Сведения о Восточно -казахстанской области
Зайсан ауданы Зайсанский район Аудан туралы қысқаша деректер
жүктеу/скачать 2.19 Mb.
|
Зайсан ауданыЗайсанский район Аудан туралы қысқаша деректерКраткие сведения о районе «Зайсан» деген жер ежелден дүние жүзі ғалымдарының, саясаткерлерлерінің, елбасыларының назарын аударған екен. Орыстың ұлы патшасы Петр I бұдан 280 жыл бұрын Зайсан жағынан бекініс салуды міндеттеп, әскери экспедиция жіберген. Оның бұл мақсаты 140 жылдан кейін жүзеге асты, 1860 жылдарда Зайсан қаласының іргесі қаланды. Содан бері, ел - мемлекеттің аса маңызды стратегиялық орны болып саналады. Зайсан - Шығыс Қазақстан облысының әкімшілік аудандарының бірі, облыстың оңтүстік – шығысындағы – Сауыр мен Тарбағатай тауларының солтүстік сілемдерімен, Зайсан қазан шұңқырының оңтүстік жағы мен Қара Ертіс өзенінің солтүстігіне дейін созылған алқапта орналасқан өңір. Әкімшілік бірлік ретінде 1928 жылы Семей облысының құрамында құрылған. Ол кезде ауданға 70-тен астам елді пункттер қарады. Бұл - қазіргі 6 ауданға қарасты ірі елді – мекендер. Батысында – Тарбағатай, солтүстігінде – Күршім аудандарымен, шығысымен мен оңтүстігінде – Қытай Халық Республикасының Синьцзян өлкесімен шекаралас орналасқан. 1939 жылдан бастап, Зайсан ауданы Шығыс Қазақстан облысына қарады. Зайсан ауданынан бұдан кейін, Тарбағатай, Марқакөл, Күршім, Ақсуат және Көкпекті аудандары бөлініп шығып, жеке аудандар болып бекітілді. Ауданның жер көлемі : 1 миллион 43 мың гектар. Өлкеге 42 ірі елді – мекен қарайды. Сондай – ақ, Зайсан қаласының әкімшілігі мен 8 ауылдық әкімшілік қамтылған. Зайсан қаласы – ауданның әкімшілік орталығы болып саналады. Өңірде - қазақтың орта жүзінің найман, керей руларынан тараған меркіт, тұзақшы, уақ, төртуыл, ақболат, қожанбет, қожан, санияз ата – баба ұрпақтары жоңғар шапқыншыларынан бұрын тұрып, көшпелі өмір сүрген. Зайсан жерінде өзіндік сәулеткерлік нақышымен айшықталған, осы күнге дейін көрік беріп тұрған Татанов, Бекшентаев, Әбілханов, Мергенбаев, Манапов, Ерзин, Тоқсанбаев, Бобкин салдырған үйлердің салыну өрнегі ғажап-ақ. Бір ғасырдан асса да сыр бермеуде. Бұл құрылыстарды салуда біртуар тұлға, асқан шебер, талантты сәулеткер, бұл өңірде бұрын-соңды болмаған Баязит Сәтпайұлының басшылығымен салынған. Оның жобасымен 30-дай тамаша үй салынған. Баязит Сәтпайұлы Бұтабай қажының ұлы Зейнолла болыстың кесенесін де салған. Оны суреттеудің өзі оңай емес. Аудан - ауыл шаруашылығы бағытында жұмыс істейді. Мал, егін шаруашылықтарымен қоса, ірі бау – бақша мен жеміс – жидек дақылдарымен өркендеп, мол табыстарға ие болған өлке. Сонымен қатар, халық тұтынатын тауарлардың бірі – көмір мен минералды емдік су өндірумен айналысады. Ауыл шаруашылығы алқаптары бұрынғы 9 кеңшарлардың базасында құрылған 358 шаруа қожалықтарына техника, шабындық, жайылымдық жерлері бөлініп берілді. ТАБИҒАТЫ, ӨСІМДІКТЕРІ, ЖАНУАРЛАРЫ Зайсан жері шұрайлы, суы мол, жайылымы керемет (Сауыр, Сайқан, Маңырақ, Ертіс, Ақжан, Қабырғатал) сияқты киелі жер. Оның жер асты қазбасы – мұнайға, көмірге, жанатын сланецке, жоса – бояуға, құрылысқа жарамды әкке, құм мен топыраққа толы, жасыл алқапты орманы бар өңір. Аудан климаты құбылмалы, құрғақ. Қысы ұзақ және суық. Жаздағы ауаның температурасы жоғары және ыстық. Атмосфералық орташа жылдық жауын – шашындары 120-180 мм. Тау беткейлеріне көтерілген сайын ылғалдылық артып, ауа температурасы кемиді. Тау басында ол таулы тундралық климатқа дейін өзгерген. Өзендердің ірілерінен: Бұғаз, Базар, Қандысу, Кендірлік өзендерін атауға болады. Сонымен бірге, Зайсан деген көлде бар. Зайсан – суармалы өңір. Мұнда 1967 жылы сыйымдылығы -75 млн.м куб Үйдене су қоймасы жүйесі, 1956 жылы Кендірлік және 1984 жылы Жеменей су қоймалары салынып, іске қосылған. Сондай–ақ, өлкеде жер асты және жер үсті бұлақтары бар. Минералды емдік сулар өндіруде, әсіресе, Ащылы, Әулие бұлақ, Арасан Талды қойнаулары пайдаланылады. Жерімізде емдік шөптер көп. Мәселен, таулар мен ой-қырында алтын тамыр, марал тамыр, қарандыз, шай шөп, долана, рауағаш, шырғанақ, өгей шөп, тағы басқа дәрілік шөптер кездеседі. Жанурлар әлемі әр түрлі. Дала алқаптарында: атжалман, мұжыма тышқан, аса құнды америка жануары – ондатра, дала алақоржыны,су егеуқұйрығы, қосаяқтар және басқалар мекендейді. Салпан құлақ кірпі, қасқыр, таулы тайганың қара түлкісі, бұлғын, сұр күзен, борсық, саршұнақ және басқалар кездеседі. Бауырмен жорғалаушылардың ішінде: кесірткелер, үлы сұр жыландар, сарбас жыландар және басқалар кездеседі. Белдеулі ормандарда: қоян, түлкі, қасқыр, елік, бұландар, аюлар, маралдар, сілеусіндер, барыс, борсық мекендейді. Орман шекараларындағы биік шыңдар мен құздарда арқар, таутеке, ақбөкен, киік және жайран кездеседі. Құстардан: боз торғайлар, лашындар, қара тағандар, сасық көктер, сауысқандар, қарғалар, көгершіндер, торғайлар, қаздар, аққулар,үйректер, бүркіттер, ұлар, кекілік, бұлдырық,қырғауылдар, тағанақтар және басқа да түрлері мекендейді. Зайсан көлінде, Ертіс жағалауларында, су айдындарында: шортандар, қара балықтар, ала бұғалар, сазандар, шабақтар және басқада түрлері кездеседі. о свидетельству историков, «основание Зайсана относится к 1868 году, когда появилась необходимость основать здесь военный пост для поддержки и управления краем". В 1876 году, совершая поездку по Западной Сибири, автор всемирно известного труда "Жизнь животных" А. Брэм и его коллега- известный немецкий ученный доктор О. Финш - побывали в Зайсане и отметили в книге "Путешествие в Западную Сибирь": "Зайсанский пост быстро развивался до степени порядочного села. Местечко производит ... весьма приятное впечатление своими широкими улицами, засаженными ивами окаймленными оросительными каналами. Его сложенные из кирпичей домики с плоскими крышами выглядят, правда, не очень внушительно, но они оказываются очень целесообразными. Есть ... маленькая деревянная церковь с колокольней. Имеется также большое здание для школы, предназначено для киргизов". Через местную таможню Китая шли караваны. Постепенно оживлялась торговля. Начали открываться церковно-приходские училища, протянули почтовый трак до станицы Кокпектинской, через 20-30 километров поставили для ямщиков юрты-пикеты. В 1893 году Зайсан обретает статус города. Так появился у приземистых гор Кишкентау в преддверии Сауырского хребета, у края солнечной пустыни этот удивительный пограничный городок, взявший свое имя от древнего озера, которое согласно красивой легенде еще называют Озером звенящих колоколов. Земледелием можно было заниматься в основном на поливных землях. Местное население - казахи- сеяло немного, главным образом просо и пшеницу. Питались они в основном продуктами животноводства и рыбой, а "таро" (пшено) и пшеница дополняли рацион. В последней четверти ХІХ - начале ХХ веков город Зайсан был отправным пунктом многих экспедиций, исследовавших Центральную Азию. Отсюда начинали и здесь заканчивали свои экспедиции Н. Пржевальский, В. Роборовский, П. Козлов, В. Обручев, В. Сапожников и другие ученые-путешественники. Возвращая людскую память к историческому прошлому, в городском парке впоследствии был установлен бронзовый бюст в честь "путешественника всех времен народов" Н. Пржевальского. Городок рос, обретая черты торгового центра. Первозданную дикую природу вытесняли покосы, орошаемые пашни и пастбища. Среди глинобитных мазанок с плоскими крышами появляются кирпичные дома, лавки и склады, построенные по-купечески основательно. Жители варили пиво, делали мыло. А в 1900 году на воды Иртыша был спущен первый пароход, что стало большим событием в жизни края: установилась связь с другими городами на Иртыше, пикетами и станциями, увеличился торговый обмен, в том числе с провинциями Китая. Земля раскрывает пытливому человеку свои богатейшие кладовые - уголь, нефть, горючие сланцы, минеральные источники, целебные грязи. Геологические запасы углей с высокой теплотворной способностью оцениваются в миллиарды тонн, горючих сланцев в 4 миллиарды тонн. Зайсанские горючие сланцы позволяют получать выход смолы до 18. А летучих веществ до 32 процентов. Прогнозируемая оценка извлечения нефти по всей центральной зоне Зайсанской впадины составляет около 100 миллионов тонн. Вода-основа