Тақырыбы: 5-6 жастағы балалардың үрейін жеңуде ертегі терапиясын қолданудың педагогикалық-психологиялық негізі
Отбасы проблемаларының психодиагностикасындағы проективті ертегі
жүктеу/скачать 109.78 Kb.
|
| 2.2 Отбасы проблемаларының психодиагностикасындағы проективті ертегі
Отбасымен бірге жүргізілетін түзету жұмыстарының сәттілігі көбінесе психологтың отбасылық мәселелердің мәнін қаншалықты түсінуіне байланысты. Бұл жағдайда диагностиканың негізгі әдістері - әңгімелесу әдістері және бақылау әдісі. Алайда адамның психологиялық қорғанысының жұмыс істеуі оның барлық проблемалары туралы ашық айтуға дайын еместігіне алып келеді. Сонымен қатар, маңызды оқиғалар жиі жасырылып, маңызды қарым-қатынастар бұрмаланған түрінде көрсетіледі. Психолог саналы түрде айтылған өтірікпен де, санадан тыс адастыруға апаратын бұрмалаумен де кездесуі мүмкін. Осы қиындықтарды еңсеру үшін проективті әдістер мен әдістемелер, соның ішінде ертегілер, әңгімелер айту техникасы сәтті қолданылды КГ. Юнг ертегілерде, сонымен қатар, баланың бойында жыныстық процестерге байланысты қалыптасатын мифология бар деп сенді. Ертегі поэзиясының сиқыры ересек адамдарға да әсер ететіні белгілі; оның санасында бала кездегі ойлары санасынан тыс сақталады. Осылайша, миф, ертегіні жалпы кейпі жоғалған түс көру, жалпы санадан тыс арман ретінде қарастыруға ретінде қарастыруға және психоанализде қабылданған символдардың мағынасын пайдалана отырып аналитикалық психология тұрғысынан түсіндіруге болады Б.Беттелхайм ертегі мотивтері көбінесе ересектердің түстерінде кездесетінін атап өтті. Олардың санасында ертегі санада ғана емес, санадан тыс деңгейде де маңызды рөл атқарады, өйткені олар балалық шағында өздеріне ұнаған оқиғаларды әлдеқашан ұмытып кеткен деп санайды. Х.Дикман өмірбаяндық мәліметтердің, адамдардың ішкі жағдайлары мен мәселелерінің көптеген сүйікті ертегілер сюжетімен бірқатар сәйкестікті ашты. Көбінесе ертегі кейіпкерінің бақытсыз болуы оған жыныстық қатынастары үшін берілген жасырын жаза болып табылады. Сондықтан ертегі жыныстық жетілу кезінде пайда болатын символдармен толтырылуы мүмкін. Бұл алдымен қауіпті және жиіркенішті болып көрінетін құпия, белгісіз құбылыстарды меңгеру және орындау жолын көрсетеді Балалармен байланыс орнату үшін ертегілерді айтуды ең алдымен Р.Гарднер қолданған. Ол балаларға сюжет шығаруға тура келетін ойына келген оқиғаларды ешбір жоспарсыз, жүйелемей-ақ айтуды ұсынды, тақырып сұралмады. Баланың не көргенін немесе оқығанын, сондай-ақ оған немесе оның таныстарына шынымен не болғанын сипаттауға болмайтын болды. Содан кейін Гарднердің өзі пациенттің әңгімесіндегідей кейіпкерлер қатысқан оқиғаны ойлап тапты. Талдау принциптері мынадай болды: жасына байланысты стереотиптік баяндау элементтерін әдеттегіден тыс элементтерден бөлу. әңгіме барысында адамның эмоционалды реакциясын бағалау. оқиға авторын бейнелейтін басты кейіпкерді анықтау. автор тұлғасының әр түрлі, көбінесе қайшылықты сипаттарын бейнелейтін кейіпкерлерді анықтау. ата-ана мен баланың қарым-қатынасын бейнелейтін бейнелер мен әрекеттерді зерттеу. оқиғаның жалпы атмосферасын бағалау . Гарднер адамның әңгімені қалай атайтынына, сондай-ақ оқиғаны қалай аяқтайтынына зор мән берді. Оған жауап ретінде әңгіме құрастыра отырып, ол өз әңгімесінде метафоралық түрде адамға әңгімеде көрсетілген мәселені шешудің әртүрлі символдық нұсқаларын ұсынды, әр түрлі шешімдерді жүзеге асыруға және ең жақсысын таңдауға көмектесті Ертегі ата-ана мен бала қарым-қатынасын тереңірек түсінуге, олардың нығаюына, балалардың мінез-құлқының өзгеруіне алып келеді. Ертегі терапиясын жүргізудің нұсқалары әртүрлі. Жеке терапия кезінде де, сондай-ақ топтық терапия кезінде олар ерекше немесе белгілі оқиғаларды айтуына, сонымен бірге жаңа түрлерін ойлап табуына да болады. Психолог тақырып бере алады, ол бүкіл оқиғаны толық айтып бере алады немесе тек бастап бере алады. Қажет болған жағдайда психолог сюжетті түзету тұрғысынан керекті бағытқа бұру үшін әңгімеге араласады. Құмды, ойыншықтарды, қуыршақтарды пайдалана отырып, рөлдерге бөлініп ойнауға болады Бремс әңгімелеу техникасын ерекше, емдеу мақсаттарына толық сай келеді деп атайды. Р.Гарднер пациенттің өз әңгімесінің атын қалай атайтынына, сондай-ақ оқиғаның соңына («мораль») зор мән берді. Жауап ретіндегі оқиғаны ойдан шығара отырып, психотерапевт науқасқа өз әңгімесінде символдық түрде көрсетілген проблемаға түрлі метафоралық шешімдерді ұсынды, әр түрлі шешімдер қабылдауға және ең жақсы таңдау жасауға көмектеседі. (Gardner R. А., 1971). Ертегі айту ата-ана мен бала арасындағы қарым-қатынасты тереңірек түсінуге, оның нығаюына, балалардың мінез-құлқының өзгеруіне әкеледі (Godbole A. Y., 1982). К.Бремс психотерапия кезіндегі ертегілер мен әңгімелердің тамырын мәдени тұрғыдан немесе жеке адам мен отбасының дамуы тұрғысынан іздеу керек дейді. Бірінші жағдайда мифтер, аңыздар, қиял-ғажайып ертегілері мен тәмсілдер жиі қолданылады. Отбасы тұрғысында бұл - отбасылық аңыздар, нақты оқиғаларға негізделген, бірақ әдемілеп, көркемделген әңгімелер. Жеке тұлғаны дамыту тұрғысынан көбінесе қиял-ғажайып әңгімелер мен армандар айтылады (Бремс Ч., 2002). Ертегі терапиясын жүргізу нұсқалары әртүрлі. Жеке терапия кезінде де, сондай-ақ топтық терапия кезінде олар ерекше немесе белгілі оқиғаларды айтуына, сонымен бірге жаңа түрлерін ойлап табуына да болады. Ертегілерге ұжым автор бола алады немесе жеке адам да автор бола алады. Терапевт тақырыпты сұрай алады, ол бүкіл оқиғаны айта алады немесе науқастарды жалғастыруға итермелейді. Терапевт тақырып бере алады, ол бүкіл оқиғаны толық айтып бере алады немесе пациенттің әрі қарай жалғастырып әкетуіне жол аша отырып, тек бастап бере алады. Қажет болған жағдайда психотерапевт сюжетті емдеу тұрғысынан керекті бағытқа бұру үшін әңгімеге араласады. Құмды (Kottman Т., Stiles К., 1990; Miller С, BoeJ., 1990; Грабенко Т. М., Зинкевич-Евстигнеева Т. Д., 1998), ойыншықтарды, қуыршақтарды (Brems Ch., 2002), театр костюмдерін пайдалана отырып, ойдан шығарылған әңгімедегі рөлдерді бөліп ойнауға болады. Кейбір психотерапевтер пациенттердің әңгімелеріне қатысты суреттер салуды ұсынады (Габел С., 1984; Бремс Ч., 2002; Зинкевич-Евстигнеева Д. Д., Кудзилов Д. Б., 2003). Емдеу процесі толығымен ертегі терапиясына негізделуі немесе оның элементтерін ғана қамтуы мүмкін. Белгілі бір техниканы таңдау пациенттердің сипаттамаларына, психотерапевтік тапсырмалардың сипатына, сондай-ақ психотерапевттің осы техниканы білу деңгейіне байланысты болады. Соңғы жылдары біздің елде ертегі терапиясы ойдағыдай дамып келеді. Психотерапевттерді пациенттердің шығармашылық әлеуетін белсенді ету (Заширинская О. В., 2001), метафоралық түрде күрделі мәселелермен жұмыс істеу мүмкіндігі (Ч.Бремс, 2002) қызықтырады. Ч.Бремс әңгімелеу әдісін терапевтік мақсаттарға толықтай сәйкес келетін және тек балаларды емдеуде қолданылатын ерекше әдіс деп атайды. Ол ересектер терапиясында ертегі айтып емдейтін әдістер жоқ екенін атап көрсетеді (Бремс Ч., 2002). Т.Д. Зинкевич-Евстигенееваның көзқарасы бойынша, ертегілерді ойлап табу арқылы бес жастан бастап жасөспірімдер мен ересек адамдарды емдеуде қолдануға болады (1998). Бірнеше жыл бойы біз балалар мен ересектерге психотерапия жүргізген кезде бұл әдісті кеңінен қолдандық. Соңғы жылдары елімізде ертегілерді психодиагностикада және отбасы проблемаларын түзетуде қолдану өріс алып келеді. Ертегі терапиясында ертегілер мәтіндерімен жұмыс жасаудың әдістемелік тәсілдерін тапсырмаларға сәйкес үш топқа бөлуге болады. Баланы «жылыту» немесе баптау үшін қолданылатын қолданылатын әдістер. Ертегі арқылы терең, қызықты жұмыс жүргізуге мүмкіндік беретін ертегілік көңіл-күйге ену үшін сізді «жылыту» керек. «Жылыну» үшін ертегілердің, ойындардың және тиісті атмосфераны құрайтын заттардың мәтіндерін қолдануға болады Ертегімен жұмыс істеуге көшкенде, психолог «ертегілік» қандай да бір бөлшектерді қосу арқылы өзінің кейпін, сыртқы түрін «өзгерте» алады немесе кез-келген тақырыпты ертегі сияқты ойнап шыға алады. Балаларға жиһаздан немесе кез-келген бөлімдерден «орман», «қамал», «қала» құру арқылы балаларды бөлмедегі жағдайды өзгертуді ұсына аласыз немесе іс-қимылдың орнын көрсететін жазуларды дайындай аласыз. Егер ертегі терапиясы бірнеше уақытқа бөлінген бірнеше сабақ бойында өткізілсе, онда сіз балалар қандай да бір ерекше тәсілмен ала алатын «ертегіге рұқсат алып» кіре аласыз, яғни оны балалар ерекше түрде қабылдай алады. «Ертегіге өту» жеке немесе топтық болуы мүмкін.. Ертегіні шақыру. Балалардан «ертегіні шақыруды» сұрауға болады, мұны, мысалы, әр адам ертегіні шақыру үшін эпитеттер мен жылы сөздерді ойлап тауып, бір минуттық тыныштық орнаған кезде әуезді, сәл монотонды дауыспен орындауға болады. Негізгі ертегімен жұмыс жасамас бұрын, бәріне жақсы таныс тағы біреуін таңдап, онымен ойнап көруге болады. Ойын ретінде сіз ертегінің айтылуын басқа көзқарас тұрғысынан қолдана аласыз. Шалқан туралы ертегіні немеренің, тышқанның немесе шалқанның атынан айтуын сұрауға болады. Сюжетті немесе кейіпкерлерді табу. Осындай бір «жылынатын» ертегіні таңдап, бірден тани алмайтындай әлдебір кейіпкерді таңдауға кеңес бересіз. Психолог кейіпкерлердің тізімін жазып, «ертегіде тағы кім жоқ, кім жетіспейді?» немесе «Бұл қандай ертегі?» деп сұрайды. Өмірде болатын кез келген оқиғаны ертегіге айналдыру. Қарым-қатынас, жұмыс, тіпті ауа-райы туралы кез келген оқиғаны айтуға болады, балалардан бұл оқиғаны қалай ертегіге айналдыруға болатынын сұрайсыз Ертегіні табан астынан құрастыру. Әр қатысушы бірнеше сөз тіркестерін айтады. Пайда болған мәтін белгілі бір дәрежеде қатысушылардың проблемаларын және олардың мінез-құлқының стратегиясын ұсынады. Мәтінмен танысуда қолданылатын әдістер. Балаларды ертегімен таныстыру әртүрлі жолдармен жүргізілуі мүмкін, ең бастысы - ертегінің атмосферасын бұзбау. психолог ертегіні дауыстап, талқылауға арналған үзілістермен мәнерлеп оқиды. Балалар оның қалай аяқталатынын болжауы үшін ертегіні оқуды аяқтамауға болады. Ертегінің айтылмай, кейдң оқылғаны да жақсы. ертегіні әр түрлі қатысушылар топта оқып, оның мағынасын ашу үшін бөліктерге бөліп талқылауы керек. ертегі рөлдерге бөлініп оқылады, автор сөзі де міндетті түрде оқылады. ертегі спектакль секілді табан астынан орындалады. Психолог рөлдерді бөледі, ойын жағдайын сипаттайды және монологтар жазуды немесе аздап ойдан қосып шығарған мәтінді айтуды сұрайды. Ертегіні талдауда қолданылатын әдістер. Жеке кеңес алуға жүгінетін бір топ бала немесе бір бала психолог қойған сұрақтарға сүйене отырып, ертегіге талдау жасайды. Ертегіні талдау келесі сабақта талқыланатын «үй тапсырмасы» болуы мүмкін. Ертегіні талдау оның кейіпкерлерінің атынан жүзеге асырылады. Егер ертегі спектакль ретінде қойылса, қандай да бір рөлді ойнаған адамдар ертегі кейіпкерлерінің жағдайына немесе кейіпкерлеріне қатысты сезімдері туралы айта алады. Барлық кейіпкерлердің, тіпті үнсіз рөлдерді ойнаушылардың да сөйлеуге мүмкіндігі бар екендігін айтқан жөн. Бұл талдауды жан-жақты етеді. Топқа арналған ертегіні талдауды психолог жүргізеді. Топтың талқылауға жасауға мүмкіндігі бар, оның үстіне соңғы сөзді міндетті түрде психолог айтпайды. Ертегіні талдау бөлмені алдын-ала безендірген суреттен немесе ертегіні оқығаннан кейін көрсетілетін суреттен басталады. Талдаудың бұл әдісі ертегімен танысу барысында қатысушылардың тым күшті эмоционалды көңіл-күйде боларын анықтаған жағдайларда қажет. Топ ертегінің суретін салады, суретшілердің тұжырымдамасын талқылайтын «ашық есік күнін» ұйымдастырады. Топ салынуы тиіс суретті ойлап тауып, оны талқылайды. Ертегі танысқан кезде үзіліс талқылауға арналған үзіліс жарияланады. Кейіпкердің мінез-құлқының нұсқалары немесе сюжеттің одан әрі даму нұсқалары не ертегінің қалай анықталатыны талқыланады жүктеу/скачать 109.78 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|