Тарау. Инвестициялардың есебін ұйымдастыру

402-ші "Облигациялар" шоты дебеттеледі де, 441 шоты кредиттеледі -1000 000 теңге.

Сатып алынған облигациялар бойынша жылдық проценттердің сомасы: 1 000 000 теңге х20%: 100% = 200 000 теңге немесе айына 16 667 теңге күраған. Есептелген процентгердін сомасына 332-ші "Есептелген проценттер" шотыныңдебеті және 724-ші "Акциялар бойынша дивидентгер және процент түріндегі табыстар" шотының кредиті бойынша 16 667 теңгеге ай сайын бугалтерлік жазбасы жазылып отырады.

Әрбір үш ай сайын облигация эмитентінің шығарылым шарттары бойынша инвесторға тиесілі проценттер төленіп отырады: ол кезде 441 шоты дебеттеліп, 332 шоты 50 001 (16 667 х 3) сомасына кредиттеледі.

Облигациялардың жабылу (погашение) мерзімі таянған кезде эмитент инвесторға олардың салған ақшасын номиналдыкқ кұны бойынша қайтарады: ол кезде бухгалтерлік жазудың үш жазбасы жасалады:

Дт 843, Кт 402 - 1 000 000;

Дт 334, Кт 723 - 1000 000;

Дт 441, Кт 354 -1000 000.

Облигациялардың номиналдық құнына қосылған (плюс) сыйлықты қоса есептегенде, оның сомасы 1030000 теңге кұраған (1 000 000 + 1000 х 3: 100)х100, ол кезде 702 шоты дебеттеліп, 441 шоты 1 030 000 теңге сомасына кредиттеледі.

Облигациялар бойынша проценттердің ай сайынғы сомасына (1000 000:100 х 25 = 250 000 жылына немесе айына 20 833 тенге) 332 шоты дебеттеледі де, 724 шоты 20 833 теңгеге кредиттеледі.

Эмитент әрбір жарты жыл сайын облигациялар бойынша түсетін табысты төлейді (20 833 х 6 = 124 998 тенге), онда, 441 шоты дебеттеледі де, 332 шоты 124 998 теңгеге кредиттеледі

Табысты есептеудің әрбір кезінде ай сайынғы сатып алу мен номиналдык, құнының арасындағы айырманың бір бөлігін (30 000 : 24 = 1 250 теңге) есептен шығарып отырады және оның екі жылдық айырмасы 30 000 теңгеге тең болған. Ол кезде, 845 шоты дебеттеліп, 402 шоты 1 250 теңгеге кредиттеледі.

Облигацияның жабылу кезеңі таянған кезде эмитент инвесторға оның номиналдық құны бойынша қайтарады, яғни 843 шоты дебеттеліп, 402 шоты 1000 000 теңгеге кредиттеледі, және бірден сол заматта тағы да бухгалтерлік есептің екі жазбасы жазылады, сол сомаға: Дт 334, Кт 723 және Дт 441, Кт

Сонымен, кәсіпорын осылайша облигация эмиссиясында қарастырылған 500 000 теңге табыс алады, мұның ішіндегі 30 000 теңге сомасындағы сыйақы шегерілімі жасалынады.

3. Жеңілдіктерімен (скидкасымен) шығарылған облигация. Кәсіпорын бір облигацияның номиналдық құны 1 000 теңге тұратын 2 жылдық мерзімге арналған және жылына екі рет жылдык 25%-тік төлем жасап отыру үшін, 1000 дана облигациясын сатып алуға шешім қабылдаған. Бір жылда түсетін табыстың жалпы сомасы 250 000 теңге болғанда, оның жарты жылдығы 125 000 теңге құраса, ал ай сайынғысы 20 833 теңгеге тең болған.

Сатып алу кезіндегі оның проценттік ставкасы 29%-і құрады. Эмитент әрбір облигациядан 33 теңге шегерім жасап сатуды ұйғарған (1 000 - 33 =967 теңге). Шегерілім сомасы 33 000 теңге (1 000 х 33 = 33 000 теңге) тең болған жағдайда, онда сатып алған облигациясының есептелген ағымдағы құны 967 000 (1000 000 -33 000) теңге болады.

Шегерімімен есептелген облигацияның сатып алу құны 402 шотының дебеті және 44 шотының кредиті бойынша 967 000 теңге көрініс табады.

Проценттерден түсетін табыстарды ай сайынғы есептеу кезінде 20 833 (250 000 : 12) сомасына 332 шоты дебеттеліп, 724 шоты кредиттеледі.

Эмитент проценттер төлемін төлеген кезде (жылына 2 рет) 12500 теңгеге 441 шоты дебетгеледі де, 332 шоты кредиттеледі. [9,358 бет]

Проценттерден түсетін табыстың әрбір есептелуі кезінде

кәсіпорынның табыс сомасын, яғни 33 000 теңгенің бір бөлігін

(33 000:24 = 1375 теңгені) 402 шотының дебеті мен 724- шоттың кредитінде көрсетіп, жабу мерзімі таянған кезде, жоғарыдағыдай үш бухгалтерлік жазба жазады (1 млн. тенгеге).

Кәсіпорын облигациядан тіркелген пайызды алуды көздейді.

Облигацияны сатып алғанда олар н е номиналдық құнынан төмен, не жоғары бағаға сатып алады. Бірақ осы екі жағдайда да олардың сатып алу кұны мен номиналдык құнының арасында айырмасы болады. Облигацияның табысын есептеу осы айырманың төңірегінде жасалады.

