Тақырыбы; Г. Менделдің белгілердің тұқым қуалау заңдылықтары
жүктеу/скачать 23.79 Kb.
|
1 2
белгілердің тұқым қуалау заңдылықтары (1)- Бұл бет үшін навигация:
- Гетерозигота
| Гетерозигота (heterozygotum, грек, heteros — басқа, zygotos — қосылу) — генотиптің (тұқымқуалаушылық материалы жиынтығының) гомологиялық хромосомаларында гендердің түрлі формалары (аллелдері) болатын зигота (ұрықтанған біржасушалы ағза) немесе организм. Яғни белгілі бір геннің немесе гендердің екі түрлі аллельдерінің болуы. Гетерозиготалы генотипте екі түрлі Аллель бір-бірімен өзара әрекеттеседі. Бұл ағзаның белгілері қалай көрінетінін анықтайды.[1]
«Гетерозигота» термині белгілі бір геннің кем дегенде екі формада болуы мүмкін деп болжайды. Aa комбинациясы геннің бір аллелі бас әріппен көрсетілген - екіншісінің үстінен басым екенін көрсетеді, ол кіші әріппен көрсетіледі. Яғни репрезентативті фенотипте гетерозиготалы оның рецессивті аллельге қарағанда біршама артықшылығы болады. Кейбір генетикалық аурулар рецессивті аллельдің болуымен тығыз байланысты екенін білу керек. Сәйкесінше, олар өздерін өкілдерде көрсетеді гомозиготалы және емес гетерозигота. Дегенмен, доминантты аллельдің болуымен шартталған және осылайша u-да пайда болатын аурулар да бар гетерозигота және гомозигота басым, бірақ сен емес гомозигота рецессивті Тұқым қуалаушылықты зерттеудегі гибридологиялық әдісті дұрыс қолдана білді. Екіншіден, будандастыруға алынған өсімдіктердің барлық белгілерін емес, жеке белгілердің тұқым қуалауын қадағалап, есепке алып отырды. Үшіншіден, тәжірибеге өте ыңғайлы өсімдікті тандап алды: баубұршақ өздігінен тозаңданатын өсімдік болғандықтан, айқас тозаңдануы сирек кездеседі. Мендель барлық ас бұршақ өсімдігінің 34 сортының ішінен бұршақтың 22 сортын таңдап алып, олардың көзге айқын түсетін жеті жұп белгісі бойынша шағылыстыру жүргізді. Оған: тұқымның түсі мен пішіні, сабақтың биіктігі мен аласалығы, гүлінің орналасуы мен реңі, жемісінің түсі мен пішіні жатады. Мендель будандастыруға алған бұршақ сорттарын бірнеше жыл бойы егіп, белгілердің ұрпаққа берілуі тұрақты екеніне көзі жеткеннен кейін будандастыруға қатыстырды. Моногибридті будандастыру Гибридологиялық талдауда будандастырудың ең қарапайым түрі — моногибридтік будандастыру қолданады. Бір-бірінен бір жұп белгілері бойынша айырмашылығы бар ата-аналар дараларын будандастыруды моногибридтік будандастыру деп атайды. Бұл будандастыруда аллельдік гендерге байланысты тек бір ғана белгілердің тұқым куалау заңдылықтары зерттеледі. Ата-аналарындағы және ұрпақтарындағы барлық баска белгілер есепке алынбайды. Г.Мендель тәжірибелерінің бірінде гүлінің түсі қан қызыл және гүлінің түсі ақ бұршақ өсімдігінің екі сортын алған. Аналық ретінде алған қан қызыл гүлді бұршақ сортын, гүлі ақ түсті бұршақ өсімдігінің тозаңымен қолдан тозаңдандырғанда, бірінші ұрпақтағы (Фт) барлық будан өсімдіктердің гүлі қан қызыл болған, яғни фенотип бойынша — біркелкі. Будандастыруға алынған ата-аналық даралар гомозиготалы болғандықтан, мейоздың бөлінуде бір типті (А және а) гаметалар түзіледі. Осы гаметалардың үйлесуінен пайда болған бірінші ұрпақ (Ф1) өсімдіктерінің генотипі гетерозиготалы, ал фенотипі бойынша қан қызыл. Осыған ұқсас құбылыс Мендельдің баска тәжірибелерінде де кездескен. Мысалы, тұқымы тегіс өсімдікті тұқымы бұдыр өсімдікпен будандастырғанда, бірінші ұрпақтағы өсімдіктердің тұқымы тегіс болған. Тұқымының түсі сары бұршақ өсімдігін, тұқымы жасыл бұршақ өсімдігімен будандастырғанда, Ф1 ұрпағының барлығының тұқымы сары түсті болған. Сонымен, Г. Мендель өз тәжірибелерін талдай келе, бірінші ұрпақта көрінетін белгіні доминантты деп атады. Олар латын алфавитінің үлкен әріптерімен (А, В, С...) белгіленді. Ал бірінші ұрпакта тұншығып білінбеген белгіні рецессивті деп атады. Олар кіші әріптермен (а, б, с...) белгіленді. Бұл байқалған заңдылыкты Г. Мендель "Бірінші ұрпақ будандарының біркелкілік ережесі" деп атады. Бірінші ұрпақ будандарының біркелкілік ережесі егер ата-аналардың генотипі гомозиготалы болса ғана сақталады. Бұл құбылысты кейде басымдылық заңы немесе Мендельдің бірінші заңы деп атайды. Қортынды Қортындылай келе, Гендердің тәуелсіз тұқым қуу және әсер ету заңдары негізінде сапфир, інжу (жемчуг) түсті тағы сол сияқты табиғатта жоқ қара күзендер шығарылды. Алыс туыстарды будандастыру картоп, қызылша, темекі тағы басқа өсімдіктер селекциясында қолданылады. Эксперименттік популяция әдісі әрқылы да мәдени өсімдіктердің бағалы сорттары шығарылды. Қант қызылшасының, қарақұмықтың триплоид сорттары осы жолмен алынды. Өсімдіктердің цитоплазмалық тазалығы (стерильдігі) жайлы зерттеулер де генетиканың табысына жатады. Генетикалық инженерия әдістері биотехнологияда (биологиялық процесстерді ондірісте қолдану жөніндегі ғылыми-техникалық химия институтында адам интерфероның синтездей алатын ішек таяқшасы штаммы шығарылды. Тұқым қуалау және өзгергіштіктің заңдылықтарын талдап зерттеу, жер бетінде тіршіліктің пайда болу процеетерін, түрлер эволюциясын тусіну үшін қажет. Осы заңдылықтады, қолдап сұрыптауды пайдалана отырып өсімдіктедің және жануарлар сұрыптауды пайдалана отырып өсімдіктердің және жануарлардың жаңа ьүрлерін шығаруға немесе осы күнгі мал және өсімдік түрлерін одан әрі жетілдріруге болады. тұқым қуалаушылықтың бір ерекшелігі оның тұрақтылығы, бұл да сол иабиғи сұрыптаудың салдары. Көп түрлердің ұрпақтарының қоршаған ортаға тек қанатөтеп бергендігі емес, олардың түпкілікті тұқым қуу қасиеттің сақтап қалуының себебі де осында. Тұқым қуалайтын өзгерістер кездейсоқ және әр түрлі бағытта жүреді. Түрлер эволюциясы кезінде тұқым қуалайтын өзгерістердің ролі өте зор. Ч.Дарвин тұқым қуалайтын өзгерістер эволюцияға негіз және алғы себеп деп санаған. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі жүктеу/скачать 23.79 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|
1 2