Тцрколоэийанын вя Тцрклцйцн шащ ясяри «диванц лцьат-ит-тцрк» атащолдингин спонсорлуьу иля няшр едилмишдир. Сонсуз тяшяккцрляр!



бет39/39
Дата15.06.2016
өлшемі5.93 Mb.
#137801
1   ...   31   32   33   34   35   36   37   38   39

ЫЫ, 52-10, 54-5, 54-11, 54-15, 58-20, 60-20, 67-9, 68-20, 69- 13, 71-14, 71-17, 75-8, 78-2, 79-1, 79-22, 80-12, 81-1, 81- 15, 81-19, 83-8, 83-14, 83-21, 84-3, 84-7, 84-11, 84-13, 84- 23, 84-25, 120-26, 165-4, 182-11, 206-14, 206-16, 282-6, 292-17, 295-27, 305-13, 305-16, 306-6, 306-10, 309-25, 311 -7, 339-24, 340-11, 340-14, 340-18, 341-7.

Орду=Баласаьун йахынлыьында бир шящяр.

Ы, 183-14.



Орду кянд=Кашьар шящяринин ады.

Ы, 183-13.



Отамыш=киши ады.

Ы, 160-19.



Юкцз=Бяняэит ирмаьы (оьузларын дилиндя).

Ы, 129-17.



Ютцкян=уйьур елин йахынлыьында, татар бозгырларында бир йер ады.

Ы, 194-8.



Юзчянт (Юзчянд)=бир йер вя шящяр ады. Бах: Юзкянт.

ЫЫЫ, 38-17, 152-8.



Юзкянд=Фярганя шящяринин ады.

Ы, 353-24.

ЫЫЫ, 151-23.

П-Р

Пячяняк/бячяняк=1) Ийирми ики оьуз бойундан бири. 2) Рум йахынлыьын-да йашайан тцрклярдян бир бой.

Ы, 77-14, 104-7, 129-2, 469-8, 469-9.



Рум=1)Ийсунун оьлунун ады. 2) Мяшщур бир юлкянин ады.

Ы, 77-7, 104-7, 104-17, 106-13, 106-19, 106-21, 191-12, 358-5, 358-6, 469-8, 497-4.

ЫЫЫ, 143-12, 152-7, 320-9, 320-10.

Рус=танынмыш юлкя ады.

Ы, 106-13, 141-2.

ЫЫ, 69-14.


С-Ш

Саьун=карлук бюйцкляринин титулу.

Ы, 401-1.



Сахсын=бульар елиня йахын бир шящяр ады. Бах: Сувар.

Ы, 429-22.



Сальур=ийирми ики оьуз бойундан бири.

Ы, 128-10.

ЫЫЫ, 144-19.

Саманоьуллары=исламиййятдян сонра Иранда дювлят гурмуш бир сцлаля.

Ы, 173-12, 173-щашийя.



Сапран=оьуз шящярляриндян биринин ады. Бах: Сяпрян.

Сарйам=Исбажиб да дейилян Бейза шящяринин ады. Бах: Сайрам, Исбижаб, Чимкянд.

ЫЫЫ, 172-14.



Сайрам=бах: Сарйам, Исбижаб, Чимкянд.

Сякирмя=Хотян йолунда кичик бир шящярин ады.

Ы, 470-23.



Сялчцк=Сялжуглу дювлятини гуранларын бабаларынын ады.

Ы, 462-14.



Сялчцк Сцбашы=щямин адамын титулу.

Ы, 462-15.



Сямяргянд=танынмыш бир шящярин ады. Бах: Сямизкянд.

Ы, 353-28, 457-20.

ЫЫЫ, 151-22.

Сяпрян=оьуз шящярляриндян бири. Бах: Сапран.

Ы, 428-27.



Сыьун Самур=Боьра ханын зящярляндийи йерин ады.

Ы, 407-15.



Сидинг кюл=Кочнгар башына йахын бир эюл ады. Бах: Сидщинг кюл.

ЫЫЫ, 320-16.



Сидщинг кюл=Бах: Сидинг кюл.

ЫЫЫ, 141-3.



Ситэцн=оьуз шящярляриндян бири.

