Т., Сапенова Д. К. ҚҰрылыс үрдістерінің технологиясы

1 Сурет – Қара белгіні анықтау сұлбасы

2 Сурет – Қара белгінің кескін сұлбасы

Қара белгі Н_А2 формула бойынша анқталады (1)

мұндағы, x₁, x₂ – горизонталь,

L – горизонталь арасындағы қашықтық, метрмен,

o – төртбұрышта бет нүктесін қиылысқан арасындағы горизонталь, м.

Ізделінетін қара белгі


Ұқсас Н_Б2 белгісін есептейміз

2 Мысал Квадраттық призма әдістемесі бойынша жер салмағының нөлдік баланстағы алаңды жобалау кезінде орта жоспарлы белгіні анықтау

Шешімі. Алаңша үшін (2 сурет) жоспарлы белгіні тікбұрышты призмалар әдісі бойынша (2.1) формуламен анықтаймыз.
_(2.1)

мұндағы, - шеткі квадраттардың қара белгілері, метрмен;

Н₂ – екі төртбұрышты қара белгілері, м;

Н₄ – төрт төртбұрышты қара белгілері, м;

(3 Сурет). Қазаңшұңқыр тереңдігі 3,8м. Топырақ түрі – саздақ. Еңіс коэффициенті m = 0,75.

4 Сурет– Қазаңшұңқыр сұлбасы

5 Сурет – Қазаңшұңқыр кескінінің сұлбасы

в – қазаңшұңқырдың үстіңгі ұзындығы, метрмен

Н – қазаңшұңқыр тереңдігі, Н=3,8м.

Қазаңшұңқыр көлемі еңіссіз.

b – қазаңшұңқыр ені, метрмен.

Н – қазаңшұңқыр тереңдігі, метрмен.
м³

Еңістегі топырақтың көлемі

Алаңша бетінің берілген еңісі бойынша, көлбеудің тангенс бұрышы арқылы көрсетілген. Белгімен ось айналасында көлдеңен беттің бұрылу тәсілімен квадрат шыңдарында қызыл (жобалық) белгілер анықталады. Бірақ бұл арада алаң жер массасының нөлдік балансын сақтағанда берілген еңісті иелену керек.

Тікбұрышты алаңшаларда еңістің бір бағытта болу кезінде бұрылу сызығы алаң ортасында еңіс бағытына сәйкес перпендикулярлы өткізіледі (6 сурет).

6 Сурет – Горизонталі мен қара белгісі бар алаң сұлбасы

, (4.1)

i – берілген еңіс,

l – 0-0 сызығына 90⁰ бұрыштағы арақашықтық , м.

м м

м м

м м

м м

м м

м м

5 Мысал. Жұмыс белгілерін анықтау. Жұмыс белгісі қызыл мен қара белгі арасындағы айырымы болып анықталады.

Шешімі. Жұмыс белгілерін анықтау үшін келесі формуламен қолданамыз

(5.1)
«Оң» таңбасымен үйінді биіктігі, «теріс» таңбасымен – қазу тереңдігін аламыз . Жұмыс белгісі квадраттың төменгі оң бұрышында көк түспен белгіленеді.

6 Мысал. Нөлдік жұмыстың сызығын тұрғызу.

Шешімі. Жұмыс белгілерін анықтағаннан кейін нөлдік жұмыстың күйі – табиғи бетімен алаңшаның жобалық жазықтықтың қиылысу сызығы анықталады. Нөлдік сызық квадраттың әр түрлі жұмыс белгілері арасындағы шыңы арасынан өтеді, оның күйі соларға ұқсас немесе графикалық түрде анықталады.

Графикалық әдісте элементарлы квадрат жағында қолайлы масштабта жұмыс белгілерінің бір жағына - оң, ал басқа жағына – теріс мәндерін белгілейді; алынған нүктелерді түзу сызықпен қосады, олардың қиылысуы квадрат жағында нөлдік нүктені береді (7,8 сурет). Нөлдік мәндері бар нүктелерді қосып, нөлдік жұмыстардың сызығын аламыз.

