Такырыбы: Топырақ коллоидтары, олардың топырақ түзудегі маңызы, агроэкологиялық қасиеттер мен топырақ құнарлылығының қалыптасуы. Орында
жүктеу/скачать 40.63 Kb.
|
| Потенциалды құнарлылық-бұл топырақтың пайда болу процесінде алынған немесе адам жасаған (өзгерткен) қасиеттерімен анықталатын топырақтың жалпы құнарлылығы. Ол Өсімдіктердің қоректену элементтерінің қорларымен, олардың қосылыстарының формаларымен және өсімдіктерді басқа факторлармен – сумен, ауамен, жылумен қамтамасыз етудің қолайлы жағдайларында топырақтың қабілеттілігін анықтайтын барлық басқа қасиеттердің күрделі өзара әрекеттесуімен сипатталады (және бұл өсіру кезінде мүмкін) – ұзақ уақыт бойы өсімдіктерге қажетті мөлшерде қоректік заттарды жұмылдыру және тиімді құнарлылықтың жоғары деңгейін сақтау. Мысалы, шалғынды шымтезек зор әлеуетті құнарлылыққа ие, оны құрғатып, игергеннен кейін олар қосалқы Қордың ішінара тұтынылуына байланысты мәдени өсімдіктердің өте жоғары өнімділігіне ие болады. Кара топырақтары жоғары потенциалды құнарлылыққа ие, төмен подзоликалық.Әр түрлі өсімдіктер топырақ жағдайларына әр түрлі талаптар қояды. Сондықтан олар топырақтың салыстырмалы құнарлылығы туралы айтады, яғни өсімдіктердің белгілі бір түрлеріне немесе өсімдік формациясына қатысты. Сол топырақ кейбір өсімдіктер үшін құнарлы және басқа өсімдіктер үшін қолайсыз болуы мүмкін. Мысалы, батпақты топырақтар батпақты өсімдіктер үшін өте құнарлы және дала үшін жарамсыз, қышқыл подзоликтер орман өсімдіктеріне қатысты құнарлы, галофильді өсімдіктер сортаң жерлерде жақсы өседі.
2.3.Топырақ құнарлылығының факторлары мен шарттары. Құнарлылықтың көбеюі Топырақ құнарлылығының деңгейін анықтайтын негізгі көрсеткіштерді (шарттарды) келесі топтарға біріктіруге болады: 1) топырақтың физикалық қасиеттерінің кешені - механикалық құрамы, құрылымы, физикалық-механикалық қасиеттері, ауа, су және жылу қасиеттері; 2) химиялық қасиеттер кешені-қарашірік құрамы, минералогиялық және химиялық құрамы, макро-және микроэлементтердің жылжымалы нысандарының саны, уытты заттардың болуы, жеңіл еритін тұздардың артық болмауы; 3) физикалық-химиялық қасиеттер кешені-реакция, сіңіру сыйымдылығы, алмасу катиондарының құрамы, негіздермен қанығу дәрежесі, тотығу-тотықсыздану әлеуеті; 4) биологиялық қасиеттер кешені-микроорганизмдердің саны, бактериялардың басым болуы (нитрификациялайтын, целлюлозаны бұзатын, азотты бекітетін), ферментативтік белсенділік, топырақтың "тынысы", фитосанитариялық жай-күйі; 5) Топырақ режимдерінің кешені – қолайлы су-ауа, тамақ және жылу. Атап өту қажет, бұл құнарлылығы көрінеді нәтижесі ретінде күрделі өзара іс-қимыл мен өзара әсерін қасиеттері мен режимдері топырақ. Топырақтың қасиеттері оның құнарлылық деңгейіне оң және теріс әсер етуі мүмкін. Тың топырақты игергеннен кейін оның құнарлылығы топырақты өсіру шараларына байланысты өзгереді. Онда қолайлы бағытта (тамақтану элементтерінің жинақталуы, су-ауа режимінің жақсаруы және т.б.) немесе қалаусыз (құрылымның бұзылуы, эрозия және т. б.) болуы мүмкін сандық және сапалық өзгерістер орын алады. Мәдени өсімдіктердің шығымдылығымен топырақтан көптеген қоректік заттар шығарылады, ал егін соғұрлым жоғары болады. Сонымен қатар, жауын-шашынмен, эрозиямен және т.б. жуу нәтижесінде көп мөлшерде жоғалады, бұл топырақ құнарлылығының төмендеуіне әкеледі. Алайда, құнарлылықтың тұрақты деңгейі үшін жағдайлар жасалуы мүмкін. Сондықтан топырақ құнарлылығының көбеюінің үш түрі бар: толық емес, қарапайым және кеңейтілген.Толық емес көбею кезінде бастапқы деңгейден төмен құнарлылық қалыптасады, бастапқы деңгейге оралу қарапайым көбеюді білдіреді, құнарлылықты құру кезінде бастапқы деңгейден жоғары – кеңейтілген көбею. Тиімді құнарлылықты арттырудың негізгі әдістеріне органикалық және минералды тыңайтқыштарды ұтымды пайдалану, топырақты әктеу және гипстеу, өңдеу жүйесі, суару және құрғату, ауыспалы егіс жүйесін енгізу, эрозияға қарсы күрес жөніндегі іс-шаралар және өсімдіктердің неғұрлым өнімді сорттарын өсіру және т.б. жатады. Қорытынды Топырақ дегеніміз бұл Жердің өсімдік өсетін үстіңгі қабаты.Өсімдіктердің, жануарлардың (әсіресе микроорганизмдердің), климат жағдайларының және адамдардың әсерімен өзгерген жер бетінің үстіңгі борпылдақ қабаты. Топырақ бойында құнарлылық қасиеті, яғни өсімдіктерді сумен, басқа да қоректік элементтермен қамтамасыз ететін қабілеті болады. Механикалық құрамы (топырақ түйіршіктерінің мөлшері) бойынша топырақ құмды, құмдақ сазды және саз топырақ болып бөлінеді. Жасы мен генезисі бойынша — қыртысты күлгін топырақ, батпақты топырақ, ормандық сұр топырақ, қара топырақ, қоңыр топырақ, күрең топырақ, тағы басқалар болып бөлінеді. Топырақтың жер бетінде таралуы зоналық (горизонтальды және вертикальды) заңдылыққа байланысты. Топырақ - литосфераның жоғарғы әуе қабатымен байланысатын қабат, бүкіл биосферадағы тіршіліктің тірегі. Топырақ ғасырлар бойы топырақ түзуші факторлардың үздіксіз әрекетінен пайда болған табиғаттың ерекше табиғи, әрі тарихи денесі. Пайдаланылған әдебиеттер Қозыбаева Ф.Е. «Топырақтану» https://www.ektu.kz/files/DistanceEducation/Resource/311725/Лекция%20-12.docx?ysclid=lsrniqvbke942318883 https://kk.m.wikipedia.org/wiki/Топырақ М. Құспанов «Топырақ, өсімдік, тыңайтқыш» жүктеу/скачать 40.63 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|