Ы, 434-15.



Сийавуш=Яфрасийабын гызы Казын яринин ады.

ЫЫЫ, 151-15, 151-17.



Соьд=Баласаьун, Бухара вя Сямяргянд арасында йашайан тцркляшмиш бир улус. Бах: соьдак.

Ы, 457-19, 457-20.



Соьдак=соьдлар. Бах: соьд.

Ы, 457-19.



Сюкмян=иэидляря верилян лягяблярдян.

Ы, 435-6.



Суьнак=оьуз шящярляриндян бири.

Ы, 458-1.



Сукак=оьузларын фарслара вердийи ад.

ЫЫ, 282-6.



Сувар=1) Бир тцрк бойу. 2) Бир шящяр ады. Бах: Сахсын.

Ы, 429-22.

ЫЫЫ, 143-12.

Суwлаь=бир йер ады.

Ы, 452-7.



Сцли=кюляляря верилян адлардан.

ЫЫЫ, 218-19.



Сцлми=уйьур шящярляриндян бири.

Ы, 173-23.



Сцнгиш=киши ады. Бах: Сцнгцш.

Сцнгцш=киши ады. Бах: Сцнгиш.

ЫЫЫ, 317-6.



Шанчу=Йухары Чин йолу цстцндя бир шящярин ады.

Ы, 414-23.



Шаш=Дашкянд шящяринин ады. Бах: Ташкянт, Тяркян.

Ы, 434-7.

ЫЫЫ, 151-22.

Шыкны=Тцркцстанда бир шящяр ады.

ЫЫ, 281-10, 281-щашийя.



Шу=бир тцрк хаганынын ады.

ЫЫЫ, 358-24, 359-6, 361-6, 361-7, 361-13.



Т
Талас=бир шящяр ады. Бах: Тараз, Тыраз.

Ы, 185-24, 370-25, 464-2, 497-23.



Улуь Талас Ы, 370-25.

Кями Талас Ы, 370-26.

ЫЫЫ, 220-8.



Таман=Кашьарын ортасындан ахан бир чай.

Ы, 400-5.



Тангут=Чин йахынлыьында йашайан бир тцрк бойу вя онларын йурду. Бах вя дцзялт: Тянгцт.

Тапар=гыпчаг ханы Инал Юзцн ики оьлу.

Ы, 367-1.



Тапду=киши ады.

Ы, 249-17.



Тараз=бир шящяр ады. Бах: Талас, дцзялт: Тыраз.

Тарбын=бир бой.

Ы, 428-7.



Тархан=исламиййятдян юнжя верилян бир титул (арьужа). Бяй мянасында.

Ы, 428-21.



Тарыь арт тиз=Кашьара йахын бир йайла ады. Бах: Туруь арт тиз.

ЫЫЫ, 131-23.



Тарым=тякинляря вя Яфрасийаб сойундан олан хатунлара вя онларын юв-ладларына верилян лягяб; хаганиййя ханларынын ушагларынын титулу.

Ы, 394-21.


Алтун ~=бюйцк хатунларын лягяби.

Ы, 395-2.



Тарым=1) Уйьур сярщядиндя бир йер ады. 2) Бурадан ахан чайын ады.

Ы, 395-7.



Усмы Тарым=щямин мянада.

Ы, 395-6.



Тарынг кюл=Ики Юкцз сярщядиндя бир эюл ады.

ЫЫЫ, 141-8.



Тартук=йаьма елиндя бир шящяр ады.

Ы, 454-22.



Ташкянд=Тцркцстанда мяшщур бир шящярин ады. Бах: Шаш, Тяркян.

Ы, 343-8.

ЫЫЫ, 151-22.

Тат=1) Мцсялман олмайан уйьур (тухсыжа вя йаьмажа). 2) Фарс.

Ы, 111-2, 357-15, 466-2, 467-17.

ЫЫ, 33-18, 223-12, 277-11.

Тат-Таwьач=1) Уйьур вя чинли. 2) Фарс вя тцрк.

Ы, 443-12, 443-20.

ЫЫ, 277-11.

Татар=бир тцрк бойу.

