(РХ-У- +ЗХ-уу) + 3 ххУ-+1 ххуу немесе ]2Х-+ЗххУ-+Іххуу, немесе фенотипі бойьшша: 12 ак : 3 сары : 1 жасыл жеміс.
Жүгеріде С алейронның антоцианды түсінің комплементті геңцерінің бірінің әсерін тұншықтыратын эпистатикалық бір ген бары белгілі, демек комплементті аллельдердің С және R барына қарамастан IICCRR генотипті өсімдіктің алейроны түссіз болады.
Локустары бойынша Сжене /алейронның түсінің баска гендері бойынша гомозиготалы гигибрид Ғ2 ұрпақта фенотиптік радикалдары бойынша 9СІ -+ЗссІ-+1ссіі+ЗС-іі түрінде фенотипі бойынша 13 (тұссіз алейронды кабат): 3 (боялған алейронды кабат) катынасында 2 класка ажырайды.
Белгінің көріну дәреже әсерлері қосылатын бірнеше мәнді гендермен белгіленетш аллельсіз әрекеттесудің типін полимерия деп атайды. Мұндай гендерді полимериялы немесе көпшелі (қысқаша полигендер) гендер деп атайды. Формулаларда оларды әртұрлі цифрлы индекстері бар бірдей әріптермен белгілейді.
Полигендер әдетте сандық белгілердің көрінуін бақылайды. Кейбір салыстырмалы сирек өрі қарапайым жағдайларда полигендердің сандық тиімділігі байкалмайды және генотиптегі димонанттық аллельдердің санына карамастан олардың фенотиптегі корінісі бірдей болады.
Мысалы, жұмыршақ жемісінің формасын еы ген бақылайды. Генотипте торт доминантты аллельдердің біреуі ғана болса да, жемістің формасы үшбұрыш болады. Екі локустьщ рецессивті аллельдері бойынша гомозиготаньщ белгісі жүмыртка тәрізді болады. Белгінің мұндай генетикасы оның өзгеше тұқым куалауын белгілейді: Ғ2 ұрпақга 15:1 қатынасы кезіңде екі фенстшггік класка ажырайды.
Жүмыршақтың мысалында біз толық доминант болуға үқсас жағдайды байкадык, Полимерия кезінде көбінесе толымсыз доминант орын алады және полигендер әсерінің сандық тиімділігі көрініс береді. Генотип әсерінің сандық тиімділігі көрініс береді. Генотипте полигендердің доминантты аллельдері неғүрлым кеп болса, фенотипте сәйкес қасиет, мысалы, бояуының каныктыгы немесе май мөлшері, болмаса жемісінің үлкен-кішілігі т.б. соғүрлым күштірек көрінеді.
Мәселен, жүгеріде собықтағы дән катарыньщ санын екі полиген бақылайды. Рецессивті аллельдері бойынша гомозиготада 8 катар
67 дән, доминантты аллельдері бойынша гомозиготада 16 катар дэн болады, ей ген бойынша гетерозиготада 12 катар дэн болады.
генотип al al а2 а2 А1 А1 А2 А2 фенотип 8 катар 16 катар
Гаметалар РР - alal
генотип А1 А1 А2 А2 фенотип 12 катар
S2 ұрпақта собықгағы дән катарының саны (16, 14, 12, 10, 8) бойынша 1:4:6:4: Ікатынасында 5 фенотиптік класка ажырайды.
Бұдан полигеннің әбір доминантты аллелінің әсері дәннің фенотипін екі қатарға өзгертетіні көрінеді. Генотипте бұл аллельдердің саны көбейсе, олардың әсері бір-біріне қосылып артады. Мұндай эффектіні аддитивті, ал гендердің сәйкесті әрекетгесу түрін кумулятивті полимерия деп атайды.
Келтірілген жағдайда ажырау кезінде ата-аналарына Караганда белгісі сандық жагынан күштілеу (бірінші және дейнші фенотигггік кластар) және өлсіздеу (төртінші жөне бесінші кластар) көрінетін особьтар пайда болады.
Будаңдардың екінші ұрпағында полимериялы гендердің өзгеше тұқым қуалаушылығына байланысты ата-аналарына қарағанда белгілерінің сандықкөрінісі күштілеу немесе әлсіздеу особьтардың пайда болуын трансгрессия деп атайды. Оң трансгрессия (сандык белгілері күшті көрінетін особьтарды шығару) және соған сәйкес теріс трансгрессия болып екіге бөлінеді. Трансгрессивті особьтар жиі болмайды, белгіні көбірек локустар бакылайтын болса, соғүрлым аздау болады. Кейбір жағдайларда трансгрессия байкалмайды, ал егер шетй фенотигггерде белгінің күйі ата-аналарындағы орташа мәніне жакьгндайтьшдай болса, онда мұндай құбылысты регрессия деп атайды. Сонғы жағдай полигендердің кейбіршің біршама үлкен немесе толық доминантты болуымен түсіндіріледі.
Ғ2 ұрпақта регрессия болса, трансгрессивті формаларды тек жоғары ұрпақтарда белгінің тым шетей көріністері бар особьтарды жиі сұрыптау жолымен алуға болады.
Саңдық белгілердің көрінісі сырткы орта жағдайларыньщ әсеріне көп байланысты. Жоғарьвда қарастырылған мысалда бірінші 68 генетикалық кластың особьтары қолайсыз жағдайларда (көленке, құнарсыз топырақ, зиянкестердщ зақымдауы, ауружөне т.с.с.) сөйкес емес фенотиптік класка ауысуы, яғни дән катарының саны 16 емес, одан кем собыктар түзуі мүмкін. Сондықган кумулятивті полимерия бойынша тіпті ең қарапайым деген тәжірибелерде күтетіндей дәрежеге жетйлікті дәрежеде сәйкес келетін нәтиже алу қиын.
Сандық белгілердің басым көпшілігін фенотшггік зффектісі нашар полигендердщ едәуір мөлшерінің бақылауы жағдайды күрделендіре түседі. Мұндай жагдайларда модификация генотиптік айырмашьшыктарды көлеңкелейді де, ажыраушы будан ұрпағын фенотиптік кластарға бөлуге болмайды. Сондықтан күрделі полигендік белгілердің генетикасы арнаулы статистикалық әдістер арқылы зерттеледі. Будаңдардың бірінші ұрпағында белгінің орташа мөні, әдетте ата-аналарымен салыстырғанда аралық сипатта болады, ал орташа мәннен ауытқу ата-аналардағы ауьггкудан аспайды. Кейде буданның орташа көрсетйштері ата-аналарының біріне қарай ығысады.
Полимерия кезінде доминантты болу типі жэне кодоминантты болу типі бойынша аллельді өрекеттесу жүруі мүмйн. Бірінші жағдайда белгі гендердің қосымды (аддитивті) әсерімен, екінші жагдайда активті аллельдердің әсерімен анықталады. Активті аллельдердің аддитивті әсері кезінде ейнші үрпакта фенотиптік кластардың жиілігі жіктелген Ньютон биномының коэффициенттеріне сөйкес келеді, бұл жерде я будандастырылуға алынған ата-ана формаларының бір-бірінен өзгешеленетін аллельдерінің санына тең.
Полимерия кезіңде буданның бірінші ұрпағыньщ гаметаларының түрлі типтерінің топтасу саньш көрсететін особьтар саны фенотигггік кластар жиілігінің қосындысына тең, бұл моно-, ди- және полигибридті будандасуларға ұқсас. Осымен байланысты ең шетй кластардың бірге тең жиілігі екінші ұрпактың немесе вариациялық катардың фенотиптік кластарыньщ жиіліктерінің косындысына бөлінгенге тең. Мысалы, моногибридті будан ушін вариациялық қатардағы шетй фенотиптердің бірінің жиілігі. 1/4 немесе тең, бұл жерде дәреже активті аллельдер мөлшерін білдіреді және Ньютон биномыньщ (р + ^Ғдәрежесіне сәйкес келеді, өйткені диплоидтардың әрбір гені зиготада ей аллельден тұрады.
Полимерия дәрежесін, яғни ажырайтын аллельдер мөлшерін анықгау тәсілі осы заңдылыкқа негізделген.
|
Достарыңызбен бөлісу: |