Нөлдік жұмыстардың сызығын құрғаннан кейін квадраттардың нөлдік жұмыстардың қиылысуында пайда болатын барлық фигуралар мен квадраттар нөмірленеді.

7 Мысал Әр түрлі таңбадағы белгілері бар фигураларда үйінді және қазу көлемін анықтау. (9 сурет).

Әр түрлі таңбадағы белгілері бар фигураларда топырақ көлемін анықтаған кезде есептеу санын азайту үшін әдісті қолдануға болады, ол келесідей анықталады:

Алдымен формула бойынша жұмыстар көлемдерінің айырымын анықтаймыз
, (7.1)

мұндағы h₁, h₂, h_n – өзінің таңбаларымен алынған жоспарлы тордың элементарлы фигураларының бұрышындағы жұмыс белгілері

7 Сурет – Нөлдік нүктелердің орналасу сұлбасы

8 Сурет – Қиылыстырылған квадраттың сұлбасы

F – элементарлы фигураның ауданы

- нөлдік сызық квадратты үшбұрыш пен бесбұрышқа бөлгенде:

- квадрат нөлдік сызықпен екі төртбұрышқа бөлінгенде

9 Сурет – Аралас көлемдердің анықталу сұлбасы

F – бүкіл элементарлы фигураның ауданы.

Белгілердің орналасуы белгілеу бойынша қатаң ұсталынады. V₁ көлемін анықтағаннан соң, W мәнінен азайтып немесе қосып, элементарлы фигураның басқа бөлігінен V₂ көлемін аламыз. W анықтағанда «оң» таңба үйінді көлемінің қазынды көлемінен көп екендігін көрсетеді. «Теріс» таңба қазынды көлемінің үйінді көлемінен көп екендігін көрсетеді.

10 Сурет – Аралас көлемдердің анықталу сұлбасы

Шешімі

11 Сурет – Аралас көлемдердің анықталу сұлбасы

12 Сурет - Аралас көлемдердің анықталу сұлбасы

1 фигураның көлемін анықтаймыз

(+) таңбасы 1 фигурадағы үйінді көлемі қазынды көлемінен 624,75м³ артық екендігін көрсетеді. (7.2) формула бойынша анықтаймыз

V₁=,
V₂=40,02+624,75=664,77м³; (үйінді)
2 фигура үшін көлем
W=,
V₁=,
V₂=60,025+220,5=280,525м³ (қазынды)
8 Мысал 1 және 2 квадраттың еңісіндегі топырақ көлемін анықтау (13 сурет).

Алаңша еңісіндегі топырақ көлемі оларды қарапайым геометриялық денелерге бөлу жолымен анықталады. Көлемдер есебі жоспарланатын алаңшаның жұмыс белгілері арқылы орындалады.

Еңістегі топырақ көлемі жоспарлы тордың әрбір фигураның шегінде формула бойынша анықталады. :
1 фигура үшін 13 сурет , (8.1)
2 фигура үшін 13 сурет , (8.2)

3 фигура үшін 13 сурет (8.3)

13 Сурет – Еңістегі топырақ көлемін есептеу

14 Сурет – 1 фигураның сұлбасы

15 Сурет – 2 фигураның сұлбасы

16 сурет – 3 фигураның сұлбасы

мұндағы, L₁ - квадрат жағы, м;

L₂ – квадрат жағының бөлімі,м;

h_1, h₂ – жұмыс белгілері, м;

m – еңіс коэффициенті;

Барлығы 1 квадраттағы көлем 170,902м³.

2 квадратта үйінді мен қазынды көлемі үшқырлы пирамида сынды анықталады.

V₅=
Ескерту: формулалардың нөмірлеуі мен белгілеуін [4] алады.
Бақылау сұрақтары

1. 
   Қара белгі нені көрсетеді ?
   
2. 
   Қара белгі қалай анықталады?
   
3. 
   Жоспарлы белгіні анықтау әдістерін атандар?
   