жизни. Построенное в 1967 году водохранилище Уйдене позволяет орошать 13 тысяч гектаров земли, а две мощные горизонтальные турбины надежно снабжают значительную часть района дешевой электроэнергией. Наличие воды, электроэнергии, природных ресурсов, упорство людей сделали этот край привлекательным для интенсивного сельского хозяйства, предприятий по переработке его продуктов. Продукция производственного кооператива "Кызыл-Кия", занимающегося разведением маралов и заготовкой пантов, пользуется устойчивым спросом на мировом рынке, охотно покупается фармацевтическими фирмами Южной Кореи, Гонконга. Не уступает в известности мараловодами и крестьянское хозяйство Т. Разханова "Дарын", которое разводит скот, выращивает хлеб, бахчевые культуры. Телевизионная мачта высотой 225 метров обеспечивает устойчивый прием многих телевизионных и радиопрограмм. В Зайсане с 1891 года работает международная таможня Майкапчагай. С нею связаны большие перспективы в торговле с Китайской Народной Республикой. Поистине безграничны возможности для развития туризма. Горы покрыты лесами, в которых водятся дикие звери, птицы. Озера и реки изобилуют рыбой. А всего сто-сто пятьдесят лет назад край Зайсанский был буквально "перегружен" зверем и дичью. Обитали здесь тигры, дикие верблюды, куланы, сайгаки, лошади Пржевальского. Водились дрофы, рябки, орлы, а уж прочей птицы на озере было - как мошки в вечерний час. Климатические условия этой удивительной земли позволяют выращивать виноград, яблоки, арбузы, овощи. Склоны гор изобилуют барбарисом, смородиной, боярышником, здесь растет более 100 видов лекарственных трав. Минеральная вода артезианского источника Джеменейского месторождения славится своим качеством. В Зайсане родился поэт П. Васильев; первый летчик Казахстана Ж. Малдыбаев; генерал-лейтенант, командующий пограничными войсками Казахстана Б. Закиев; Герой Советского Союза В. Головщенко; главный режиссер Народного театра О. Какеев. Красива здешняя природа, мужественны и трудолюбивы люди. Ни один мастер не изготовит таких сказочных ковров, какие раскинулись луговым разнотравьем по берегам Зайсана. Любим природой этот уголок земли, бережет она его и постепенно открывает людям свои тайники. Зайсанский район занимает юго-восточную часть территории области. На юге и востоке он граничит с Китайской Народной Республикой, на западе с Тарбагатайским районом. На севере граница проходит по Черному Иртышу и Бухтарминскому водохранилищу. Административным центром является г. Зайсан, располженный в 480 км от областного центра г. Усть-Каменогорска, в 348 км от железнодорожной станции Жангизтобе и в 70 км отпристани поселка Тугул. Большая часть района расположена в Зайсанской и Чиликтинской впадинах, которые представляют собой обширный межгорный прогиб. Менее половины территории района ности горный характер. Горы тянутся в широтном направлении, занимая всю южную часть района и представлены хребетами Сауыр и Манрак. Хребет Сауыр расположен в юга- восточной части территории района. Высшие точки Сауырского хребета, горы Муз-Тау (ледяная гора), достигают 3500-3816 м, с которых спускаются небольшие ледники. По направлению к северо-западу высоты постепенно снижается до 1500-1800 м. Климат района резко континентальный с большими суточными амплитудами температуры воздуха. По климатическим условиям территория района относится к пустынно- степной сухой и альпийской тундрово-луговой зонам, которые характеризуется следующими показателями. Пустынно-степная луговая зона. Лето сухое и жаркое, Зима малоснежная и суровая. Среднегодовое количество осадков составляет 281 мм. Среднегодовая температура воздуха -40. Абсолютный минимум температуры приходится на январь месяц - 500, абсолютный минимум на июль + 460. Продолжительность безморозного периода 130-150 дней. Снежный покров устанавливается во второй половине ноября, сходится в первых числах апреля. Средняя высота снежного покрова к концу зимы достигает 20-30 см, с колебанием в отдельные годы от 5 до 40 см.
жүктеу/скачать 2.19 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|