Т. Я. Эрназаров 201 ж

Тө

S_v

Шығындар

аумағы

S_f

Сурет 1 – Дәстүрлі сұлба

Сурет 2 – Маржинальді сұлба

Математикалық модельдер келесі формулаларға негізделеді:

- бір бірлік өнімге өткізу бағасы және үлестік айнымалы шығындар өндірістік қызметтің барлық болжамды ауқымына тұрақты болуы қажет;

- барлық шығындар тұрақты мен айнымалы шығындарға бөлінеді.

Қаржылық беріктіліктің қоры жоспарланатын немесе күтілетін сату көлемін (N_ж) пайда аймағында қала отырып, неше пайызға қысқартуға болатындығын көрсетеді:

мұнда N_ж – жоспарланған не күтілетін сату көлемі.

Леверидж (тетік) қаржы сферасына қосымшада, аз мөлшердегі өзерісінің өзі нәтижелі көрсеткіштердің айтарлықтай өзгерісіне алып келуі мүмкін белгілі бір фактор ретінде беріледі.

Қаржы менеджментінде леверидждің келесі түрлерін ажыратады:

- қаржылық;

- өндірістік (операциялық (DOL));

- өндірістік-қаржылық

Операциялық талдауды жиі шығынсыздықты талдау деп те атайды, ол бизнес зиян шекпейтін, алайда сонымен бірге пайда да көрмейтін өткізу сомасын не көлемін есептеп табуға мүмкіндік береді. Шығынсыздық нүктесінен төмен сатылымдар шығындарға ұшыратады, ал одан артық сатылымдар пайда әкеледі. Сондықтан шығынсызық нүктесін «рентабельділіктің шегі (табалдырығы)» деп атайды. Рентабельділіктің табалдырығы неғұрлым жоғары болса, одан аттап өту соғұрлым қиын болмақ. Рентабельділік табалдырығының төмендеуіне маржинальді табысты өсіру (бағаны не өткізу көлемін ұлғайта, айнымалы шығындарды азайта отырып) немесе тұрақты шығындарды қысқарту арқылы қол жеткізуге болады.

Операциялық тетік ұғымы өзіндік құнның құрылымымен және де, соның ішінде шартты-тұрақты мен шартты-айнымалы шығындар арасындағы қатынаспен байланысты. Сондықтанда, өндірістік тетік өзіндік құн құрылымы, шығарылым көлемі мен сатылымдар және пайданың өзара байланысын сипаттайды. Өндірістік тетік сатылымдар көлемінің өзгерісіне байланысты пайданың өзгерісін көрсетеді. Операциялық тетіктің әрекеті, өткізуден болған түсімнің қандай да болмасын өзгерісі әрқашанда пайдада одан да күшті өзгерістерді туындатуымен білінеді.

Өзіндік құнның құрылымын бұл аспектіде қарастыру, біріншіден, сатылымдардың физикалық көлемінің өсімі кезінде шығындардың салыстырмалы қысқаруы есебінен пайда деңгейін жоғарылату міндетін шешуге мүмкіндік береді, екіншіден, шығындарды шартты-тұрақты мен шартты-айнымалыға бөлу шығындардың өтелуі жайлы пікір түюге және нарықта қиыншылықтар пайда болған жағдайда кәсіпорынның қаржылық беріктілігінің қорын есептеуге мүмкіндік туғызады, үшіншіден, шығындарды өтейтін және кәсіпорынның шығынсыз қызметін қамтамасыз ететін сатылымдардың аумалы күйдегі көлемін есептеуге мүмкіншілік береді.

Бұл міндеттерді шешу келесідей қорытындыға алып келеді: егер кәсіпорын шартты-тұрақты шығындардың белгілі бір көлемін құрса, онда сатылымдардан түсетін түсімнің қандай да болмасын өзгерісі пайданың одан да күшті өзгерісін туындатады. Бұл құбылыс өндірістік (операциялық) тетік әсері деп аталады.

Олай болатын болса, өндірістік тетіктің күшін (әсерін) берілген бизнес сферасында немесе оның салалық тиістілігіне байланысты туындайтын, кәсіпорынның іскерлік тәуекелінің сипаттасы ретінде қарастыруға болады. Бұл әсерді айнымалы шығындарды (не ИПНН) өтегеннен кейінгі, сатылымдардың физикалық көлемінің берілген пайыздық өзгерісінде өткізуден түскен табыстың пайыздық өзгерісі ретінде өлшеуге болады.
ОТӘ (30)
мұндағы Q – өткізудің физикалық көлемі
Операциялық тетік әсерінің күші (DOL) мына формуламен анықталады
ОТӘК (31)
мұндағы Т_м – маржинальді табыс,

Т_н – негізгі қызметтен түсетін табыс.

Ұсынылатын әдебиет: 2,6,7.
Тақырып 6. Заемдық ақы-пұлдың тартуының саясаты - 2 сағат.

Ұсынылатын әдебиет: 4,6,9.

Кез келген кәсіпорын өзінің іс-әрекетін қаржыландыру үшін, құралдар көзіне зәбір болады. Баланстың оң жағындағы бөлімі – бұл капиталдың компоненттері. Кез келген мүліктің бүкіл құнының өсуі капиталдың бір немесе бірнеше компоненттерінің ұлғаюын қамтамасыз ету.

Екі мынадай түсінікті ажырата білу керек:

─ берілген кәсіпорынның капитал бағасы;

─ нарық капиталындағы субъект кәсіпорын бағасы.

Бірінші түсінік жекеменшіктер мен инвесторлардың алдындағы кәсіпорынның өзінің қарыздылығы үшін көрсетілген қызметке кеткен шығындардың сандық көрінісі. Екіншісі түрлі көрсеткіштермен сипатталуы мүмкін, мысалы, жеке капиталдың көлемімен. Бұл екі түсініктер капитал құнына қарағанда пайдалылығы аз болып кеткен инвестициялық проектке қатысса, кәсіпорын бағасы проект соңына қарай азаяды, яғни капитал құны инвестициялық сипаттық шешілу теориясы және тәжірибесінің элементі болып табылады.

Фирманың бағасының екі бағалау түрін атап кетсе болады:

─ баланстық, баланста көрсетілген. Мысалы, баланстағы жарғылық капитал көлемі акцияның наминалды құнымен есептегенде;

─ нарықтық бағалау көп жағдайда баланстыққа қарағанда өзгешеленеді, оның үстіне кез келген бағытқа – акцияның нарықтық бағасы. Фирманың нарықтық құны (акционерлік және қарыз капиталының нарықтық құны), капитал нарығындағы компанияның жалпылау бағаланылуының орнын береді. Басқа да тең жағдайларда, неғұрлым оның мәні үлкен болғанда, соғұрлым компания ірі болып келеді, ал бұл компанияның жұмысының бірден бір жақсы критериялығының болуы және оның персоналды басқаруда ұтымды болып табылады.

Мұндай жағдай қарыздық капиталда да туындайды, оны үш түрге бөлсе болады: банктік кредиттер, облигациялық қарыздар және қаржылық лизинг. Нарықтық бағалау туралы тура мағынада тек қарыздың қарым – қатынасы, бағалы қағаздардың рәсімделуінде, екінші ретті нарыққа жататын кезде ғана айтуға болады. Несиеге және қаржылық лизингке келетін болсақ, мұнда келісімшартта айтылған сәйкес соммалар және соңғы нәтижеліктен кейінгі, ереже бойынша, ссудалық капиталдың нарықтық конъюнктурасына тәуелді болмайды. Қандай бағалау маңыздырақ? Баланстық бағалау компанияның қаржылық жағдайын талдау әдістерінің табиғи элементі болып табылады. Бірақ қаржылық менеджерлер және потенциалды инвесторлар үшін қызғушылық тек қаржылық жағдайда туған бағалау ғана болмай, сонымен қатар компанияның алдағы жағдайы, оның сымбаттылығы инвестицияның объектісі болып келетін, акциялардың нарық бағасында орнын табады.

Қаржылық менеджменттің пікірі бойынша, кәсіпорын капиталы құралдардың бүкіл құнының ақшалай, материалдық жіне материалдық емес формаларын анықтайды.

Кәсіпорын капиталы келесі түрлермен сипатталады:

─ өтілім формалары бойынша, өндіріс процессінде және жүзеге асыру жұмыстарында капиталды ақшалай, өндірістік және тауарлы формаларын ажыратады;

─ ұйымды – құқықтық формалар бойынша капиталды акционерлік, пайдық және индивидуалды формаларды ажыратады;

─ орындалу мақсатына қарай өндірушілік, ссудалық және спекулятивтік капиталдарды ажыратады;

─ қолдану процессі бойынша капиталды алудағы қарыздық немесе жеке құралдары.

Кез келген кәсіпорын өзінің іс-әрекетін өаржыландыру үшін, құрал көздеріне дұшар болады. Қаржылық менеджмент теориясында екі түсінікті қарастырады:

─ қаржылық құрылым, коммерциялық ұйымды бүтіндей тұтас алғандағы қаржылық іс-әрекет әдісін түсіндіреді, яғни барлық құралдар көздерінің құрылымы, қысқамерзімді қоса алғанда;

─ капитал құрылымы (капитализацияланған құрылым) құраладар көзінің нығызырақ бөлігіне жатады: СК+ДО.

Кәсіпорын капиталының құрылуының негізгі мақсаты болып алынған шынайы активтердің қажеттілігінің қанағаттандырылуы және капиталдың үйлесімді құрылымы.

Капиталды құрудағы принциптер:

─ кәсіпорын іс-әрекетінің дамуындағы келешектегі есебі;

─ капиталды қамту көлемінің арақатынасындағы және құралатын активтер көлемімен қамтамасыз ету;

─ капиталдың қолайды құрылымымен қамтамасыз ету;

─ капиталды құруға кеткен шығындардың минимизациясын ету;

─ өндірістік – шаруашылық іс-әрекет үрдісіндегі капиталды тиімді пайдалануды қамтамасыз ету.

Капиталдың қайнар көздері. Капиталдың қайнар көздері ішкі және сыртқы болып бөлінеді. Ішкі көздер – пайда және амортизация, сыртқы көздер – несиелер, бағалы өағаздар эмиссиясы. Ішкі көздер кәсіпорынның тәуелсіздігіне негіз болады және банкроттыққа ұшырауын төмендетеді, ал сыртқы көздер ЭФР – ң пайда болуына алып келеді, және администрация мен акционерлер арсындағы жалжалды жеңілдетеді (жұмсартады).

Капитал – бұл өндірістегі қажет фактор және басқа факторлар сияқты оның құны болады. Кәсіпорынның іс-әрекетіндегі қаржылық ресурстардың авансталған пайдасына ол пайыздар, дивиденттер, сыйақылар төлейді, яғни өзінің экономикалық потенциалын ұстап тұруға кеткен кейбір шығындар. Құалдардың бүкіл соммасы, қаржылық ресурстардың белгілі бір көлемін пайдалану үшін төленетін, сол көлемге пайыз түрінде болатын, капитал бағасы (құны) деп айтады. Басқа сөзбен «капитал құны», бір көзден шыққан капитал бірліктерін тартқаны үшін төленетін сомманы көрсетеді. Көрсеткіш пайыз түрінде есептеледі, ереже бойынша, жылдық көрсеткіштер бойынша.

Баланстың пассивінде көрінген капитал құрылымының әр қайнар көзінің құны әртүрлі, сондықтан WACC кәсіпорынның аванстық капиталының құны мына формулада берілген:
(32)
Мұндағы, - і-қайнар көзінің бағасының амалы; - баланс бойынша і-қайнар көзінің капиталының барлық құнының құрылымы.
Пайыздар шығындар кезеңіне қосылғандықтан, банк кредиттерінің бағасының толық есебінің пайдасын қарастыру қажет:
(33)
Мұндағы, - пайдаға түсетін салықтың есеп ставкасы.

Шаруашылық субъекттің облигациясының бағасы төленетін пайыздың көлеміне шамамен тең болады. дисконттық облигациясында қайтадан жоспарланған облигацияның шығарылуының қарызы есеп кезінде оның бағасын есептегенде номиналды баға және жүзеге асыру бағасының (ағымдағы баға ) арасындағы айырманы ескеру қажет

n – қарыздың мерзімі (уақыты).

Мүндағы, Д – белгіленген жылдық дивиденттің шамасы;

Кәдімгі акциялар бойынша дивиденттер өлшемін алдын ала анықтау мүмкін емес, сол үшін құралдардың қайнар көзінің «дәрежесі биік акциялар» бағасын Гордон моделімен есептеу болып табылады:

Мұндағы, - күтілетін дивиденд;

g – дивиденттің күтілетін өсу қарқыны (капитал өсімінің пайдасы).

Бағаның бұл көзі бірнеше әдістермене шешілуі мүмкін. Ең көп тараған түрінің бірі келесі ойда негізделген: баға көзінің "үйлестірілмеген пайда" сандығы шамамен "кәдімгі акциялар" құнының көзіне тең.

Фирма үшін қарыздардың ыңғайлы анықталу әдістері. Қаржылық менеджментте фирма үшін қарыздардың ыңғайлы анықтау әдістерінің бірніше түрі қолданылады. Солардың ең көп тарағаны түрі – экономикалық пайдалық әдісі. Ол негізгі 2 пунктан тұрады:

- жеке капитал және таза пайданың бір акцияға арналған салыстырмалы талдау үлесі;

- немқұрайлық талдау.

Салыстырмалы талдау үлесі мыналардан тұрады:

- коэффициенттің өтілуі және төлемқабілеттілігінің мүмкіндігін пайдалану көмегімен қызмет көрсету қарысын анықтау;

- ұқсас фирмалардың көрсеткіштерімен капитал құрылымының көрсеткіштерімен салыстыру;

- аналитиктер мен кредиторлардың пікірін оқып білу;

- акцияға арналған жеке капитал мен таза пайданың үлесін талдауының салыстырылуы.

Ұсынылатын әдебиет: 4,6,9.
Тақырып 8. Дивидентік саясатты басқару 3 сағат

Дивидентті саясаттың құрылуының негізгі мақсаты, кәсіпорынның нарықтық құндылығын максимизациялау және оның стратегиялық дамуына септігін тигізетін, жекеменшік ағымдағы пайдасының қолданылуы және оның пропорционалды қаржысын орнату.

Осыдан кле отырып, дивидентті саясаттың түсінігін мына түрде қарастыруға болады: дивидентті саясаты табыстармен басқарылатын саясаттың бүкіл бөлігінің құрамасынан тұрады, кәсіпорынның нарықтық құнының максимилизациялау мақсатымен оның бөліктерінің капитализациялық және тұтынушылық арасындағы үйлесімді пропорцияға нәтижеленеді.

Нарықтық экономикасы дамыған мемелекеттерде дивидентті саясаттың құру тиімділігі көптеген теориялық ізденістерге арналған. Кең тараған теориялардың бірі, дивидентті саясаттың құрылым механизмінің байланысқаны мына теорияларда көрсетілген:

─ дивиденттің тәуелсіздігінің теориясы – оның авторлары – Ф.Модильяни мен М.Миллер былай деп пайымдаған, таңдап алынған дивидентті саясат кәсіпорынның нарықтық құнына ешқандай ықпалын тигізбейді (акция бағасы), ағымдағы немесе келешегі бар кезеңдегі жекеменшіктің мүлкіне де ықпалын тигізбейді, себебі бұл көрсеткіштер құрылу құнына тәуелді болады. Дивидентті саясат теориясына лайық пайданы басқару механизмінде пассивті роль атқарады. Бұған қармастан өз теориясына олар едәуір санды шектеді, ал пайданы басқаруды шынайы тәжірибеде мүмкін емес. Өзінің осалдығына қарамастан практикалық тәжірибеде, ММ теориясы дивидентті саясатты құру механизмінің шешімінің ыңғайлы жолы болып табылады;

─ дивиденттің тәуірлік теориясы (немесе «синица в руках») – оның авторлары – М.Гордон мен Д.Линтнер былай деп тұжырымдады, ағымдағы пайданың (дивидент түрінде төленген) әр бірлігі, «тәуекелден тазартылдған» әрдайым көп болып тұрады, келешекке алынып қойылған пайдаға қарағанда. Осы теорияға сүйене отырып, пайда капитализациясына қарағанда, дивидент максимизациялық төлемі тәуірлеу. Бірақ – та бұл теорияның қарсыластары былай деп тұжырымдайды: көп жағдайда дивидент түрінде алынған пайда бәрібір өзінің акциясына немесе ұқсас акционер компанияларына реинвесторланады, бұл тәуекел факторына дәлел ретінде пайдалануға мүмкіндік береді, дивидент саясатының сол немесе басқа түріне қарай (тәуекел факторы жекеменшіктің менталитетімен санасады; дивидент саясатының сипатымен емес, шаруашылық қызметтің тәуекел деңгейі анықталады);

─ дивиденттің минимизация теориясы (немесе «салықтың тәуірлілігі»). Бұл теорияға сәйкес дивидент саясатының үйлесімділігі салық төлемінің минимизациясының ағымдағы және жекеменшіліктен түсетін пайдасының критерийлерімен анықталады. Дивидент түрінде алынатын пайданың салығы әрдайым жоғары болады, келешектегіге қарағанда (ақша құнының факторының уақыты, капитализациялық пайданың салықтық жеңілдіктері және с.с.), дивидентті саясат дивиденттік төлемдердің минимизациясын қамтамасыз ету керек, жекеменшіктің жинақ пайдасының салықтық қорғанысын алуы үшін, капитализация пайдасының максимизациясына қол жеткізуі керек. Ылғи дивидент төлемі түрінде түсетін пайданы қажет ететін, мұндай подходты дивидент саясатына көпшілік кіші акционерлерді қанағаттандырмайды (компанияның акцияларына сұраныс көлемін азайтады, соған байланысты бағасына да әсер етеді);

─ дивиденттің дабыл теориясы (немсе «жарғылаушы теориясы»). Бұл теория акциялардың ағымдық шынайы нарықтық құнының бағалау моделінің негізінде және соның базистік элементінің орнына соған төленетін дивиденттің төленуінің көлемі пайдада құралған. Сонымен дивидентті төлемінің деңгейінің өсуі акцияның нарықтық құнының сәйкестігімен, автоматты түрде анықталады, олардың жүзеге асырлу іс-әрекеттері акционерлерге қосымша пайда әкеледі. Бұдан басқа, жоғарғы дивиденттердің төленуі компанияның көтерілу кезеңінде тұрғанын және келер уақытта пайданың көтерілуіне «дабыл» беретінін айтады.Бұл теория фондылық нарықтың «анықтылығымен» үзіліссіз байланыста, алынған оперативті ақпарат негізінде акциялардың нарықтық құнының қозғалысына өзінің ықпалын тигізеді.

─ акционерлер құрамының дивидентті саясаттың сәйкестілігінің теориясы (немесе «клиентуралық теория»). Бұл теорияға сәйкес компания мынадай дивидентті саясатты іске асыруы керек, онда акционерлердің көбісінің күтетініне сәйкес болуы керек және олардың менталитетіне. Егер акционерлердің негізгі құрамы (акционерлік компанияның «клинтурасы») ағымдағы пайдаға көңіл бөледі, онда дивидентті саясат ағымдағы тұтынылатын мақсатқа бағытталған пайдадан шығады. Және керісінше, егер акционерлердің негізгі құрамы көңілдерін өздерінің келер пайданың өсуіне бағыттаса, онда дивидентті саясат капитализацияланған пайданың үйлестіру үрдісінне негізделеді. Акционерлердің осындай дивидентті саясатың бөлігі басқа компаниялардың акцияларына өздерінің капиталдарын реинвестрлеуге келіспейді, мұның нәтижесінде «клинтура» құрамы әлдеқайда бір қалыпты болады.

Дивидентті төлемдердің тұрақты өлшемінің саясаты ағымдағы кезеңнің соммасының өзгермейтін төлемін қалайды (инфляцияның жоғары темпінде дивидентті төлемдердің соммасы инфляцияның индексіне корректрленеді).

Дивиденттердің өлшемінің минималды тұрақтылық теориясының жеке кезеңдерге қосылған (немесе «экстра – дивидент» саясаты) көпшіліктің тараған көзқарастарымен ең ыңғайлы өлшенген типін көрсетеді.

Ұсынылатын әдебиет: 1,2,8.

Ұзақ мерзімді қаржы салымдарын жие инвестиция деп санайды, сондықтан «күрделі салымдар» және «инвестициялар» ұғымдарының белгілі айырмашылықтары бар.

Күрделі салымдар тек қана негізгі капиталға қаражаттарды салуды қарастырады, ал инвестициялар сонымен бірге құнды қағаздарға, ақпарат қорларына, интеллектуалды потенциалға салымдармен байланыстырады.

Инвестициялар – жинақталуын өсіру және табыстарды алу мақсатымен ұзақ мерзімді шығындардың, еңбек, материалдық және басқа қорларының жиынтығы.

Инвестицияның негізгі мақсаты – бұл капиталды олжалы орналастыру

Инвестициялық қорлар өзімен инвестициялау объектілеріне салымдарды жүзеге асыру үшін қатыстыратын, барлық ақша немесе басқа активтер түрін ұсынады. Инвестициялық қорлардың қалыптастыру стратегиясы компанияның жалпы қаржылық стратегиясының маңызды құрама бөлшегі болып келеді. Осындай стратегияны жете зерттеу үздіксіз инвестициялық әрекетті қамтамассыз ету және өзіндік қаражат құралдарын нәтижелілеу пайдалану үшін қажет.

Инвестициялық әрекеттің субъектілері Азаматтық Кодекспен немесе арнайы заңдарымен реттелетін, жалпы немесе ерекше мәртөбесі бар, әртүрлі жеке тұлғалар, заңды құқығы бар адамдар мен мекемелер, инвесторлар болып келеді. Қатысу формасы бойынша инвесторлар салушылар, несие берушілер, жабдықтаушылар, сатып алушылар, объект пайдаланушылар және жұмыс орындаушылар ролінде қатысуы мүмкін. Инвестициялық әрекетті ұйымдастыру формасы бойынша субъект ретінде банктер, сақтандыру және инвестициялық қорлар, делдалдық фирмалар және басқа ұйымдастырушылық түрлері ерекшелінуі мүмкін.

Инвестициялық әрекеттің объектілеріне қайта құрастырылатын және модернизацияланатын негізгі қорлар, айналым қаражаттары, құнды қағаздар, мақсатты ақша салымдары, ғылыми-техникалық өнім, сонымен қатар мүліктік құқықтар және интеллектілік меншік жатады.

Инвестициялау объектілеріне қатысты барлық инвестициялар үлкен 3 топқа бөлінеді:

• 
  Материалдық инвестициялар (нақты және ақша қаражатын құрастырушы);
  
• 
  қаржылық инвестициялар;
  
• 
  материалдық емес инвестициялар.
  

Тура инвестициялар өзімен берілген шаруашылық етуші субъектінің басқаруындағы құқық алу және табысты шығару мақсатымен шаруашылық етуші субъектінің жарғылы капиталына салуларды ұсынады.

Қаржылық (портфельдік) инвестициялар өзімен құнды қағаздар және басқа құндылықтар портфелін сатып алуымен және қалыптасыумен байланысты, жобаларға капитал салуын ұсынады.

Материалдық емес инвестициялар өзімен инвесторға табыс әкелетін, әртүрлі мүліктік құқықтарына, интеллектуалдық және өнеркәсіптік әрекетінің объектілерінің шартты бағасына жататын инвестицияларды ұсынады. Дүниежүзілік тәжірибеде материалдық емес инвестицияларға «гудвилл», «франшиза» деген ұғымдарды жатқызады.

Қауіпті инвестицияларды жие үлкен қауіппен байланысты, әрекеттің жаңа сферасындағы жаңа акцияларды шығару түріндегі инвестициялармен ұсынады.

Аннуитет – салушыға уақыттың жүйелі аралықтары арқылы белгілі табысты әкелетін инвестициялар. Көбінесе бұл сақтандыру және зейнетақы қорларына қаражаттарды салу.

Инвестициялық шешімдерді ұзақ мерзімді болашаққа қабылдау көбінесе инвестициялық жобаларда жүзеге асырылады.

Табысты алу мақсатымен капиталды ұзақ мерзімге салу ретіндегі инвестициялау күтілетін нәтижеге жету мүмкіндігінше жағдайлардың даму жоспарын құрастыруды және бағалауды ұсынады. Осындай жоспар инвестициялау туралы шешімдерді қабылдау негізінде жатады және инвестициялық жоба деп аталады.

Инвестициялық жоба – өндірістік мүмкіншіліктерін көбейту және өндірістік және әлеуметтік инфрақұрылымын жасау мақсатымен капиталды бюджетпен бекітілген берілген уақыт ішінде белгілі міндеттерге жету үшін арналған, өзара байланысқан шаралар кешені. Сөйтіп, инвестициялық жоба – табысты алу мақсатындағы капиталды салу жоспары.

«Инвестициялық жоба» ұғымы әдебиетте екі көз қарас жағынан қолданылады:

• 
  алдағы әрекеттің мақсатының қалыптастыруы және оған жетуге бағытталған, қимылдар кешенінің анықтамасы бар, құжаттар комплекті ретінде;
  
• 
  қалыптастырылған мақсаттарға жету үшін бағытталған осы әрекеттер (жұмыстар, қызметтер, сатып алулар, басқару операциялар және шешімдер) кешенінің өзі ретінде.
  

Инвестициялық жобаны таңдау үшін ақшаның уақытша бағасының есебі ұсынылады.

Инвестициялық әрекетті талдау кезінде қолданылатын белгілер, уақытша параметр есептеле әлде жоқ па, соған тәуелді екі топқа бөлінеді:

• 
  дисконтті бағаларда негізделген;
  
• 
  тіркелу бағаларында негізделген.
  

Екінші топқа белгілер жатады: инвестициялардың өтімділік мерзімі. инвестициялар нәтижелілігінің коэффициенті.

Таза келтірілген әсерін есептеу әдісінің негізінде бастапқы инвестиция шамасының болжамдайтын мерзім ішінде онымен шайқалатын. дисконтталған ақша салымдарының жалпы соммасымен салыстыру салынған.

NPV= (31),

осында NPV – таза келтірілген әсері,

IC - инвестиция шамасы.

Егер жоба бір реттік емес инвестицияны, ал m жылдар ішіндегі қаражаттық қорлардың тізбекті инвестициялауын ұсынса, онда NPV есептеу үшін формула келесі түрде болады:

NPV = (32),

осында i – инвляцияның болжамдалатын орта деңгейі.

Егер NPV > 0 болса, онда жобаны қабылдау керек; NPV <0 болса, онда жобаны қабылдамау керек; NPV = 0 онда жоба табысты да емес, табыссыз да емес екені айқын.

Инвестиция рентабельдігінің индексін есептеу әдісі мәні бойынша, алдыңғы әдістің салдары болып келеді. Рентабельдігінің индексі (PI) төменгі формула бойынша есептеледі:

PI = (33)

Инвестицияның ішкі нормасы деп дисконттау коэффициентін r ұғынады, осы кезде жобаның таза келтірілген әсері нолге тең:

IRR = r, қайсысында NPV = f(r) = 0 (34)

IRR белгісі капитал бағасының көрсеткішімен салыстырылады.

Егер: IRR > СС, онда жобаны қабылдау керек;

IRR < СС, онда жобадан аулақ болу керек;

IRR = СС, онда жоба табысты да емес, табыссыз да емес.

Инвестиция өтімділігінің мерзімін аныұтау әдісі дүниежүзілік тәжірибеде қарапайым және кең таралғандардың бірі болып келеді. Өтімділік мерзімін (РР) есептеудің жалпы формуласы келесі түрінде болады

РР = min n, қайсысы кезінде (35)

Кейбір мамандар РР көрсеткішін есептеу кезінде уақытша аспектісін есепке алуды ұсынады. Осы жағдайда есепке дисконтталған ақша ағымдары алынады, ал (DРР) өтімділіктің дисконтталған мерзімін есептеу үшін қатысты формула төменгі түрде болады:

DРР = min n, қайсысы кезінде (36)

Инвестициялық жобаларды бағалау кезінде РР және DРР белгілері екі түрлі жолмен қолданылуы мүмкін:

• 
  жоба қабылданады, егер өтімділік орынды болса;
  
• 
  егер өтімділік мерзімі бекітілген шектен аспаған жағдайда ғана жоба қабылданады.
  

Ұсынылатын әдебиет: 4,6,9.