Егер де қаржылық инвестициясы, алатын кезеңі үшін есептелген пайызымен сатылса, онда олар күніндегі пайызымен сәйкес келмеуі мүмкін, ол кезде сәйкес келмеген пайызын сатушы мен сатып алушы бөліседі. Төленбеген пайызы келешек кезеңнің үлесіне біртіндеп таратылады. Мысалға, мамыр айында 1000 дана облигациясы 1000 теңгелік номиналдық құны бойынша сатып алынған, оның пайызымен жалпы құны 1036667 теңге құраған, оған сәуір мен мамыр айында - 36667 теңге пайыз есептелінген (1000 х 1000 х 22% х 2:12), 2 жылға, әр үш ай сайын, ол бойынша эмитентке 22% жылдық пайызын төлеп тұруды міндетіне алған.

Инвестицияны сатып алушылар бухгалтерлік есепте оны номиналдық құны бойынша көрсетеді (1000000 теңге), ол кезде 402 шоты дебеттеліп, 671 шоты кредиттеледі. Ал келесі айда, яғни маусымда, сатып алушы 18333 теңге (1000000 х 22% х 1 : 12) пайызын есептейді, ал ол 332 дебеті мен 724 кредиті бойынша көрініс табады. Шығару шарты бойынша (әр үш ай сайын) төленуге тиісті пайызының сомасы 55000 теңгені құраған және оған 441 шоты дебеттеледі де, 332 шоты кредиттеледі.

Қалған кезеңдерге ай сайын 18333 теңге сомасында пайыз есептелінеді және оған жоғарыдағы келтірілген номиналдық құны бойынша жасалатын бухгалтерлік жазба жасалады:

1) 842 шоты дебеттеліп, 402 шоты - 1000000теңгегс кредиттеледі;

2) 334 шоты дебеттеліп, 723 шоты - 1000000 теңгеге кредиттеледі;

3) 441 шоты дебеттеліп, 334 шоты - 1000000 теңгеге кредиттеледі.

403 шотта: депозиттік сертификаттар, депозиттер, бондар, қазыналық вексельдер, қазыналық ноталар, кыска және ұзақ мерзімге берілген заемдар, шартты бағалы қағаздар есепке алынады.

Депозитті сертификат – салушының депозитті алуға құкығын куәландыратын ақша қаражаттарын депозиттен өткізгені туралы қаржы мекемесі беретін куәлік. Сертификаттар талап етілгенше (депозитті сертификатты көрсету арқылы депозитті бір соманы алуға құқық беріледі) және жедел (салынымды қайтарып алу мерзімі және проценттің мөлшері көрсетілген) түріңде болады. Депозит сертификаттар банкке немесе делдалдарға (құнды қағаздарды, тауарларды және валютаны сату және сатып алу сауда делдалдарының мәмілесінде) пайызсыз немесе бір тұлға екіншісіне табыстау жазбасы арқылы берілуі мүмкін. Депозитті сертификаттардың экономикалық маңызы несие ресурстарының нарықтық құралы және мультипликаторы болып қызмет атқарады. Енді осы депозитті сертификат бойынша шаруашылық операциялары төмеңде келтірілген.

№	Шаруашылық операцияларының мазмұны	Сомасы, тенге	Шоттардың корреспонденциясы
			Дебет	Кредит
1	Кәсіпорын банктен депозиттік сертификатын алады: банкідегі банкі салымшыларында немесе олардың қабылаушыларында	160 000 100 000	423, 403, 403	441, 423,441
	Барлығы	260 000	х	х
2	Депозиттік сертификаттары өтеу үшін: тікелей банктегі салымшыларында немесе олардың заңды қабылдаушыларында	160 000 100 000	441 441	403 403
	Барлығы	260 000
3	Депозиттік сертификаттары бойынша есептелген пайыздары (бүкіл сертификаттың әрекет ету мерзімінің барысында, ай сайын жазбалары жазылып отырады) осы мысалда шартты түрде барлық сомасы есептелінген.	54 380	332	724
4	Депозиттік сертификаттар бойынша пайыздары алынды	54 380	441	332
5	Кәсіпорынның депозиттік сертификаты сатылды. баланстық құнына сату құнына	80 000 90 000	843 334	403 723
6	Депозиттік сертификат үшін алынған сомасы	90 000	441	334

Депозиттер — бос ақша қаражаттарының банктердегі салымдары. Олардың түрлері жедел депозиттер, талап етілгенше салынатын депозиттер және шартты депозиттер (шотты ашу кезінде көрсетілген белгілі бір шарттарды орындағанда немесе бір жағдайлар туындағанда ғана салынуға, иелік етуге болатын басқа бір адамның салыным иесі атына салған қаражаттары) болып бөлінеді.

Бондар – мемлкеттік қазына, жекеленген мекемелер мен кәсіпорындар шығаратын қарыздық міндеттемелері. Бондарды сатып алу және сату қаражаттары суррогаттарының есебінде қолдана алады, ақша суррогаттарының ролін атқарады.

Опциондық шарт (контракті) жасалынған ұсынысты ескерілген мерзімі ішінде өз күшінде сақтап тұруды түсіндіреді. Опционды сатып алушы опцион мерзімі ішінде акциялар курсының козғалысына байланысты, ол өз құқын іс жүзіне асыруы немесе асырмауы мүмкін. Егер опцион сатылмаса, онда бұл жағдайда сатып алушының опцион үшін төлеген сомасы сол сатып алушының табысы болып есептелінеді. Опцион сатып алушының пайдасы ("колл"), ағымдағы биржалық бағам (курс) опционда ескерілген бағамнан жоғары болса ғана қалыптасуы мүмкін, ол сонда ғана акцияны сатып алуы мүмкін. Содан соң ол акцияны сатып алады, яғни опционның екінші типі ("путы") жасалады, бірақ бұл ағымдағы биржалық бағам опциондағы көрсетілген бағамнан жоғары болса ғана жүзеге асады.

