Т. Н. Ермекова, К.Ә. Бер ті леуова, Р. Н. Мұ на саева 11 Қ азақ тілі
жүктеу/скачать 3.86 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- «Арал те ңі зі » өлеңі
| 39
§2. Арал те ңі зі нің эко ло гия сы 1. Бе ріл ген су рет тен не бай қа дың дар? Өз ой ла рың мен бө лі сіп, ой түрт кі сұ рақ та ры на жау ап бе рің дер. 1. Қа зақ стан да қандай өзен-көл дер мен те ңіз дер бар? 2. Елі міз де гі қай ай мақ тар апат ты деп та ныл ған? 3. Арал те ңі зі ау ма ғы ның эко ло гия сы ту ра лы қан дай ақ па - рат бі ле сің дер? 2. Мә тін дерді мұқият оқыңдар, әртүрлі сти льдегі мәтіндерді са лыс- ты ра талдаң дар. «Арал те ңі зі нің эко ло гия лық аху алы» мәтіні «Арал те ңі зі » өлеңі Тақырыбы мен автор көзқарасы Көзделген аудиториясы Құ ры лы мы мен тіл дік ерек ше лік те рі Аралтеңізініңэкологиялықахуалы Арал те ңі зі – Қа зақ стан мен Өзбекстан шекарасында ор на - ласқан ірі көл. Апат қа ұшы ра ған ға дей ін гі кө ле мі –1066 км³, те рең ді гі – 30–60 м, тұз ды лы ғы 10–12‰ бол ған. Қой науы кә сіп тік ба ға лы ба лық тар ға бай, жа ға сы қо ға мен қа мыс- ты те ңіз еді. Сол кез де жы лы на 50–150 мың ба лық ау ла нып, едәу ір мөл шер де бұл ғын те рі сі иге ріл ген. Те ңіз жағасындағы Все учебники Казахстана на OKULYK.KZ * Книга предоставлена исключительно в образовательных целях согласно Приказа Министра образования и науки Республики Казахстан от 17 мая 2019 года № 217 Все учебники Казахстана на OKULYK.KZ * Книга предоставлена исключительно в образовательных целях согласно Приказа Министра образования и науки Республики Казахстан от 17 мая 2019 года № 217 40 ел ді ме кен дер де 17 ба лық ұжым ша ры, 10 ба лық өң дейт ін за- уыт жә не 2 ба лық ком би на ты жұ мыс іс те ген. 1960 жыл дар дан бас тап Арал өңі рін иге ру қол ға алын ды. Әму да рия мен Сыр да рия бой ын да ғы ха лық тың са ны бір не ше есе ге өс ті. Ха лық са ны ның өсуі не орай су ға де ген қа жет ті лік те арт ты. Су ды мол қа жет ете тін кү ріш пен мақ та өсі ру ісі қар қын дап да мы ды. Осы лайша Арал ға құ йы ла тын су мөл ше- рі азай ды. Су ды ысы рап сыз пай да ла ну нә ти же сін де Арал те ңі зі нің дең гейі 23 метр ге дей ін тө мен деп, оның су ай ды ны 30–200 км- ге дей ін қу сы рыл ды. Су дың тұз ды лы ғы 40‰-ге дей ін арт ты. Оның үс ті не екі өзен бой ын да ғы ша руа шы лық тар да тың айт- қыш тар мен хи мия лық пре па рат тар ды қол да ну 10–15 есе ге өс кен. Осын дай ант ро по ген дік фак тор лар Арал өңі рін эко ло- гия лық апат қа ұшы рат ты. Арал те ңі зі эко жүй есін де гі тір ші- лік атау лы ны эко ло гия лық дағ да рыс қа әкел ді. Арал апа ты нан зар дап шек кен ел дер ге кө мек те су ге ба ғыт- тал ған ал ғаш қы ха лы қа ра лық ке лі сім 1990 жыл дың қаң та- рын да БҰҰ-ның қор ша ған ор та Бағ дар ла ма сы ның (ЮНЕП) ұсы ны сы мен жа сал ды. Бұл ха лы қа ра лық құ жат «Арал те- ңі зін сақ тау ға ар нал ған нақ ты лы іс ке дай ын дық қа қа ты су» деп атал ды. Дү ниежү зі лік дә ре же де гі оқы мыс ты лар мен ма- ман дар дың қа ты суы мен «Диаг нос ти ка лық құ жат» жа сал ды. Бұл үл кен ғы лы ми-тә жі ри бе лік зерт теу Арал апа ты ке се лі нің бе тін ашып бер ді, нақ ты лы іс ке бағ дар ла ма жа сау ға се бін ти- гіз ді. Қа зір гі кез де Арал ды құт қа ру ба ғы тын да ба тыл да жос- пар лы түр де ғы лы ми не гіз де жұ мыс тар жа са лу да. Арал тағ- ды ры – адам тағ ды ры, сон дық тан оны сақ тап қа лу – аға ұр- пақ тың бо ла шақ ал дын да ғы бо ры шы. («Қазақстан Республикасының экологиялық қауіпсіздігі» жинағынан) жүктеу/скачать 3.86 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|