Тақырып: Кәсіпорынның айналым қаржысы Дәріс жоспары
АҚ пайдалану тиімділігін сипаттайтын көрсеткіштер
жүктеу/скачать 67.4 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- (3.15) АҚ салыстырмалы үнемі айналымдылықты өндіріс көлемін өсіру арқылы пайда болады 4. Айналым капиталын басқару
| 3. АҚ пайдалану тиімділігін сипаттайтын көрсеткіштер
1. Бір айналым ұзақтығы (До)
мұндағы Со — мерзім ішінде АҚ қалдықтары; Тпер — мерзімдегі күндердің саны; Vреал — өткізілген өнім көлемі. 2. Айналымдылық коэффициенті белгілі бір мерзім ішінде АҚ жасаған айналым саны
3. АҚ тиеу коэффициенті, өткізілген өнімнің 1 теңгесіне шаққандағы АҚ сомасын көрсетеді
Айналымдылықты өсірудің нәтижесінде АҚ белгілі бір сомасы үнемделеді. Абсолютті үнем келесі жағдайда болады
мұндағы Со.факт — АҚ іс жүзіндегі қалдықтары; Со.план — жоспарлы көлемі; Vреал — өткізу көлемі. Абсолютті үнем келесі формула бойынша анықталады
АҚ салыстырмалы үнемі айналымдылықты өндіріс көлемін өсіру арқылы пайда болады 4. Айналым капиталын басқару Қорларға оңтайлы басқару жүргізу үшін мыналар қажет: жоспарлы мерзімге шикізаттағы жалпы қажеттілікті анықтау; шикізатқа тапсырыс берудің оңтайлы партиясын және тапсырыс жасау мерзімін мерзім сайын түзетіп тұру; шикізатқа тапсырыс беруге және оны сақтауға кеткен шығындарды мерзім сайын түзету және салыстырып тұру. Қорларды сақтау жағдайларын бақылап тұру; Жақсы есеп жүргізу жүйесін қолдану; Қорларға талдау жасау үшін айналымдылық көрсеткіштері және факторлық модельдер қолданылады. Аяқталмаған өндіріске оңтайлы басқару жүргізгенде келесі факторлар есебке алынады: Аяқталмаған өндіріс көлемі өндіріс ерекшелігіне және көлеміне тәуелді болады; Тұрақты қайталанатын өндірістік процестер үшін айналымдылықтың стандартты көрсеткіштерін қолдануға болады; Аяқталмаған өндіріс өзіндік құны үш бөліктен тұрады: а) шикізат пен материалдардың тура шығындарынан; б) тірі еңбек шығындарынан; в) үстеме шығындарының бір бөлігінен. Дайын өнімге оңтайлы басқару жүргізу үшін келесі факторларды есебке алу керек: өндірістік цикл аяғы жақындаған сайын дайын өнім өсе береді; ажиотажды сұраныстың болу мүмкіндігі; маусымды тербелістер; жатып қалған және сұранысы аз тауарлар. Жиһазға қаржы салу екі түрлі тәуекелмен байланысты болады: а) бағалардың өзгеруі; б) моральды және табиғи тозуы. «Дәл уақытында» жеткізу жүйесі (just-in time) келесі жағдайда тиімді болады: ақпараттық қамтамасыз ету жүйесі жақсы ұйымдастырылған болса; жабдықтаушылардың сапаны және жеткізуді бақылаудың жақсы жүйелері бар болса; компанияда қорларды басқарудың жақсы ұйымдастырылған жүйесі болса. Сатып алушылармен тиімді қарым-қатынас жасау жүйесі келесіні көздейді: несие беруге болатын клиенттерді сапалы түрде таңдау; оңтайлы несие беру шарттарын анықтау; арызды берудің нақты процедурасы; клиенттердің келісім шартты орындауын бақылау жүйесі. Әкімшілік жасаудың тиімді жүйесі келісіні көздейді: дебиторларға барлық сұрақтар бойынша мерзім сайын мониторинг жүргізу; жұмыстарды аяқтау, өнімді жіберу, төлем қағаздарын беру арасындағы уақыт интервалдарын ең аз етіп жасау; төлем құжаттарын қажет мекен-жайларға жіберу; клиенттердің төлем жасау жөнінде сұрауларын тыңғылықты қарастыру; есеп-айырысу және төлемді алудың нақты процедурасын анықтау. Кредиторлық қарыздылықты басқарудың алтын ережесі: іскерлік қарым-қатынасқа нұқсан келтірмей қарыздылықты төлеу мерзімін максимальды ұзарту. Ақшаның және оған эквивалентті қаржының көлемі үш фактормен анықталады: ағымдылықпен (ағымдағы операцияларды қамтамасыз ету), алдын-ала сақтану (кенет пайда болатын төлемдерді жабу үшін), алып-сатарлық (кенет пайда болған тиімді жобаға қатысу үшін). Ақшаны тиімді басқару үшін банкілермен қарым-қатынастарды жақсарту қажет. Ақшаның айналымнан алу уақыты деп аталатын қаржы циклы, қаржы менеджментінің аса маңызды сипаттамасы болып табылады. Ақша қозғалысын талдау арқылы ақша ағынының сальдосын ағымдағы, инвестициялық, қаржы және басқа операция нәтижесінде анықтауға мүмкіндік береді. Ақша ағынын болжау үшін келесі көрсетікштерге баға беру керек: өткізу көлемі, табыстың ақшалай үлесі, дебиторлық және кредиторлық қарыздылық, ақша шығындарының көлемі және т.б. 5. Қорларды басқару модельдері Басшылар келесі сұрақтарға жауап беруге тиіс: а) ақшаның және оның эквиваленттерінің жалпы көлемі қандай болу керек? б) олардың қай бөлігі есеп шотында, қай бөлігі тез өткізілетін бағалы қағаздарға аударылу тиіс? в) қашан және қандай көлемде ақша мен тез өткізілетін активтер арасында өзара трансформация жасалыну керек. Батыста ең кең таралған модельдерге Баумол моделі және Миллер — Орр моделі жатады. Біріншісі В. Баумол (W. Baumol) 1952 жылы, ал екіншісін — М. Миллер (М. Miller) және Д. Орр (D. Оrr) 1966 жылы құрастырды. Бұл модельдерді отандық экономикаға енгізуге келесі факторлар кедергі болып жатыр: инфляция, пайыздық ставкалардың үлкен болуы, бағалы қағаздар нарығының нашар дамуы және т.с.с. Баумол моделі Кәсіпорын мақсатқа сай және оңтайлы ақша қорымен жұмыс істей бастайды да оны біртіндеп шығындайды. Тауар өткізуден түсетін ақшаны кәсіпорын толығымен қысқамерзімді бағалы қағаздарға салады. Ақшаның қоры біткеннен кейін, яғни нольге немесе алдын ала белгіленген қауіпсіздік нүктесіне тең болғанда кәсіпорын бағалы қағаздардың бөлігін сатып қайтадан бастапқы ақша көлемін қамтамасыз етеді. Сонымен, ақша динамикасы “ара” тәріздес графикке ұқсайды (сур 1). Сур. 1. Баумол моделі бойынша ақшаның өзгеру графикі Толтыру сомасы (Q) келесі формула бойынша анықталады
мұндағы V — мерзім ішінде ақшадағы болжанатын қажеттілік мөлшері (жыл, тоқсан, ай); с — ақшаны бағалы қағаздарға конвертация жасау шығындары; r— қысқа мерзімді бағалы қағаздардың кәсіпорынға оңтайлы, жеткілікті табыс пайызы, мысалы, мемлекеттік бағалы қағаздарға. Сонымен, ақшаның орташа қоры Q/2 тең, ал бағалы қағаздарды ақшаға айналдыру келісімдерінің жалпы саны (k) былай табылады: к = V : Q Ақшаны басқарудың бұл саясатын іске асырудың жалпы шығындары (ОР) былай табылады: OP= ck + r Q/2 Бұл формуладағы бірінші қосылғыш тура шығындар болса, екіншісі ақшаны бағалы қағаздарға салудың орнына оны есеп шотқа салу нәтижесінде болатын ұтылыс мөлшері. Миллер — Орр моделі Баумол моделі көбінесе, ақша шығындары тұрақты және болжанатын кәсіпорындарда қолдануға болады. Іс жүзінде ондай кәсіпорындар сирек кездеседі, есеп шоттағы ақша кездейсоқ түрде өзгеру мүмкін, және шамамен үлкен тербелістер жасауы мүмкін. Миллер және Орр құрастырған моделі қарапайым және іс жүзіне сай деп айтуға болады. Ол келесі сұраққа жауап беруге мүмкіндік жасайды: егер ақшаның кірісін және шығысын дәл болжауға болмаса, кәсіпорын ақшаны қалай басқара алады? Миллер және Орр модель құрастырғанда Бернулли процесін қолданды — бұл стохастикалық процесс, мұнда мерзімнен келесі мерзімге ақшаның түсімі және шығыны тәуелсіз кездейсоқ оқиғалар ретінде саналады. Қаржы менеджерінің іс-әрекеттері сурет 2-де көрсетілген. Ақшаның шоттағы қалдығы кездейсоқ тұрғыда өзгереді, бірақ егер оның мөлшері белгілі бір жоғарғы шекке жеткен кезде кәсіпорын ақшаны қалыпты мөлшерге жеткізу үшін (қайту нүктесі) сәйкес көлемде бағалы қағаздар сатып алады. Егер ақша көлемі төменгі шекке жетсе, кәсіпорын сәйкес көлемде бағалы қағаздарды сатады. Сур.2. Миллер — Орр моделі. жүктеу/скачать 67.4 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|