Варрантты сатушы түлға болып сол шартты қағаздарды шығаратын (эмиссияны жүзеге асыратын) және варрант сатыгі алушыларға қатысты (тиесілі) міндеттемелерді кабылдайтындар. Бағалы кағаздардың варрантбойыншаалынған бағасы, сол варранттын аткаратын бағасы-болып аталады. Варранттар кей жағдайда бағалы кағаздын өзімен бірге үсынмлады және олардын құны бағалы

варрантгардан бөлінуі мүмкін, егер бағалы кағаздар нарығында (рыногында) өз бағамына ие болса жәнё дербес қызмет ете алса.

Фъючерлік контракт - мәміле жасасу кезіндебелгілі бір уакытмерзімі ішінде белгіленген бағалар бойынша уағда етілген қүндылыктар көлемін жеткізіп беру туралы келісім жасалған кұнды қағаздар. Фьючерлік контракт мәмілеге қатысушыларға қор күндылыктарын жеткізумен ғана аякталмауы мүмкін, бірақ ол накты тауарды жеткізіп беруд; де қарастыруы мүмкін. Бұл жағдайда фьючерлік контракт мәмі леге катысушылардың біріне контрактының күны мен биржалык баганын арасындагы айырманы төлеуді карастырады, Фьючерлік контракттар бойынша есеп айырмсу әрбір катысушыға міндеттемелерінін орычдалуына кепілдік беретін сомалар келіп түсетін биржалык есеп айырысу (клирингтік) палатасы аркылы жүзеге асырылады.

Төменде 403-ш і "Баскалай каржыл ык. инвестициялар" шоты бойынша шоттар корреспонденциясы келтіріліп отыр.

403 шоты бойынша талдамалы (аналитикалық) есеп қаржылык салынымдар түрлері мен объектілер бойынша (ел ішівде және шетел бойынша белек) жүргізіледі.

Табыстың тіркелген (фиксаждалған) деңгейі бар облигациялардың құнын анықтау. Облигация құны ағымдағы ақшалай төлемдер тасқынының құны ретінде қарастырылуы мүмкін. Жыл соңында төленетін пайыздық табыс төлемі және оның номиналдық құны (N) облигацияны бағалау үшін мынадай теңдік пайдаланылады:

С — жыл сайынғы төлеуге жататын номиналдық табыстың пайызы;

к — жабылу мерзіміне дейінгі алынатын табыс;

п - облигацияны өтеу (жабылу) мерзіміне дейінгі қалған мерзімі. Облигациялардың басым бөлігі бойынша проценттер жылына бір рет емес, екі реттеленеді. Соның нәтижесінде тендікті былай етіп өндеуге болады:

Шығарылған облигацияның өтеуіне дейін қалған кезеңі үшін (6 жыл) табысы, 36% құраған. Облигациялар бойынша проценттер жылына екі рет төленеді. Облигацияға ие болғаннан кейін он екі ай еткен соң кәсіпорын оларды сату жөнінде шешім қабылдайды. Есеп саясатына сәйкес қыска мерзімді инвестиииялардың ағымдағы кұны жыл сайын өзгеріп отыруы тиіс. Енді біз облигациялардың ағымдағы құнын анықтайық.

— жабу мерзіміне дейін алынатын табысы — 25% (облигациялар бойынша барлығы 36% қарастырылған, оның 11%-і төленіп үлгерді, сол себепті қалған табыс 25% (36-11));

— номиналдық проценттік табысы - 154 теңге құраған (1400 х 11%), (154:2= 77 теңге);

— облигациялардың жабылуына дейінгі мерзімі - 5 жыл (6-1).

Бұл жағдайларда облигациялардың нарықтық құнының формуласы мына түрде көрінеді.

25% бойынша жыл сайынғы төлемдердің 5 жылға арналған дисконттау ставкасы 2,689-ға тең - 5 жылдан кейінгі бір мезгілдік төлем үшін дисконттау ставкасы 0,327-ге тең. Жыл сайынғы проценттік төлемдер 154 теңге құраған. Сонда р=. 2,683 х 154 + 1 400 х 0,327 = 871,9 тенге.

Мерзімі шектелмеген облигациялярдың ағымдағы құнын анықтау. XIX ғасырдың басында шығарылған британдық консоли, мерзімі шектеусіз міндеттемелер, яғни белгіленген проценттік табыстарды мәңгілік төлеп отыру британ үкіметінің міндеттемелері болып табылған. Егер мұндай облигацияларға салынған қаражаттар С мөлшеріндегі жыл сайынғы төлемдерді мәңгілік алып отыруды қамтамасыз ететін болса, онда оның ағымдағы құны р=С/к-ге тең, мұндағы к - тәуекелсіз мөлшерлемесі мен тәуекелді сыйақының сомасы ретінде иесіне мерзімі шектеусіз қажетті табысты алуына мүмкіндік жасайды.

Біз жылына 1000 теңгелік төлеммен мәңгілік қамтамасыз ететін бағалы қағазды сатып алдық делік. Егер к-ның қолданыс таба алатын деңгейі 14%-ті құрайтын болса, онда облигацияның нарықтық құны:

р = 1 000/14% * 100% = 7 142 теңгені құрайды.

