияларын орындауға арналған. Регистрлерде сондай ақ, тізбекті коданы параллельді кодаға және керісінше түрлендіруге, жеке жағдайларда төмендегідей разрядаралық операциялар орындауға болады:

    • логикалық қосу;

    • логикалық көбейту;

    • 2 модуль бойынша қосу.

Жіктелінуі:

      1. Жазу/оқу әдістері бойынша:

  • тізбектелген;

  • параллельді;

  • параллельді-тізбекті;

  • универсалды.

      1. Келіп түсетін және шығарылатын ақпараттың фазалылыға бойынша:

  • бірфазалы;

  • екіфазалы;

  • комбинациялық.

      1. Тактілеу әдісі бойынша:

  • біртактілі;

  • көптактілі.

Тізбектелген регистрлер.
Тізбектелген регистрлерде сөз кодасын жылжыту тізбекті түрде жасалынады, ол үшін регистрдің синхрондаушы кірісіне (кірістеріне) жылжытқыш тактілік импульстердің сериясы беріледі.
Бір тактілі синхронизациясы бар ақпаратты бірфазалы түрде қабылдайтын жылжытқыш регистрдің қарапайым схемасы 6.1-суретте келтірілген.
Бұл регистр ішкі тежелуі бар екісатылы D триггер негізінде жасалынған, ол триггерлердің саны регистрге жазылатын сөз кодасының разрядына байланысты. Бір бірімен тізбекті түрде жалғанған риггерлер арасындағы байланыс бірфазалы және регистрге сөзді жазу бір арна арқылы іске асырылады. D триггерден жасалынған бірфазалы жылжытқыш регистрлер байланыс саны жағынан үнемді болып келеді.
Алайда, RS және JK типті триггерлерден жасалынған парафазалы жылжытқыш регистрлер жоғары бөгеуілге төзімділігімен сипатталады.

Сурет-6.1. Бір тактілі синхронизациясы бар ақпаратты бірфазалы түрде қабылдайтын жылжытқыш регистр




Параллельді регистрлер бір бірімен байланыспаған N триггерден тұрады, мұнда N – регистр разрядының саны.
Ақпаратты парафазалы түрде енгізетін және тура немесе кері кодада бірфазалы түрде шығаратын параллельді регистр.



Сурет-6.2. Ақпаратты парафазалы түрде енгізетін және тура немесе кері кодада бірфазалы түрде шығаратын параллельді регистр.




Үлестіргіштер.
Үлестіргіштер схема (түйіндер, құрылғылар) жұмыстарын басқаруға арналған сигналдарды қалытастыруға арналған.
Үлестіргіштер қалыптасатын сигналдар түрі бойынша:

  • импульстер үлестіргіші;

  • потенциалдар (деңгейлер) үлестіргіші.

Импульстер үлестіргіші (ИҮ) «1» деңгейлі жұмысшы сигнал ИҮ арналарының (шығыстарының) бірінде тек ауыстырғыш немесе стробтаушы импульс әсеру кезінде ғана қалыптасады.
Потенциалдар (деңгейлер) үлестіргіші (ПҮ) жұмысшы сигнал арналардың шығыстарының бірінде келесі импульс келіп түскенше тұрақты түрде болады.
Үлестіргіштерді регистрлік немесе қайтасанағыш схемалар негізінде салуға болады. 6.3-суретте импульстер үлестіргіші көрсетілген.

Сурет-6.3. Импульстер үлестіргішінің функционалдық схемасы.




Негізгі әдебиет: 4[222-299], 6[151-182]
Қосымша әдебиет: 9[283-291], 10[62-66]


Бақылау сұрақтары:

  1. Тізбектелген функциналдық түйіндер дегеніміз не?

  2. Триггер дегенімі не және оның жіктелінуі.

  3. Регистр дегеніміз не және оның жіктелінуі.

  4. Үлестіргіштер дегеніміз не?

  5. Үлестіргіштер қандай құрылығыларда қолданылады?



Дәріс 7. Қосындылағыштар. Санағыштар.


Қосындылағыштар.
Қосындылағыш – үш екілік сандарды (қосылғыштар және алдыңғы разрядтан келген тасымал) қосуға және шығыста тасымал қалыптастыруға арналған ЭЕМ-ң функционалдық түйіні.
Жіктелінуі:

  1. Кірістер саны бойынша:

- тізбекті.

  1. Разряд аралық тасымалды ұйымдастыру әдісі бойынша:

    • тасымалдары тізбектеліп тасымалданатын қосындылағыштар;

    • тасымалдары параллельді түрде тасымалданатын қосындылағыштар;

    • тасымалдары тікелей тасымалданатын қосындылағыштар;

    • тасымалдары топтап тасымалданатын қосындылағыштар.

  2. Логикалық құрылымы бойынша:

    • комбинациялық;

    • жинақтағыш.

  3. Тактілеу әдісі бойынша:

    • асинхронды;

    • синхронды.


  1. Санау жүйесі бойынша:

    • екілік;

    • ондық;

    • кез келген басқа санау жүйелері.

Бір разрядты асинхронды комбинациялық екілік қосындылағыш.




Сурет-7.1. Бір разрядты асинхронды комбинациялық екілік қосындылағыш.






pi-1

xi

yi

Si

pi

0

0

0

0

0

0

0

1

1

0

0

1

0

1

0

0

1

1

0

1

1

0

0

1

0

1

0

1

0

1

1

1

0

0

1

1

1

1

1

1








мұнда (7.1)

Комбинациялық схемалардың артықшылығы олардың шығыс жылдамдығында.


Кемшілігі қосынды және тасымал сигналдарының тек кіріс сигналдары бар кезде ғана болуы.
Көпразряддты тізбектелген қосындылағыш, қосындылағыш және триггер негізінде жасалынады.

Сурет-7.2. Көпразряддты тізбектелген қосындылағыш
Ақпарат С синхросигналы бар кезде х, у кірістері арқылы кіші разрядтан бастап беріледі. Келесі разрядқа тасымал рi қалыптасады, ол D триггерінде сақталынады және бірразрядты қосындылағыш кірісіне келесі синхросигналмен бірге келіп түседі. Si қосындысын шығару кіші разрядтан бастап орындалады.
Артықшылығы: аппараттық шығындардың аз болуы;
Кемшілігі: жылдамдықтың төмендігі.
Екілік-ондық сандар қосындылағышы.




Сурет-7.3. Екілік-ондық сандар қосындылағыш.



Екілік-ондық қосындылағыштар екілік сандармен жұмыста қолданылады. Мұндай қосындылағыштарды екілік қосындылағыштар сияқты жасауға болады. Бірақ, егер екілік қосындылағыш кезінде екімәнді үш айнымалы үшін 2 функцияны іске асыру керек болса, екілік-ондық қосындылағыш жағдайында екімәнді тоғыз айнымалы үшін 5 функцияны іске асыру керек. Бұл жағдайда 29=512 жиындардың тек 200 ғана анықталған болады. Сондықтан бұл жиындарды белгілі формальды әдістер көмегімен минимизациялауға болатын еді.

Сонымен қатар, функциялар мәндерінің көптеген саны анықталмай қалатындықтан, оларды оптимальды түрде соңына дейін анықтап алу мәселесі қиындайды. Сондықтан 8421 салмақты екілік-ондық кодаларды қолданғанда екілік сандарды қосындылау екі сатыдан тұрады.
Санағыштар.
Cанағыш – кірісіне келіп түскен сигналдарды санауға және кіріске келген сигналдарды n-түрдегі екілік кода түрінде шығаруға арналған ЭЕМ-нің функционалдық түйіні.
Санағыштар T, JK, DV, D триггерлерінде жасалынады.
Жіктелінуі:

  1. Санау бағыты бойынша:

    • қосындылаушы;

    • азайтушы;

    • реверсивті.

  2. Санау жүйесінің негізі бойынша:

    • екілік;

    • еклілік емес;

    • еркін санау коэфициенті бар.

  3. Сигналдардың келіп түсу уақыты бойынша:

    • асинхронные;

    • синхронные.

  4. Разрядтық немесе разряд аралық тасымалдарды ұйымдастыру әдісі бойынша:

    • тізбектеп тасымалдайтын;

    • параллельді түрде тасымалдайтын;

    • түкелей түрде тасымалдайтын;

    • комбинацияланған немесе топтасқан тұрде тасымалдау.

Тасымалдары параллельді түрде тасымалдайтын қосындылаушы синхронды санағыш.

Сурет-7.4. Т-триггерінен тұратын 4 разрядты тасымалдары параллельді түрде тасымалданатын қосындылаушы санағыш.




Тасымалдары параллельді түрде тасымалдайтын азайтқыш синхронды санағыш.



Сурет-7.5. DV-триггерінен тұратын 3 разрядты тасымалдары параллельді түрде тасымалданатын азайтқыш санағыш.




Еркін санау модулі бар санағыштар, яғни К<>2N, мұндай санағыштарды тұрақты күйлерді азайту арқылы алуға болады, мұнда N шамасы – К санау коэфициенті бар санағыштағы триггерлер саны келесі шартты қанағаттандыруы тиіс:
(7.2)
Жойылуға тиісті артық күйлер саны:
(7.3)
Артық күйлерді алып тастаудың әдістері:

  1. Санағыштың артық күйлер ретінде алғашқы күйлерді алып тастау, бастапқы күйді нөлдік емес күйге ауыстырады;

  2. Соңғы күйлерді алып тастау табиғи санау тәртібін қалыптастырады;

Санағыштың артық күйлер ретінде ортаңғы күйлерді алып тастау, мәжбұрлі санау тәртібін қалыптастырады.
Бұл әдістер кері байланыс орнату және қосымша элементтер енгізу арқылы іске асады.




Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   15   16   17   18   19   20   21   22   ...   50




©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет