Табыстарды бөлудің әркелкілігі

Жыл ішінде кедейлік үй шаруашылығының әртүрлі сандарында тұрады, ол үй шаруашылығына түскен табыстардың әркелкілігі мен оларды пайдаланудың әртүрлі қарқындылығына байланысты. Кедейліктің деңгейі қыс-көктемде жоғары, ал жаз-күзде төмен болады, қашан қосалқы шаруашылықтан түсетін материалдық қолдау елеулі болса, онда тамақ өнімдерінің бағасы, әсіресе, өсімдік шаруашылығында төмендейді. Біз пайдаланатын халықтың табыстарын анықтайтын әдістеме үй шаруашылығы шығыстарының есебін және өзі өндірген өнімдерді тұтынудағы халықтың табыстарын, әртүрлі мезгілде алынатын және пайдаланылатын табыстарды есептеуге арналған. Бұл жыл ішіндегі әл-әуқат деңгейінің өзгеруіне маусымдық ықпал ету мен үй шаруашылығымен алынатын табыстардың көлемін респонденттердің едәуір төмендетуіне байланысты өте қажет. Табыстардың елеулі өсуі 2002 жылдың ІV тоқсанында, ІІІ тоқсанмен салыстырғанда, 20,5%-ға дейін күнкөрістің ең төменгі шамасынан аз табысы бар (тұтынуға пайдаланған) халықтың үлесін 8,5%-ға төмендетті. Бұл 2001-2002 жылдардағы табысы төмен халықтың барлық тоқсандағы бағасының үлесінен едәуір төмен.

Дегенмен, тұтынуға пайдаланатын осы табыстардың өсуі жалақының өсуімен ғана анықталмайды. Басқа да табыс көздері, ал ерекше әлеуметтік төлемдер оларды біршама түзетеді. Сонымен, 2002 жылдың І тоқсанымен салыстырғанда 2002 жылдың ІV тоқсанындағы орташа жалақы 18%-ға өсті, тұтынуға пайдаланылған, осы кезеңдегі табыстардың өсуі – 10,7%-ға азайды, себебі әлеуметтік төлемдердің өсуі тіптен мардымсыз болды, ал табыс көзі ретінде олардың мәні үй шаруашылығы мүшелерінің 13% үшін өте жоғары. Бұған жалақының өсуінен табыстардың өсуінің артта қалуы айтарлықтай маңызды себеп. Соған қарамастан, үй шаруашылығының материалдық жағдайын жақсарту көбінесе жалақының өсуімен қамтамасыз етіледі.

2002 жылдың ІV тоқсанында, күнкөрістің ең төменгі деңгейінен төмен табысы бар халықтың үлесінің едеуір төмендеуіне байланысты, кедейліктің асқынуы мен шиеленісуінің көрсеткіштері төмендеді. Кедейліктің асқынуы 5,2%-ға төмендеді, онда күнкөрістің ең төменгі деңгейіндегі кедейлік табыстың орташа ауытқуының төмендегені жайында айтылған. 1,9%-ға дейінгі кедейлердің арасындағы теңсіздік дәрежесін көрсететін, кедейлік шиеленісуінің төмендеуі, өз кезегінде кедейлердің арасындағы әртүрлі дәрежедегі кедейліктің азайғанын айғақтайды. 2002 жылдың ІV тоқсанында қамтамасыз етілген үй шаруашылығы мүшелерінің 10% азырақ немесе 10% көбірек табыстары барлардың айырмашылықтары 9,1 есені құрады.

(пайызбен)

Қазақстан облыстарындағы аумақтың кеңдігі мен өмірдің әркелкі жағдайына байланысты кедейліктің таралуы тұрған жері қала немесе ауыл екендігіне қарамастан, өңіраралық айырмашылықтарымен ерекшеленеді. Республика облыстарында халықтың табыстарындағы сияқты, күнкөріс деңгейінің шамасында да айырмашылық өте жоғары. Сол бұрынғыдай ауыл халқының табысы қалаға қарағанда екі есе дерлік төмен, ал кедейлік барлық өңірлерде ауылдық жерлерде кең көлемде етек алған.

2002 жылдың ІV тоқсанында күнкөріс деңгейінен төменгі табыстары бар халықтың ең үлкен үлесі Атырау және Маңғыстау облыстарында тиісінше – 39,1% және 38,7% тіркелген. Бұрынғысынша табысы төмен халықтың көбі Маңғыстау облысының ауылдық жерлерінде тұрады.

2002 жылғы Қазақстан Республикасының өңірлері бойынша күнкөрістің ең төменгі деңгейінің шамасынан төмен табысы бар халықтың үлесі (I - IV тоқсандар)

(пайызбен)

Кедейліктің саны мен адамдардың кедейлікте ұзақ болуына көптеген факторлар әсер етеді. Үй шаруашылығының мөлшері – маңызды факторлардың бірі, олай болу себебі ең көп кедейлік қаупіне ұшырайтындар үй шаруашылығы мен олардың көптеген мүшелері. 2002 жылдың барлық тоқсанында, 5 және одан көп адамдардан тұратын, үй шаруашылығының 40% көбінде күнкөрістің ең төменгі деңгейінен төмен табысы болған. Азық-түлік деңгейінен төмен табыс үй шаруашылығының мөлшері бойынша ең көп дегенде 20% шамасында болды.

(пайызбен)