Табыстың қолданыс таба алатын денгейі өзгерген кезде (табыстылықтың нарықтық деңгейі) облигациялардың да құны өзгереді.

Шартты бағалы қағаздардың құнын анықтау. Варрант белгілі бір акциялар саны бойынша белгілі бір акциялардың бағасын анықтауға болатындағын білдіреді немесе керісінше, яғни белгілі бір бағасы бойынша белгілі санын анықтайды. Акциялардың нарықтық бағасы р-ға тең делік; варрант бойынша белгіленген акциялар бағасы П, бір варрантқа V акцияларды сатып алуға болады, онда варрант бағасы:
Цв=(p-П) x V
Мұндағы Цв — варрант құны.

Акциялардың нарықтық бағаларының әрбір өзгерісі кезінде варранттың ағымдағы құны да өзгереді.

Опцион — бұл бағалы қағаз, белгіленген мерзімде белгілі бір баға бойынша, белгілі бір акцияның санын сату ("колл"-опцион) немесе сатып алу ("пут" опцион) құқығын көрсетеді.

Опционның ағымдағы құнын мына формула бойынша анықтайды:

Ц_о=(р-П)xк--S,

Мұндағы:

П — опциондык контракт жасалған кездегі акцияның бағасы;

к - опциондык контракт бойынша акцияның сомасы;

S — опционның сатылатын бағасы

Егер де акцияның нарыктық бағасы өзгерсе, опционның ағымдағы бағасы да өзгереді.

Акцияның ағымдағы құнын аныктау. Акцияның әрекет ету мерзімі шектелмейтіндіктен, жыл сайынғы алынатын дивиденд тұрақты болсын делік және оның абсолюттік деңгейі "Д"-ға тең болсын, онда оны анықтайтын формула мынадай болады:

Мұндағы:

Ц_а- акцияның құны;

к, - пайыздық мөлшерлемесі

Акцияның нарықтық құны әртүрлі әдіспен бағаланады және онда инвесторлардың екі типі бар деп топшыланады. Олардың бірі дивидендті жабуғ а талпынса, ал басқасы акция құнының өсімін көздейді. Осыған сәйкес, акцияның нарықтық бағасының орташа сомасын анықтайық:

Р – акцияның нарықтық құны

Х-акцияның бағамдық құнының өсетіндігін көздейтін инвесторлардың үлес салмағы «бағамдық» (у=1)

у – акцияның бағамдық құнының өсетіндігін көздейтін инвесторлардың үлес салмағы, "бағамдык" (у~1);

ц,- бұрындары сатылып кеткен акциялардың бағасы.

Акцияның нарықтық бағасын шығарған кезде х пен у деңгейінің тәуелділігі байқалады: бір кезде "бағамдық" басым болса, ал бір кезде керісінше, "дивидендтік» басым болады. Сірә, бұл екеуі де акцияның нақты бағасын бағалай алмайды.

Акцияның ағымдағы құнын есептейтін әрі танылған моделі қалыптасқан жоқ.

Дегенмен де, акцияның нарыктық бағасын болашақта күтілетін дивидендтер ағыны бойынша есептеуге болады деп топшыланған пікірлер де жок емес. Ол, негізінен өткен жылдардың орташа деңгейінен алынады. Акцияның нарықтық құнын анықтайтын формуланың түрі мынадай болады:

Мұндағы:

к - акция бойынша қажетті табыс денгейі;

∑- 1 ден ∞ дейін кезең ішінде болашақ дивидендтің дисконтталған құнының сомасы;

Р_ак - акцияның нарықтық құны.

Егер инвестор акцияны бір жыл ұстап және акцияның құнын п мөлшерлемесі бойынша өсірсе, онда акцияның ағымдағы құны мынадай болады:

немесе
Мұндағы:

Д - жыл соңына күтілетін дивиденд;

п - жыл бойындағы акцияның өсу қаркыны, %

і – дисконттың мөлшерлемесі (күтілетін дивидендті ағымдағы құнға келтіру).

Мысалы, кәсіпорын өткен жылы акцияға өз пайдасынан 1 мың теңге

дивиденд төлеген және сәйкесінше бірнеше жыл ішінде жыл сайын орташа

есеппен дивидендті 5% өсіп отырған, сондықтан инвестор өсу қарқынын сақтаса, акцияның бағасын 5% өсірсе, ол кезде күтілетін дивидендтің деңгейін анықтауға болады:

мың тенге.
Қазіргі жағдайда, бағалы қағаздың ағымдағы құнын анықтаған кезде міндетті түрде дағдарысқа сай етіп түзетулер жасау керек. Шамамен дағдарыстың өсім қарқыны (һ), бірліктің үлесі ретінде көрсетілсе, онда дағдарыстың жылдық өсімі былайша бейнеледі (1+һ).

Шын мәніндегі жылдык табыс (Кр), былайша анықталады:

К_и – жылдық номиналдық (атаулы) мөлшерлемесі.

Инвестицияларды қайта бағалау. Ұзақ мерзімді қаржылық инвестицияларды қайта бағалау үшін қайта бағалаудың мерзімділігін анықтау керек; ұзақ мерзімді инвестициялардың бір түрін бір мезгілде ғана қайта бағалаған жөн.

Ұзақ мерзімді қаржылық инвестициялардың үстеме бағасының сомасы меншік капиталын өсіреді. Инвестицияның құны кеміп кетсе, онда ол инвестицияның үстеме бағасының есебінен төмендетіледі. Егер инвестицияның үстемесі болмаса, онда ол шығынға жатқызылады.

Бұрындары төмендетілген инвестиция құны осы кездегі инвестицияның үстемесінің есебінен өтеліп, қалған сомасы меншік капиталына қосылады.

Егер де ұзақ мерзімді қаржылық инвестицияның құны қайта бағалаудың нәтижесінде азайса, содан соң көбейсе, алдынғы ұзақ мерзімді қаржылық инвестицияның азайған құны өзінің бастаг.кы калпына келтіріледі. Сол калпына келтірілген сома кабылданған есеп саясатына байланысты табыс немесе таратылмаған табыс ретінде танылады.

Мысал. "Шығыс" ААҚ 800 мын теңгеге үзақ мерзімді каржылык инвестициясын алған. Есептік саясатқа байланысты үзақ мерзімді каржылык инвестициясы каржылық есеп беруде жылына бір рет жүргізілетіндіктен кайта бағаланған сомасымен көрсетіледі. Ал егер де бүрындары кайта багаланған инвестициялар есептен шығарылған кезде сомалар калпына келтіріліп, содан сон сол сомалар таратылмаған табыс ретінде көрініс табады.

Инвестицияны игерудің бірінші жылыңда ұзақ мерзімді қаржылық инвестиция 120 мың теңгеге қайта бағаланған (яғни, бағасы өскен), ал екінші жылы, керісінше. [3]

180 мың теңгеге азайған, ал үшінші жылы 190 мың теңгеге қайта бағаланған (яғни, бағасы өскен), Бірінші жылдың соңғы күндері ұзақ мерзімді қаржылық инвестицияның 50% категориясы қысқа мерзімді инвестицияға көшірілген.

Есептік саясатта қысқа мерзімді қаржылық инвестицияны ағымдағы немесе сатып алу құнының ен төмен бағасы бойынша есептелуін қарастыруы мүмкін. Екінші жылдың басында 500 мың теңгеге инвестиция сатылған, төртінші жылдың басында инвестицияның қалған бөлігі 600 мың теңгеге сатылған. Соңғы екі жылдың барысында жыл сайын 300 мың теңгеден дивиденд есептелген. Енді осы операциялардың шоттар корреспонденциясын жасаймыз.

Қаржылық инвестицияны қайта бағалаудың кезеңділігі әрбір субъектінің есептік саясатында ескеріледі, ал оған: не нарық бағасының биржада түзетілуі, не әділ бағасы негіз бола алады.

Ұзақ мерзімді қаржылық инвестиция туралы шешім қабылдау процесі ең қиын, әрі қайшылык туғызатын каржылык мәселелер болып табылады. Инвестор әркашан да ұзақ мерзімді инвестицияға қаражатын сала отырып бүгінгі акция қаражатынан бас тартып, болашақта табыс алуды көздейді. Бірак ондай болжамды тек қана инвестициялык жоба беруі мүмкін. Сол ұзақ мерзімді инвестицияның тиімділігін анықтау үшін, ең көп тараған талдаудың төрт әдісін паңдаланады:

- инвестициялық табыстың орташа нормасы;

- өтеушілік;

- табыстың ішкі нормасы;

- таза ағымдағы құны.

Инвестициялык табыстың орташа нормасының әдісімен ұзақ мерзімді қаржылық инвестицияны бағалаған кезде кәсіпорынның белгілі бір уақыт кезеніндегі салық салынғаннан кейінгі орташа жылдық табыстан болған ауытқудан есептелінеді, демек ол жобадағы инвестицияның орташа денгейі мен жүзеге асырылған қаржылық инвестицияның арасынан алынады. Инвестициялык табыстың орташа нормасы инвестицияның не өсуіне, не азаюына әкеледі, яғни азайған кезде оларды қата бағалауға тура келеді, демек оның әділ құнын қалпына келтіру керек.

3 жылдың орташа баланстық табысы 21 мың теңге құрады делік, ал таза инвестицияның құны 180 мың теңге болған, олай болса табыстың орташа нормасы 11,67% құрайды [(21:180)х100%].

Егер де табыстың орташа нормасы 5,3 мың теңгеге өссе, онда ол инвестицияның сомасын 45 мың тенгеге өсіреді (5,3 : 2 х 180).

Қаржылық инвестицияны өтеушілік әдісімен бағалаған кезде бірнеше жылдардың қатар санын пайдаланады. Қаржылық жобасына: бірінші жылы — 40 мың теңге, екінші және үшінші жылдары — 60 мың теңге, төртінші, бесінші жылдары - 40 мың теңге салынады деп топшыланған. Шын мәнінде ол 180 мың теңге құраған, яғни инвестицияның кұны 20 мын теңгеге азайған.

.Инвестицияның өтеушілік - мерзімін есептеу әдісі негізінен инвестицияның бастапқы салынған сомасын жабу үшін кажет, өтеушілік мерзімін анықтау, демек жобаны іске асырудан түсетін ақшалай түсімдер сомасы, оның бастапқы инвестиция сомасына тең болғанға дейін созылады және де ол инвестицияланған қаражаттың табыстарының есебінен қайтарылады.

Өтеушілік кезеңін есептеу әдісі жобаның тәуекелдігі жөніндегі мәселеге алдын ала жауап береді, ал ол (тәуекелділік) өз кезегінде инвестициялык сомаларды қайтару мерзімінін ұзақтығына байланысты болып келеді. Өтеушілік мерзімі қыска болған сайын, жобадан түсетін акшалай қаражаттардың да түсімі көп күтіледі, яғни шаруашылык субъектісінің өтімділік деңгейі де артады. Бұл әдіс Қазақстанның шаруашылык субъектілерінің тәжірибесінде кең таралған, әсіресе оның коммерциялық банктерде басымдылығы айқын байқалады; ал егер өтеушілік кезеңі 3-4 жылды құрайтын болса, онда бұндай жобаны қабылдау үшін кең көлемдегі зерттеулер керек.

Өтеушілік мерзімін есептеу әдісі инвестициялық жобалардың тиімділігі жөнінде толық түсінік бермейді, өйткені ол уақыты бойынша түсетін ақшаның әртүрлі құнын ескермейді (яғни, дисконттау процесі оңда қолданбайды), сондай-ақ өтелу мерзімі аяқталғаннан кейін түскен табыстың эффектісі де толықтай бағаланбайды. Осы кемшіліктерді ескере отырып, өтеушілік әдісін тек тәуекелділік жөнінде түсінікті алу үшін, алдын ала жасалатын бағалау әдістерінің бірі ретінде ғана қарастырылады.

Шаруашылық субъектісінің ішкі табыстар нормасы өзінің физикалық мәні бойынша тек инвестициялардан алынатын пайыздық мөлшерлемесін қалыптастырады және сол бойынша инвестициялық жобаны қаржыландыру үшін несие алуына болатындығын да көрсетеді. Бұл нормалық пайыздың мөлшерлемесі тек жобаны жүзеге асыру кезінде одан алынатын барлық ақшалай түсетін қаражаттарының (табыстар мен амортизациялық қаражаттарының) дисконталған құны сол жобанын дисконтталған шығын құнымен тең болса ғана қабылданады.

Егер де алғашқы бастау алатын шығыны 0 уақытына сәйкес келетін болса, ал оның ішкі табыстык нормасы 1 деңгейінде берілсе, онда оны келесі формула бойынша анықтауға болады:

Егер де табыстың ішкі нормасы артатын болса, онда ұзак мерзімді қаржылық инвестицияны қайта бағалауға тура келеді, өйткені жобаның рентабельділігі артады, немесе керісінше болса, онда жобаның рентабельділігі төмендейді, демек одан алынатын табыстың да деңгейі азаяды.

Таза ағымдағы құн — бұл ұзақ мерзімді инвестицияның тиімділігін анықтау түскен ақша ағыны мен шыққан ақша ағынының арасындағы айырмасына тең.

Ал инвестициялық жобаның таза ағымдағы кұнын мына формула бойынша аныктайды:

Мұндағы l - табыстың қажетті нормасы. Кәсіпорынның табыс нормасы салық салынғаннан соң 12% құрады делік, ал инвестицияның денгейі 180 мың теңге кұраған және бес жыл бойына жыл сайынғы төлемі 57 мың теңге болған, яғни оның ағымдағы құны мынаған тең:

Нәтижесінде, қаржылық инвестициясы 70,5 мын теңгеге азайған

(180-180x15,5:25,5).

Инвестицияларды мүліктік түгелдеу. Түгелдеу басқа кәсіпорындарға берілген заемдарды, басқа кәсіпорындардың жарлық капиталына салынған салымдардың үлесін, мемлекеттік және жергілікті заемдардың пайыздық облигациясын, басқа көсіпорындардың бағалы қағазына салынған қысқа және ұзақ мерзімді инвестицияның нақты барын анықтауға мүмкіндік береді.

Құнды қағаздардың (акциялар, облигациялар, чектер, вексельдер, коносаментер және заңға сәйкес бағалы қағаздар ретінде шығарылатын басқа құжаттар) нақты барын тексергенде: құнды қағаздардың баланста есептелген құнының дұрыстығы; құнды қағаздың сақталуы (бухгалтерлік есептің мәліметтерімен оларды нақты барын салыстыру жолымен) құнды қағаздар бойынша табыстардың уақытында және олардың есепке толық алынуын анықтайды. [11,102 бет]

Құнды қағаздарды кәсіпорында сақтаған кезде кәсіпорынның басшысы белгілеген мерзімінде тиісті түгелдеуден өткізіп отырады және оны кәсіпорынның , кассасындағы ақша қаражаттарын түгелдеу процесімен бірге жүргізеді.

Құнды қағаздарды мүліктік түгелдеу жекелеген эмитенттер бойынша актіде атауын, сериясын, нөмірін, номиналдық бағасын, өтелу мерзімдерін жәнс жалпы сомасын көрсету және басқа да көрсеткіштері бойынша жүргізіледі. Әрбір кұнды қағаздың реквизиттері кәсіпорынның бухгалтериясында сақталатын тізімдердің (реестрлердің, кітаптардың) мәліметтерімен салыстырылады.

Банкке немесе депозитарийға (құнды қағаздарды сақтайтын арнайы орын) өткізілген құнды қағаздарды мүліктік түгелдеу кезінде кәсіпорынның бухгалтерлік есебінің тиісті шоттарындағы сомасының қалдықтарын банктің немесе депозитарийдың мәліметтерімен салыстырады. Бұл мәліметтер мүліктік түгелдеу кезінде банктен немесе депозитарийдан арнайы сұраным арқылы алынған мәліметтермен салыстырылады.

Кәсіпорынға тиісті құнды қағаздарды мүліктік түгелдеу кезінде олардың нақты құнын бағалау, акциясына кәсіпорын ие болып отырған акционерлік қоғамдардын, қор нарығының (рыногының) жағдайы және қор биржаларындағы , акциялардың бағамы туралы мәліметтер ескеріледі.