4. 
   Қызыл белгі қалай анықталады, ол нені білдіреді?
   
5. 
   Жұмыстық белгі қалай анықталады?
   
6. 
   Қазаңшұңқырдағы топырақты анықтау формуласын атандар?
   
7. 
   Құлама тіп-тік көрсеткіші нені білдіреді, ол неге байланысты, қайдан шығады?
   
8. 
   Ойлы қырлы квадраттағы топырақ көлемі қалай анықталады?
   
9. 
   Жоспарлау алаңына құлама қалай салынады, көлемін анықтау формуласы қандай?
   

Бүтін және ойлы қырлы призмадағы топырақ көлемін анықтау. Топырақ көлемі формулалар (14)-(19) бойынша анықталады.

1 Сурет – Жұмыс белгілері бар алаңшаның сұлбасы

Есепті 1 кестеге жазады.

Жер салмағы көлемінің құрама тізімдемесін құрылады.

Жер салмағын алаңға шахматтық тізімдеме бойынша болу жоспарын құру.

Жер салмағын болу жоспарын және шахматтық тізімдемесін құру үшін жобаланған алаңдағы шұңқыр мен үйілген топырақты көршілес (шектес) жер учаскілеріне бірдей көлемде болу керек.

Үйіндінің сол жақ жағарға бұрышына квадраттағы құламамен топырақтың көлемі жазылады, ал шұңқырдағы топырақтың көлемі квадраттағы құламамен бірге қалдық тарату коэффициентіне көбейтіледі. Топырақты болу схемасын құрғанда, топырақтың ауысу аралығы ең аз болуын ойластыру керек. Схема құрумен қатар шахматтық тізімдемесін толтырамыз.

Шахматтық тізімдеме негізінде топырақ ауысуының орта қашықтығы мына формуламен анықталады

, (1.1)
мұндағы V_I–жеке квадраттағы және шұңқырдағы ауысу топырағының көлемі, м³;

L_I – осы көлемдердің ауысу қашықтығы, м.

2. 
   Сурет – Алаңшадағы жер массасын үйлестіру сұлбасы
   

3 Кесте– Шахматтық тізімдеме

Үйінді Ойма		1	2	3	4	5	Жиылғы	Барлығы ойма
		5091	1693	42	2413	202
2	32							32
3	1820							1820
5	967							967
6	4644							4644
қазаңш.	2443							2443
Барлығы:	үйінді	5091	1693	42	2413	202	465	9906

1. 
   Алаң периметрі мен еңіс қалай салынады?
   
2. 
   m көрсеткіші нені сипаттайды?
   
3. 
   Тұтас квадраттағы топырақ көлемі нені білдіреді?
   
4. 
   Ойлы - қырлы квадраттағы топырақ көлемі қалай анықталады?
   
5. 
   Алаңды жоспарлау үшін жұмыс көлемін анықтайтын жалпы сұлбасын сипаттау.
   
6. 
   Топырақ ауысуының орта қашықтығы туралы түсінік нені сипаттайды және ол қалай анықталады?
   

3 ЕНиР. Сборник 2. Выпуск 1. Земляные работы. – М., 1988.

2 Марионков К.С. Основы проектирования производства строительных работ. – М. : Стройиздат, 1980. – 128 с.

4 Методические указания к курсовой работе «Производство земляных работ». – Алма-ата, 1989. – 156 с.

5 СНиП 3.02.01-87 Земляные сооружения, основания и фундаменты. Госстрой СССР – М. : УИТП Госстроя СССР, 1987. –

258 с.

1. 
   Тік және кері күрекпен жабдықталған экскаватор, драглайн үшін қазым есебі
   

• 
  тік күрекпен: экскаватор тұратын орыннан төмен топырақты өңдеу үшін (ұзын ор мен тар шұңқырды қазу);
  
• 
  драглайнмен: терең шұңқырмен, кең ор қазу үшін;
  
• 
  грейфермен: кішірек, бірақ терең шұңқыр қазу үшін және жүк арту және жүк түсіру жұмыстары үшін.
  

Шөміш түрі (тісті, тұтас кескіш) топырақтың түрі мен категориясына байланысты.

Қазым деп экскаватор тұрған жұмыс аланың, өңделетін массив бөлігін, транспорт жабдықтарына арналған алаң немесе топырақ үйіндісін айтады.

Қазым есебі тік күрек үшін. Тік күрекпен экскаватор топырақты маңдайлық және көлденең қазым өңдейді.

Қазым ені кем 1,5 R_P тар деп аталады. 1,5 – 1,9 R_P – нормалы, артық болса 2 R_P – кең, мұнда R_P - максималды қазу радиусы.

Екі мөлшерлі қазымда жұмыс істегенде экскаватор қазым өсімен қозғалады, ал көлік жабдықтары соңында тұрады, қазым биіктігі максималды қазу 3 биіктігінен артық болмауы және шөміш сыйымдылығынан кем болмауы керек, 1,2 кесте 1.

1 Шешімі Маңдайшалы өтпелдің ең үлкен еңін анықтаймыз

(1 сурет)

(1.1)

мұндағы R_ст - тұрақ деңгейіндегі қазу радиусы, м,

(ЕНиР-2-1-8, R_ст=4.7 м)

1 Сурет – Маңдайшалы қазым сұлбасы

2. 
   Сурет – Маңдайшалы қазымның жоспардағы сұлбасы
   

- жұмыс жүрісінің ұзындығы, м (3.16 кесте бойынша м),

2. 
   Сурет – Бүйірлі қазымның сұлбасы
   

Қазаңщұңқырлар мен орды кері күрек пен драглайнмен жабдықталған экскаватормен өндіргенде кері күрек үшін қазымның кіші биіктігін 3.15[4], кесте бойынша қабылдайды, ал драйгланы бар экскаватор үшін қазымның минималды тереңдігі жебе ұзындығынан 0,15- 0,5 дейін құрау керек.

Бүйірлі өтпелді қолданғанда топырақты ордан үлкен қашықтықта көму жағдайы бар, бірақ өтпелдің ені ойма үстінен қазудың үлкен радиуысынан, ал тереңдігі 0,75 қазудың ең үлкен тереңдігінен аспайды. Бүйірлі қазымның өңдеуі ордың үлкен тереңдігі мен енін өңдеуге мүмкіндік береді.

2. 
   Сурет– Қазаңшұңқыр сұлбасы
   

Топырақтың бір жақты түсіруі кезінде бүйірлі өтпелдің үстіндегі максималды ені (4 сурет)

Топырақтың екі жақты түсіруі кезінде

Төмендегі өтпелдің ені

Жалпақ және терең қазаңшұңқырды драглайнмен өңдеу, тура күрекпен жұмыс істегенде де кемермен (яруспен) орындайды. Бірінші өтпелдің енін алдыңғы формулалармен, ал келесілерін мына формуламен анықтайды

мұндағы – қазаңшұңқыр тереңдігі, м,

5 Сурет – Бүйірлі өтпел кезіндегі топырақтың өңдеу сұлбасы

1. 
   Қазымдардың түрлері.
   
2. 
   Қазым деген не?
   
3. 
   Жұмыс жабдығының түрі, шөміштің сыйымдылығы, шөміштің типі неден байланысты ?
   
4. 
   Тура күрек үшін маңдайшалы, бүйірлі, үлкейтілген қазым есебі.
   
5. 
   Кері күрек үшін қазым есебі.
   

2 Кузнецов Ю.Г., Прыкин Б.В., Резниченко П.Г. Проектирование земляных и монтажных работ. – Киев – Донецк: Вища школа, 1981. – 113 с.

3 Хамзин С.К., Карасев А.К. Технология строительного производства. Курсовое и дипломное проектирование. – М. : Высшая школа, 1989. – 145 с.

4 Хамзин С.К., Таженов А.Е. Производство земляных работ, устройство фундаментов. – М. : ВЗПИ, 1990. – 101 с.