Т. Н.Ермекова,Г. М.Найманбаева,Б. М.Найманбаева
жүктеу/скачать 6.15 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Зы мы ран ас пан ға атыл ды
| 113
4. Қазақ шешендік өнерінің көрнекті өкілдерінің, ақын-жырау ла- ры ның, ғұлама ғалымдарының өнер-білім туралы нақыл сөздерін тауып жазып, өз ойларыңмен қорытындылаңдар. 5. Мәтінді оқып, термелі сөзбен берілген шешендік сөзді пернелі сөз ге айналдырың дар. Ақыл ды деп кім ді ай та мыз? Бір мә жі ліс те бас қо сып сөй ле сіп отыр ған да Шоң би ге Мұ са мыр за: Ақ сау ыт деп не ні ай та мыз, Ар ғы мақ деп не ні ай та мыз? Ақыл ды деп кім ді ай та мыз, Ер жі гіт деп кім ді ай та мыз? – деп сұ рап ты. Сон да қарт Шоң: Ақ сау ыт деп ай та мыз, Ат қан да оқ өт пе се. Ар ғы мақ деп ай та мыз, Жел ген де жыл қы жет пе се. Ақылды деп айтамыз, Тоз ған ел ді сеп те се. Ер жі гіт деп ай та мыз , Жау ға тас тап кет пе се, – деп жау ап бе ріп ті. («Ше шен дік сөз дер, на қыл дар мен тол ғау лар» жи на ғынан) 6. Екі тапсырманың бірін орындаңдар. 1. «Өнертабыстарсыз өмір сүре аламыз ба?» тақырыбында дис кус- сивті эссе жа зыңдар. 2. «Ақылды деп кімді айтамыз?» сұрағына жауап беріп, ойла рың- ды тұжырымдап, шешендік сөз құрастырыңдар. 114 §6. Ғарышты иге ру 1. Мә тін нің мақсатына және тіл дік амал-тәсілдеріне қарап, таза ғы - лыми сти льде жазылғанын дәлелдеңдер. Зы мы ран ас пан ға атыл ды Зы мы ран – Жер де гі ең же дел көлік. Мұ ның се бе бі зы мы- ран ның қозғалтқышы ерек ше, реак тив ті. Старт ал дын да зы - мы ра н ның бак та рын жа нар май мен тол ты ра ды. «Ота лу» де ген жар лық тан соң жа на бас та ған жа нар май газ ға ай на ла ды. Газ ға ла мат күш пен зы мы ран ның тү бін де гі тар қу ыс ар қы лы сырт қа ұм ты ла ды. Газ дың гу ле ген жа лы ны бір жақ қа ұш са, зымыран со ның сер пі ні мен екін ші жақ қа қа рай ұша ды. Зы - мы ранды кез кел ген жақ қа ұшы ру ға бо ла ды, ол үшін тек газ дың ағыс жо лын қа же тін ше ба ғыт тау ке рек. Бұл жұ мыс зымыранның тұтқасы ар қы лы бас қа рыла ды. …Мі не, зымыран ғарышайлағында тұр. Көк ке ба ғыт тал- ған ұзақ жол ға ат та ну үшін тек жар лық бе рі луін ға на кү тіп тұр. Тұр қы ның өзі – 90 метр. Оны мен са лыс тыр ған да мәши- не лер мен адам дар Гул ли вер дің ал дын да ғы Ер ге жей лі лер елі нің тұр ғын да ры си яқ ты кө рі не ді. Зымыранның өзі «та сы- ғыш» деп атала ды. Не ге «та сы ғыш»? Өйт ке ні оның ең не гіз гі мін де ті – жүк ті ғарышқа жет кі зу. Жү гі міз Жердің жасан ды серігі бо луы мүм кін, жо лау шы лар не ме се транс порт кемесі бо луы мүм кін. Жүк ау ыр, оған бір зымыранның ша ма сы жет- пей ді, ал ой да ғы дай ұшы ру үшін бір не ше зымыранды тір кеп «же гу ге» ту ра ке ле ді. Олар бі рі нің үс ті не бі рі са ты лай жал- ға нып, үл кен пи ра ми да ға ұқ са ған бір тұ тас қу ат ты зымыранға ай на ла ды. Жүк ті оның ұшар ба сы на ор на лас ты рып, үс тін шо шақ тө бе лі «бө рік» – сүй ір ұш тық пен бас ты рып қоя ды. 115 Ал ғарыш кемесінің ішін де не бо ла ды? Кеме екі бө лік тен тұ ра ды: бі рін ші сі – «қо на тын құрылғы», екін ші сі – «ас пап тар бө лі гі». Қо на тын құрылғы – ша ғын ға на ка би на, ғарышкерлердің ұзақ са пар ке зін де оты ра тын орын- да ры. Ке ме ұшып жүр ген кез де ка би на ның есі гі, ил лю ми на- тор ла ры жа бы қ тұ ра ды. Ил лю ми на тор – ғарышкерлер Ай ға, Күн ге, Жер ге ба қы лау жа сай тын ар найы те ре зе. Кеме Жер ге қа лай ора ла ды? Ке ме зымыранның те же гіш қон дыр ғы сының кө ме гі мен Жер ге қай тып ора ла ды. Бұл қон дыр ғы ке ме нің екін ші жар- ты сы – ас пап тар бө лі гін де ор на лас қан. (www.uniface.kz) 2. Мә тін ге та қы рып қой ып, ті рек-сызба жос па рын жасаң дар. Ал ма ты лық Ти мур Рыс бе ков – «Қа зақ стан ның 100 жа ңа есі мі» ті зі мі не ен ген тұң ғыш оқу шы. Да рын ды жас тың әлеу- мет тік, ме ди ци на жә не ға рыш са ла сы бой ын ша көп те ген өнер та бы сы бар. Жа қын да оқу шы Аме ри ка ға ат тан ға лы отыр жә не он да NASA ұй ым дас ты рып отыр ған бай қау ға қа тыс- пақ шы. Ұй ым ті ке лей Аме ри ка Құ ра ма Штат та ры ның ви це- пре зи ден ті не ба ғы на ды. Агент тік авиа ция, аэро нав ти ка, кос- мо нав ти ка са ла ла рын да зерт теу лер жүр гі зу мен жә не ғы лы ми тұр ғы да ға рыш тың құ пия ла рын ашу мен ай на лы са ды. Қа зір Ти мур дың 72 өнер та бы сы бар. Оның 28-і па те нт тел ген. Ол өзі нің ерек ше өнер та бы сын ға рыш са ла сы на ар нап жа сап ты. Қал та те ле фо ны ар қы лы бас қа ры ла тын ро бот ашық ға рыш та кез кел ген тап сыр ма ны орын дай ала ды. Ти мур жа қын да бұл жұ мы сын Аме ри ка Құ ра ма Штат та ры на апа рып, ба ғын сы нап көр мек. «Та мыз ай ын да біз то бы мыз бен ха лы қа ра лық плат- фор ма ға шық тық. Әлем нің са рап шы ла ры жо ба мыз ды жо ға- ры ба ға лап, NASA ұй ым дас ты ра тын үл кен бай қау ға ша қыр ту ал дық. Оған әлем нің 30 елі нен үз дік өнер тап қыш тар ке ле ді. Мен бұл бай қау ға кө лем ді мә лі мет тер қау іп сіз ді гін қам та- ма сыз ете тін ерек ше бағ дар ла ма ны ұсын бақ пын. Со ны мен қа тар оянуы мүм кін жанартаулар ды анық тай ала тын құ рыл- ғы ны апа ра мын», – дей ді жас өнер тап қыш. Ти мур Рыс бе ков 2017 жы лы ха лы қа ра лық бай қау ға қа ты сып, 77 хи мия лық реак тив ті анық тай ала тын ро бот ты жа сап, ұсын ған еді. Сол кез де NASA са рап шы ла ры ба ла ның 116 өнер та бы сы на қат ты қы зығу шы лық та ныт қан. Тіп ті әріп- тес тік бай ла ныс ор на ту ға ұсы ныс біл дір ген еді. (turkystan.kz) Ға рыш (араб. «ке ңіс тік») – ға лам ның аст ро но мия лық анық та ма сы ның си но ни мі. Жер тө ңі ре гін де гі ке ңіс тік ті қам- ти тын жа қын ға рыш және жұл дыз дар мен га лак ти ка лар т.б. ке ңіс ті гін қам ти тын алыс ға рыш бо лып екіге бөлінеді. Дү ниежү зін де ал ғаш рет ға рыш ты зерт тей тін Жер дің жа сан ды се рі гі 1957 жы лы 7 қа зан да ас пан ке ңіс ті гі не шы ға- рыл ды. Осы уа қыт тан бас тап адам зат ға рыш ке ңіс ті гін зерт тей бас та ды. Ал қа зір гі уа қыт та жер ді ай на ла жүз де ген Жер дің жа сан ды се рік те рі ұшып жүр. Олар ар қы лы ра дио мен те ле- ди дар ха бар ла ры дү ниежү зі не та ра ты ла ды. Жер дің жа сан ды се рік те рінің көмегімен ауа рай ын дәл бол жау ға мүм кін дік ту ды. Те ңіз де жүз ген ке ме лер мен ұшақ тар ба ғы тын бұ рын жұл дыз дар ға, Күн мен Ай ға қа рап бол жай тын бол са, қа зір Жер дің жа сан ды се рік те рі нің кө ме гі мен болжай ала ды. (qazir.kz) жүктеу/скачать 6.15 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|