Ел ішіндегі және шетелдегі құрылған басқа кәсіпорындардың жарғылық капиталдарына кәсіпорынның аударған ұзақ мерзімді қаржылық инвестициясының қаражаттары, сондай-ақ басқа кәсіпорындарға берілген заемдары мүліктік түгелдеу кезінде тиісті құжаттармен куәландырылады.

Қаржылық инвестицяларды мүліктік түгелдеу нәтижелері "Құндылықтар мен қатаң есеп-беру құжаттарының бланкілерінің тізбесінде көрсетіледі.

Егер мүліктік түгелдеу кезінде әртүрлі дебиторлармен және басқалармен есеп айырысу шоттарына құны жазылған инвестициялар анықталса, онда мұндай сомалар алынып, инвестициялардың тиісті шоттарына аударылады.

Мүліктік түгелдеу кезінде банкрот болып жарияланған немесе жойылған (инвесторларға тиісті талап қоймаған) кәсіпорындарға салынған инвестициялар анықталуы мумкін.

Мүліктік түгелдеу комиссиясы инвестиция салынған кәсіпорындардағы өзгерістерді, меншік түрінін ауысуын, инвестиция салынған кәсіпорындардағы шетелдік инвестордың сатып алуын және басқа да жағдайлары анықтауы мүмкін.

Осы да және баска да жағдайларда мүліктік түгелдеуді жүргізетін комиссия тиісті шешімдер кабылдауы қажет, ал бухгалтерия оны есепте көрсетуі керек.

Төменде инвестицияларды мүліктік түгелдеу нәтижелері бойынша жасалған шоттар корреспонденциясы көрсетілген.

Есеп беруде инвестицияларды ашып көрсету. Шаруашылық жүргізуші субъект қаржылық есеп беру барысында өзінің баланстық құнын, ұзақ мерзімді қаржылық инвестицияларын есептен шығарғаннан кейін қайта бағалаудан түскен табысын есеп саясатында ашып көрсетуі қажет.

Сондай-ақ, пайыздар, роялти, дивидендтер және үзақ және қысқа мерзімді қаржылық инвестициялардан түсетін табысты да ашып көрсетуі керек: қысқа мерзімді каржылық инвестициялардың есептен шығуынан түскен табыстар мен шығындар және осындай инвестициялардың құнының төмендеуі де ашылуы тиіс.

Жылжымайтын мүлікке салынған инвестициялардың ағымдағы құны, сондай-ақ инвестицияларды өткізудегі айтарлықтай шектеулердің жайы, алатын табысы; олардың сатылуынан түсетін пайдасы; есеп беру кезеңде қайта бағалаудан түскен соманың қозғалысы және бұл қозғалыстың сипаты; қайта бағалауды есепке алғандағы құнымен есептеген кезіндегі ұзақ мерзімді қаржылық инвестициялары бойынша қайта бағалаудың мерзімділігі, соңғы қайта бағалаудың күні, қайта бағалаудың негізгі есебі ашылуы тиіс.

Қорытынды.

Қазақстанның экономикалық қатынастардың нарық жүйесіне өтуі көп мәселелердің пайда болуына себеп болды. Сол мәселелердің арасында ең негізгісі- инвестиция мәселесі. Потенциал инвесторлардың Отан экономикасына салулардың көлемдерін кеңейтуінде қызығуларды туғызбай жаңа шаруашылық байланыстардың құру, өндірістің дамуы, азаматтардың әл-ауқаттылығын жоғарылаулары, дүниежүзілік аршада мемлекеттің беделік қайта тууы мәселелері шешілмейді деп есептесең қателеспейміз. Қәзіргі уақытта бірде бір мелекет шетел инвестициясыз өзінің экономикасын дамыта алмайды.

Инвестиция деп өнеркәсіптің, құрылыстың ауыл шаруашылығының және экономиканың басқада салаларының кәсіпорындарында капитал түрінде салынып жұмсалатын шығындардың жиынтығын айтамыз.

Инвестициялық қызметтің мақсаты - түпкі нәтижесінде кәсіпкерліктен табыс немесе процент алу болып табылады.

Нақты инвестициялар – бұл кәсіпорынның негізгі капиталына және материалды-өндірістік қорының өсіміңе салынатын қаражаттар.

Қаржылық инвестициялар – бұл бағалы қағаздарға салынатын салымдар.

Шетелдік инвестициялар деп шетелдік инвесторлар, басқа мемлекеттер, шетелдік банктері мен компанияларының капитал салуларын айтамыз.

Өзінің мақсатты бағыттылығы бойынша, халықаралық инвестициялар тікелей және портфельді болып бөлінеді. Қаржы иелері рынокта капиталды тұтынушыларын делдарларсыз табуы мүмкін, басқаша айтқанда тікелей инвестицияларды жүзеге асыруы мүмкін. Бұл жерде қаржылардың иелерінен қарыз алушыларға тікелей ауысуы болады. Бұл салымдар түрі инвесторға бағалы қағаздарға немесе шет елдегі меншікке тікелей меншіктену құқығын береді. Тікелей инвестицияларға шетелдік инвестор компаниясының шет елдерде құрған немесе сатып алған, оған өз бақылауын орнатқан кәсіпорындар жатады. Тікелей инвестициялар құрамына жеке меншіктік компаниялардың шет елде салынған өз капиталы, қайта салынған пайдасы және қарыз бен несие түріндегі ішкі фирмалық аударулар кіреді.

Инвестицияларды шет елден тартудың негізгі себебі ішкі рыноктың кеңею кезіндегі капитал қажеттігі болып табылады. Оны тиімді пайдаланса, ол экономикалық өсу мен өндірістік жанартудың маңызды көзі болады. Инвестициялар сыртқы қарызды ұлғайтпайды, олар жұмыс орындарының көбеюіне, жаңа технологиялардың келуіне, ұлттық өндірісті модернизациялауға, сыртқы экономикалық тиімді байланыстарды орнату процесін жылдамдатуға әсер етеді. Инвестор-компания шетелдік компанияның бір бөлігін иемдену құқығының орнына технологияларды, маманданған кадрларды және рыноктарды беруі мүмкін.

Тікелей инвестициялар әлемдік экономикаға және оның жүрегі –халықаралық бизнеске қатты әсер етеді.

Шет елге дайын өнім өндіру үшін шетелдік инвестициялар түрінде өндіріс факторларының халықаралық ауысуы жүзеге асырылады. Капиталды шетке шығару арқылы елдер арысында тығыз экономикалық байланыстар қалыптасады.

Сөйтіп, фирмалар үшін, экономикалық тұрғысынан қарастырғанда, бұл:

• 
  өзі үшін қалыпты рынокты қамтамасыз ету немесе үшінші елдер рыногына шығудың бастамасы;
  
• 
  әр түрлі секторлары жекелеген елдерде орналасқан өзіндік ішкі рынокты құру;
  
• 
  аймақтық және халықаралық деңгейдегі мемлекеттік қатынастарға өзінің мүддесін қосу;
  

• 
  шет елде кәсіпорындар, оның ішінде филиалдар мен (тәуелді) кәсіпорындар құру;
  
• 
  контракт негізінде бірлескен кәсіпорындарды құру;
  
• 
  табиғи ресурстарды бірлесіп өндіру;
  
• 
  елдің кәсіпорындарын сатып алу немесе жаулап алу (захват) болып табылады.
  

Портфельді инвестиция деп шет ел кәсіпорынына бақылау орнатуына мүмкіндік бермейтін акциялар облигациялар және капитал саылмдарының басқадай түрлерні айтамыз. Инвесторлар пайданы тек бағалы қағаздар ережелеріне сәйкес ала алады

БЕКІТЕМІН

“Экономика” кафедрасыныњ

мењгерушісі _____________

Бухгалтерлік есеп және аудит мамандыѓы бойынша оќитын сыртқы бµлімініњ 5- (бітіруші) курстыњ студенті Әшіралиев Болатбек (аты-жµні)
диплом ж±мысыныњ тақырыбы: ”Кәсіпорын капиталын ұлғайту үшін инвестицияларды тарту есебі”.

ЖОСПАРЫ

Кіріспе

1- Тарау.Инвестициялардың есебін ұйымдастыру.

4. 
   Инвестициялардың ұғымы және оның жіктелуі.
   
5. 
   Бірлесіп бақыланатын шаруашылық серіктестіктердің,еншілестердің және тәуелді серіктестіктердің инвестициялық есебі.
   
6. 
   Еншілес шаруашылық серіктестіктердің инвестициялық есебі.
   

2- Тарау.Қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді инвестициялардың есебі.

2.1. Қаржылық инвестициялардың есебі.

2.2. Қысқа мерзімді инвестициялардың ағымдағы құнын және ұзақ мерзімді қаржылық инвестициясын қайта бағалауын анықтау.

2.3.Инвестицияның өтеушілік - мерзімін (кезеңін) есептеу.

Ќорытынды

Пайдаланѓан єдебиеттер

Ќосымшалар

Студенттіњ ќолы ___________________

Ѓылыми жетекшініњ ќолы ___________

Жазылѓан уаќыты __________________

(к‰ні, айы, жылы)

“Сырдария” университеті, «Сырттай оқу » факультеті, «Бухгалтерлік есеп және аудит» мамандығының 5 – курс студенті Әшіралиев Болатбек ”Кәсіпорын капиталын ұлғайту үшін инвестицияларды тарту есебі”.

тақырыбына арналған бітіру жұмысына

Рецензия

Бірінші тарауда жалпы инвестициялардың есебін ұйымдастыру,инвестициялардың ұғымы және оның жіктелуі,бірлесіп бақыланатын шаруашылық серіктестіктердің,еншілестердің және тәуелді серіктестіктердің инвестициялық есебі,сонымен бірге еншілес шаруашылық серіктестіктердің инвестициялық есебі ұйымдастыру тәртібі қарастырылған..

Ал, екінші тарауды қарастырсақ, мұнда негізінен Қазақстан экономикасындағы қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді инвестициялардың есебі,қаржылық инвестициялардың есебі,қысқа мерзімді инвестициялардың ағымдағы құнын және ұзақ мерзімді қаржылық инвестициясын қайта бағалауын анықтау көрсетілген.

Үшінші тарауды қарастыра келе, инвестициялар есебінің аудиті,ұзақ мерзімді еншілес серіктестіктердегі және бірлесіп бақыланатын заңды тұлғалардағы нақты инвестициялардың есебінің аудиті және қаржылық инвестициялардың есебінің аудиті қарастырылған.

Бұл жұмыс кәсіпорын негізінде алынбаған,бірақта аздаған кемшіліктер болса да, «жақсы» деген бағаға әсерін тигізе алмайды.

Рецензент

жүктеу/скачать 429 Kb.

Достарыңызбен бөлісу: