)Қазақ өлкесіндегі «ақтар» мен «қызылдардың» қарсыластығы

Кеңестер Түркістан мен Қазақстанда “Мұсылман бөлімдері” деп аталған əскери
бөлімдер құрды. 1920 жылы Түркістанда байырғы халықты əскерге тұңғыш рет күштеп
жинау басталды. 1920 жылдың соңында Бөкей Ордасында, Орал, Торғай облыстарында
37 əскер бөлімдері құрылды.
Əскер бөлімдерін құру ісін ұйымдастырғандар:
1. Дала өлкесінің төтенше комиссары Ə.Жангелдин
2. Торғай уезінің əскери комиссары А.Иманов
3. Қазақ атты əскер бригадасы саяси бөлімінің меңгерушісі Б.Қаратаев.
Əскери бөлімшелердің командирлері мен комиссарлары – Т.Əлиев, А.Асылбеков,
С.Арғыншиев, Б.Алманов, Ж.Жəнікешев, М.Масанчи, А.Розыбакиев, О.Исаев,
А.Оразбаева.
1919 жылдың жазында Қызыл Армия Колчак тобын Оралдан асыра қуып тастады.
Түркістан
майданының
1-армиясы
колчакшыларға қарсы Ақтөбе бағытында
шабуылдады. Оларға Арал теңізі жағынан Ақтөбе майданының бөлімдері қолдау
көрсетті. 1919 жылғы қыркүйекте 1-армия Ақтөбе майданымен Мұғалжар станциясында
түйісті. Нəтижесінде Түркістан Орталық Ресеймен қайта қосылды. 1919 жылдың
соңында Орал облысы толық азат етілді. 1920 жылғы 5 қаңтарда Түркістан майданының
əскерлері Атырауды алды. Орал майданы жойылды. 1919 жылғы күзде Шығыс
майданның 5-армиясы (қолбасшысы М.Н.Тухачевский) Солтүстік жəне Шығыс
Қазақстанды азат етіп, Петропавл, Ақмоланы жаудан босатты. 1919 жылғы қарашада
Семейде Колчак өкіметі құлатылып, Кеңес өкіметі қайта орнады. 1920 жылғы
наурыздың соңына қарай Семей облысының солтүстігі азат етіліп, Жетісу майданы
жойылды.
Азамат соғысының барысында Кеңес үкіметі Алашордамен келіссөз жүргізді. Ақ
гвардияшылар мен интервенттер тарапынан болған қатігездік пен зорлық “Алаш”
өкілдерін Кеңес өкіметі жағына итермеледі. А.Байтұрсынұлы “Төңкеріс жəне қазақтар”
мақаласын жазып, ұлттық келісім тактикасына қол жеткізді.
1919 жылғы 4 сəуірдегі Бүкілресейлік Орталық Атқару Комитетінің қаулысында
Алашорда мүшелеріне кешірім жарияланды.
Жұмыс күшін есепке алу мен бөлу жүйесі енгізілді. Егістіктерді суландыру, жол салу,
отын дайындау, жүк тасу жұмыстарына еңбек салығы енгізілді.
Еңбек міндеткерлігі бойынша шақырылған адамдардан жаңа батальондар мен роталар
құрылды. 1920-1921 жылдары еңбек армиясында 6 мыңға жуық адам болды. Өлкеге
азық-түлік дайындауға орталықтан 11500-ге жуық жұмысшы келді. Əскери коммунизм
саясаты жергілікті бюджетті жойып, бірыңғай мемлекеттік бюджетке қосудан, ұсақ жəне
майдагерлік өнеркəсіпті мемлекет меншігіне алудан көрініс берді.

Империалистік жəне азамат соғысы экономикалық дағдарыс туғызды. Кəсіпорындардың
көпшілігі жұмыс істемеді. 1913 жылмен салыстырғанда мұнай өндіру 4 есе, көмір
өндіру 5 есе қысқарып, мыс өндіру мүлде тоқтады. Риддер кеніштері, Екібастұз көмір
шахталары, Спасск байыту фабрикасы толық істен шықты. Кеңес өкіметі еңбекшілер
жағдайын жеңілдетуге ұмтылып, тіршілікке қажеттіні коммунистік негізде бөлуді
ойластырды. Алайда зорлыққа негізделген азық саясаты сəтсіздікке ұшырады.
Қостанай, Ақмола, Орал, Семейде көтеріліс ошақтары пайда болды.
1921 жылғы ақпанда 25 мың адамдық отряд Петропавлда Кеңес өкіметі органдарының
үйін қиратты. Сібір мен елдің орталығы арасындағы теміржол қатынасы үш апта бойы
тоқтап қалды. 1921 жылғы наурызда Оралда 10 мыңнан астам бүлікші көтерілді.
Қарқаралы уезінде 70-тен астам партия жəне кеңес қызметкерлері көтерілісшілер
қолынан қаза тапты. Ұсақ тауарлы өндіріспен айналысатын шаруалар мүдделерін
ескеретін жаңа экономикалық саясат керек екені айқындала түсті.
Азамат соғысының қырғынында 8 млн. адам қаза тапты. Атамандар Дутов пен
Анненковтың казактары ерекше қатыгездік көрсетті. Атаман Анненков əсіресе
Солтүстік Жетісуда ерекше құтырынды. 1918 жылдың соңында үш күннің ішінде Лепсі
уезінің Петровский, Пятигорское, Подгорное қоныстарын тонап, өртеп жіберді.

жүктеу/скачать 0.67 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: