Процесс қайтымды деп аталады, егер ол кері бағытта тура процестің жүрген барлық аралық күйлерінен өтсе және бұл кезде қоршаған денелерде ешбір өзгеріс болмау керек.
Осы шартты қанағаттандырмайтын кез келген процесс қайтымсыз процесс болады, яғни қайтымсыз процестің соңында қоршаған денелерде не дененің өзінде кейбір өзгерістер қалып қояды.
Мысалы, үйкеліспен жүретін ⍱ процесс қайтымсыз болады, себебі үйкеліс кезінде 𝑨-ның бір бөлігі әрқашан 𝑸-ға айналады. үйкеліскен беттер қызады, 𝑸 қоршаған денелерге таралады және ол өздігімен, басқа дененің жұмысынсыз, үйкелетін беттерге жиналып, қайтадан толығымен 𝑨-ға айнала алмайды.
Сонымен, барлық нақты процестер – қайтымсыз, бірақ қайтымсыздық дәрежесі әртүрлі болуы мүмкін.
Қайтымды процесттің қасиетіне тек тепе-тең процесс жатады.( Сыртқы әсер жоқ болғанда, процесті сипаттайтын параметрлер барынша тұрақты болатын процесті тепе – тең пр. деп ат.)
Термодинамикадағы процестерді статистикалық физика да қарастырады. Бұл ТД-мен салыстырғанда басқа нәтижеге әкеледі.
Мысалы, жылудың суық денеден ыстық денеге берілмейтіндігін көрсететін ТД-ның 2 заңының тұжырымы – статистикалық физикада, өте аз ықтималдықпен болса да, орындалуы мүмкін.
Энтропияның ықтималдықпен байланысын Больцман орнатқан: энтропия күй ықтималдығының логарифміне пропорционал
Больцман тұрақтысы. термодинамикалық ықтималдық - молекулалардың кеңістік бойынша және энергиялары бойынша таралуы. Больцман тұжырымдамасы ТД-ның статистикалық сипаттамасы бар екенін көрсетеді.
Термодинамиканың екінші заңының статистикалық сипаттамасы