Ы, 77-15, 104-2, 106-7.

ЫЫЫ, 149-2, 150-4.

Таwьач=1) Мачин, Йухары Чин. 2) Чинли. 3) Тцрклярдян бир бой.

Ы, 421-22, 443-6, 443-9, 443-11, 443-12, 443-13, 443-14, 443-16, 443-17, 443-20, 443-24.

ЫЫ, 277-11.

Таwьач кюмчцси=(яряблярдяки) ад улусундан галма хязиня.

Ы, 415-4.



Таwьач хан=1) Чин хаганы. 2) «Юлкяси гядим вя бюйцк» мянасына эя-лир, ханлара верилян бир титулдур.

Ы, 443-17.



Таwушьан Юкцз=Уч шящяриндян ахан бир чайын ады.

Ы, 487-24.



Теэин=хаган аилясинин ушагларына верилян титул. Бах: тиэин, тякин.

Ы, 173-щашийя, 362-25, 364-11.



Теэит=теэин сюзцнцн жям шякли.

Ы, 362-25.



Тящмуряс=бир Иран шащынын ады.

ЫЫЫ, 151-9.



Тяъик=фарс, тажик.

Ы, 387-25.



Тякин=хаган ушагларына мяхсус бир титул. Бах вя дцзялт: теэин.

Тякиш=киши ады.

Ы, 372-8.



Тямцр казнгук=гцтб улдузу, дямир газыг. Бах: тямцр казук.

ЫЫЫ, 331-12.



Тямцр казук=гцтб улдузу, дямир газыг. Бах: тямцр казнгук.

ЫЫЫ, 41-19.



Тянгцт=1) Чин йахынлыьында йашайан бир тцрк бойу. 2) Онларын йурду.

Ы, 77-18, 325-27, 326-3.

ЫЫЫ, 288-щашийя.

Тяркян=Дашкянд шящяринин ады. Бах: Шаш, Ташкянт.

Ы, 434-7.



Тыраз=Талас шящяринин ады. Бах: Талас, Тараз.

Ы, 104-14, 104-щашийя, 162-11, 392-18.



Тибет=танынмыш юлкя ады. Бах: Тцбцт.

Ы, 103-16, 362-18.



Тиэин=бах: тякин, дцзялт: теэин.

Тизинг тиз=бир йайла ады.

ЫЫЫ, 131-25.



Тохсы=Куйасда йашайан бир тцрк бойу.

Ы, 77-17, 104-4, 106-7, 155-22.

ЫЫ, 77-26, 83-5, 142-24, 277-9, 295-26.

ЫЫЫ, 22-20, 68-25, 143-11, 168-22, 417-24.



Токыш=киши ады.

Ы, 372-4.



Токурка=Кашьар йайласында бир йер ады.

Ы, 470-6.



Тонга=бябир демякдир, гящряманлара ад олараг верилир.

ЫЫЫ, 319-12.



Турумтай=йыртыжы бир гуш ады, кишилря лягяб олараг верилир.

ЫЫ, 138-11.

ЫЫЫ, 228-10.

Тутырка=ийирми ики оьуз бойундан бири.

Ы, 128-21.



Тутук=киши ады.

Ы, 382-10.



Тутуш=киши ады.

Ы, 371-14.



Тцбцт=Тибет. Бах: Тибет.

Ы, 103-16, 362-18.



Тцэяр=ийирми ики оьуз бойундан бири.

Ы, 129-1.



Тцнкянт=тцрк елиндя бир шящяр ады.

ЫЫЫ, 151-23.



Тцрк=тцрк елиндя бир шящяр ады.

Ы, 357-18.



Тцрк=Нущ пейьямбярин оьлу Йафясин оьлу.

Ы, 357-22.



Тцркмян=1) Оьуз бойунун диэяр ады. 2) Кючяри тцрк бойларынын цмуми ад.

Ы, 459-10.

ЫЫЫ, 306-6, 358-21, 361-2.


У-Ц-В

Уч=танынмыш шящяр ады, тцрк бойу.

Ы, 110-5.

ЫЫЫ, 20-6, 45-4, 141-7, 155-16, 158-5.

Удун=1) Хотян шящяринин ады. 2) Бу шящярдя йашайанлар.

Ы, 143-22.



Удщу кянд=шящяр ады (арьужа).

Ы, 152-2.



Улайундлуь=ийирми ики оьуз бойундан бири.

Ы, 128-22.



Усмы Тарым=1) Кючя йахынлыьында бир йер ады. 2) Бурадан ахан чай.

Ы, 395-6.



Утар=киши ды.

Ы, 371-24.



Утуш=киши ады.

Ы, 371-14.



Уйьур=бир тцрк бойу.

Ы, 77-18, 103-18, 104-10, 155-1, 172-25, 187-17, 194-8, 366-27, 395-5, 402-11, 415-1, 432-2, 443-13.

ЫЫ, 40-11, 70-10, 77-26, 83-6, 277-12, 290-26, 295-27.

ЫЫЫ, 140-1, 220-17, 361-11, 362-11.



Уйьур=беш шящяри олан бир юлкя.

Ы, 172-21.



Цлкяр=цлкяр улдузу; тцрк саваш тактикасы.

Ы, 159-23.

ЫЫЫ, 41-17.

Цряэир=ийирми ики оьуз бойундан бири.

Ы, 128-20.



Црянг=Рум юлкясиня йахын бир йер ады. Бах: Вярянг.

Ы, 191-12.



Вярянг/Варанг=Рум юлкясиня йахын бир йер ады. Бах: Црянг.

Ы, 191-13.



Й-З

Йабаку=бир тцрк бойу.

Ы, 77-15, 104-2, 106-7, 347-23, 367-11, 442-4.

ЫЫЫ, 32-1, 214-21.

Йабаку суwы=Кашьар даьларындан башлайан вя Фярганя Юзчяндиня ахан бир чайын ады.

ЫЫЫ, 38-16.



Йафяс=Нущ пейьямбярин оьлу.

Ы, 77-5.


Йафьу=хагандан ики дяряжя ашаьы титул.

ЫЫЫ, 35-4.



Йафьу=Барсьан йахынлыьында бир шящяр ады.

ЫЫЫ, 35-6.



Йафьу арт=бу шящяря йахын бир йохушун ады.

ЫЫЫ, 35-7.



Йафынч=1) Ылайа йахын бир шящяр ады. 2) Бир чайын ады.

Ы, 130-2.

ЫЫЫ, 324-22.

Йаьан Теэин=киши ады.

ЫЫЫ, 33-2.



Йаьма=бир тцрк бойу.

Ы, 77-17, 104-4, 106-7, 124-4, 147-24, 155-22, 170-12, 198- 6, 200-16, 350-20, 406-13, 408-3, 454-22.

ЫЫЫ, 36-23, 68-26, 143-11, 195-13, 212-22.

Кара йаьма=щямин бойун башга ады.

ЫЫЫ, 36-24.



Йаьма=Тараза йахын бир тцрк кянди

ЫЫЫ, 36-25.



Йамар=тцрк елиндя бир чайын ады.

Ы, 104-10, 146-20.

ЫЫ, 35-19.

ЫЫЫ, 32-2.



Йамар=йабаку гырларында бир йер адыдыр ки, Йамар чайы бурадан ахыр.

ЫЫЫ, 32-2.



Йаркянт=бир шящяр ады.

Ы, 466-22.



Йаwлак Сарыь=бир бяйин ады.

ЫЫЫ, 44-28.



Йазьыр=ийирми ики оьуз бойундан бири.

Ы, 128-15.



Йяжуж вя мяжуж=Мачин йахынлыьында дяниз, даь вя бюйцк сяддин янэял олмасы цзцндян дилляри билинмяйян бир халг.

Ы, 103-15.



Йямяк=бир тцрк бойу.

Ы, 77-15, 104-6, 106-14, 161-5, 340-9.

ЫЫЫ, 32-26.

Йямян=танынмыш бир яряб юлкяси.

Ы, 151-11.



Йенкянд=Дизруйин шящярини тцркжя ады.

ЫЫЫ, 151-11, ЫЫЫ, 151-13, 151-20.



Йетиэян=йедди гардаш дейилян улдуз.

ЫЫЫ, 39-15.



Йыwа=ийирми ики оьуз бойундан бири.

Ы, 128-8.



Йиз яwи тиз=Барсьана йахын бир йайла.

ЫЫЫ, 132-1.



Йолдуз кюл=Кцчя, Кингцт вя уйьураларын сярщядиндя бир эюл.

ЫЫЫ, 141-5.



Йун арык=Баласаьуна йахан бир йайла ады.

ЫЫЫ, 147-7.



Йунгу=Барман гясябясиня ахан ири бир чайын ады.

ЫЫЫ, 320-6.



Занбы арт=Кочнгар башы иля Баласаьун арасында сылдырым бир йер.

ЫЫЫ, 379-9.



Зцлгярнейн=бязи тарихчилярин Бюйцк Искяндяр сандыглары жащанэир бир яфсаня гящряманы.

Ы, 154-13, 172-21, 173-22, 363-2, 392-20, 442-12.

ЫЫЫ, 358-22, 359-4, 359-17, 360-11, 360-16, 361-6, 361-12.

ГЕЙДЛЯР вя ИЗАЩЛАР18

Кайлар

«Диван»да ады бир нечя дяфя чякилян кай бойу щаггында ялавя мя-

лумат верилмир, анжаг бу бойа мянсуб бир кюлянин гачырылдыьы (капты

мянинг кайымы) барядя шеирдян анлашылыр ки, кайлар тцрк дейилдиляр. Чцн-

ки савашларда диэяр бойлардан ясир алынан вя фидйя иля азад едилян щеч бир

гулун етник мяншяйи эюстярилмир. М.Ф.Кюпрцлц кайларын монгол мян-

шяли олдугларыны, сонра тцркляшдиклярини билдирир. Кай бойу Кашьаринин

хяритясиндя Йамар чайынын гярбиндя, чомулларын шималында эюстярилир.


Йабакулар

Йабакулар халис тцрк идиляр. Эярдизинин вердийи мялумата эюря,

Йабаку карлуглардан олан, ня сябябдянся доггуз-оьузлара сыьынан бир

адамын лягябидир. Доггуз-оьузлар арасында йашайан карлуглара башчы

тяйин едилян бу шяхсин идарясиндяки карлуглара «йабаку-карлуг» дейил-

мишдир. «Диван» йазылан дюврдя Юзкянд чайы «Йабаку сувы» адланырды.

Лакин бурада йабакулар дейил, язэишляр йашайырдылар. Йабакулар ися Йа-

мар чайы сащилиндя мяскунлашмышдылар. Бу эцн йерли тцрклярин Об чайы-

на Омар вя йа Умар дедиклярини нязяря алсаг, беля нятижяйя эяля биля-

рик ки, «Диван»да Йамар суйу адланан чай еля Об чайыдыр.

М.Ф.Кюпрцлц беля щесаб едир ки, йабакулар чинжя па-йе-коу, Кцл-

Тиэин китабясиндя ися йербайурку адланан тцрк бойудур.

Йабакулар басмылларла вя Гараханилярля ганлы савашлара эирмишляр.

Эуйа онларын 700 мин ясэяри вармыш, лакин йеня дя ислам сяркярдяси Бя-

эяч Арслан Гази 40 минлик орду иля йабакулары мяьлуб етмишдир. Йаба-

кулар сонракы дюврдя карлугларын арасында яримишляр.


Йямякляр

Йямякляр барядя дя мялумат чох аздыр. Бязи тарихчиляр онлары мящз

кимяк тайфаларынын галыьы сайырлар. Онлар ХЫ ясрдя Иртыш чайынын йухары

ахарында йашайырдылар. Тяхминян бир яср яввял щямин йердя 7 бойдан

ибарят олан кимякляр мяскун идиляр. Бунлардан биринин ады имяк, диэяри-

нин ады ися кыфчак иди. Ещтимал ки, кимяклярин бир гисми йямяк, галан

гисми ися кыфчак (гыпчаг) ады алтында йенидян формалашмышдыр. Мащмуд

Кашьари йямякляри гыпчаглардан щесаб етдийини, лакин гыпчагларын юзля-

рини онларла гощум саймадыгларыны йазмышдыр. О, Иртыш чайынын йямяк

бозгырындан ахдыьыны эюстярмиш, йямяклярин иэидлийини вясф едян бир не-

чя бянд шеир вермишдир.
Тат

«Диван»да бу сюз «фарс», «тажик» вя цмумян иранлы мянасында иш-

лянир. Мащмуд Кашьаринин йаздыьына эюря, «Тат Тавьач» ифадясинин

тяркибиндяки «тат» сюзц фарслары, «Тавьач» сюзц ися тцркляри ифадя едир.

Лакин йеня онун йаздыьына эюря, йаьмалар вя тухсылар мящз уйьурлара

тат дейирдиляр. Доьрудан да, фарсларын Тавьач бюлэяси иля щеч бир ялагя-

си йох иди, уйьурлар ися лап йахынлыгда йашайырдылар. Бурадан беля бир

мянтиги нятижя чыхармаг олар ки, Ирана йахын бюлэядяки тцркляр «тат» сю-

зц иля фарслары вя диэяр ирансойлу халглары, уйьур сярщядиндяки тцркляр

ися щямин сюзля уйьурлары адландырмышлар.


Бячянякляр

Печенегляр ХЫ ясрдя Жим (Емба) иля Йайык (Урал) чайлары арасында

йашайырдылар. Онларын бир голу ися Гара дянизин шималындакы топраглара

щаким иди. Печенегляр Х ясрдя дяфялярля русларла савашмышлар. 972-жи ил-

дя печенег башбуьу Кцря Кийев кнйазы Свйатославы мяьлуб едяряк юл-

дцрмцшдцр. 1036-жы илдя руслар онлара галиб эялмиш, печенегляр Ашаьы

Дунай сащилляриня енмишляр. 1048-жи илдян сонра онларын бязи бойлары

Бизанс ордусунда хидмятя эирмиш, Анадолуйа йерляшмишляр. 1050-жи ил-

дян етибарян печенегляр бцтцн Балканлары вя Тракйаны тутмуш, бу цз-

дян 1081-91-жи иллярдя Бизансла савашмышлар. 1091-жи илдя Бизансын мцт-

тяфиги олан гыпчаглар (куманлар) печенегляри Мерич чайы сащилиндя тар-

мар етмиш вя онлар бир даща юзляриня эяля билмямишляр.



Уйьурлар

Уйьурлар каьызы вя литери (мятбяя шрифтини) кяшф етмиш бир тцрк бойу-дур. ХЫ ясрдя онлар Урумчи, Турфан, Беш-Балык вя Щами шящярляриндя вя ятрафдакы бюлэялярдя йашайырдылар. Кан-су бюлэясиндяки сары уйьурлар тангутларын щакимиййяти алтына эирмиш, бир гисми ися гярбя кюч етмишди. «Диван»да уйьурлар щаггында хейли мялумат вар. Онларын Искяндярля савашлары, шящярляри, лящжяси, ялифбасы, аталар сюзляри барядя билэиляр верилир.


Чаруклар

М.Кашьари чаруклар щаггында гыса билэи вермишдир: «Тцрклярдян бир оймаг олуб Барчукда йашайыр­лар. Барчук Яфрасийабын шящяридир».

ИЧИНДЯКИЛЯР:
СУНУШ (Кутлу Щакан Сцлейман ДЕМИРЕЛ) ……………………….5

ЫВ жилдя юнсюз (Рамиз ЯСКЯР) .....………….……………………….. 7

А щярфи …………………………………..…………………………….. 14

Б щярфи.……………….. ………………………………………………...63

Ж щярфи ………………………………………………………………….123

Ч щярфи …...…………………..……………………………………….. 124

Д щярфи...…………..…...……………………………………………….157

Е щярфи ……………….…..……………………………………………. 159

Я щярфи ………………... ………………………………………………167

Ф щярфи ……………..….. ……………………………………………... 196

Э щярфи……………… ……………………………………………….. .197

Щ щярфи..............................................................................................198

Х щярфи………………...………………………………………………..199

Ы щярфи…………….. …..………………………………………………..201

И щярфи…………………….. ……………………………………………209

Ъ щярфи………………….. ………………………………………………226

К щярфи………………..………………………………………………....227

Л щярфи ……………. ………..………………………………………….363

М щярфи………………...………………………………………………..364

Н щярфи………………..………….... …………………………………..375

О щярфи ……………………………………………………...................378

Ю щярфи ……………………………………………………...................402

П щярфи ………………………………………………………................422

Р щярфи ……………………………………………………...................426

С щярфи ……………………………………………………....................427

Ш щярфи ………………………………………………………................492

Т щярфи ……………………………………………………...................495

У щярфи ……………………………………………………..................596

Ц щярфи ……………………………………………………..................618

В щярфи………………………………………………………................631

Й щярфи………………………………………………………................632

З щярфи………………………………………………………….............718

Хцсуси адлар………………………………………………………......719



Гейдляр вя изащлар (Рамиз ЯСКЯР)................................................747


Р а м и з Я С K Я Р
1954-жц илдя Амасийа районунун Гарачанта кяндиндя зийалы аилясиндя доьулмушдур.

Орта мяктяби гызыл медалла баша вурдуг­дан сонра 1978-жи илдя М.В.Ломоносов адына Мос-ква Дювлят Университетинин ъурналистика факцл­тясини битирмишдир.



1978–83-жц иллярдя «Азярбайжанын сяси» ра-диосунда редактор ишлямишдир.

1983–84-жц иллярдя йедди дилдя няшр олунан «Азярбайжан бу эцн» ъурналынын баш редактору олмушдур.

1984–91-жи иллярдя кирил, латын вя яряб ялифбала-ры иля чыхан вя Азярбайжанда илк милли-демократик мятбуат органы олан «Одлар йурду» гязетинин баш редактору вязифясиндя чалышмышдыр.

1991–93-жц иллярдя «Щцррийет» гязетинин (Ис-танбул) вя Улусларарасы Басын Аъансынын (Анкара) Гафгаз вя Орта Асийа юлкяляри цзря хцсуси мцх-бири, 1993–97-жи иллярдя «Йени Форум» ъурналынын (Анкара) Азярбайжан тямсилчиси олмушдур.

1993–94-жц иллярдя Харижи Туризм Шурасынын мятбуат идарясинин ряиси ишлямишдир.

1994–96-жы иллярдя «ХХЫ яср» гязетинин баш редактору олмушдур.

1992–97-жи иллярдя Азярбайжан Ъурналистляр Бирлийинин (АЪБ) катиби олмушдур.

1997-жи илдян АЪБ-нин баш катибидир. Ъурналистика сащясиндя «Гызыл гялям», «Щясян бяй Зярдаби», «Щумай», Тцркийянин «Йени Орхон» вя Kцвейтин «Ислама хидмят» мцкафатларына лайиг эюрцлмцшдцр. Бейнялхалг Мятбуат Институтунун (Вйана), Бейнялхалг Ъурналистляр Бирликляри Kонфедерасийасы (Москва) идаря щейя-тинин, Аврасийа Ъурналистляр Kонфедерасийасы (Анкара) идаря щейятинин цзвцдцр. Дяфялярля АБШ, Алманийа, Русийа, Тцркийя, Чин, Балкан, Гафгаз, Орта Асийа вя яряб юлкяляриндя Азярбайжаны тямсил етмишдир. Азярбайжанда вя хариждя чап олунмуш мин беш йцздян артыг мягалянин мцяллифидир

Филолоэийа елмляри намизядидир. «Гутадьу Билиэ» ясяри цзря мцдафия етмишдир.

Азярбайжан Милли Елмляр Академийасы Фолклор Институтунун бюйцк елми ишчисидир.

Бакы Дювлят Университетинин филолоэийа вя ъурналистика факцлтяляриндя «Тцрк мя-дяниййят тарихи», «Тцрк йазылы абидяляри», «Kитаби-Дядя Горгуд», «Гутадьу Билиэ», «Диванц лцьат-ит-тцрк» фянляри цзря дярс дейир. Тарихя, филолоэийайа вя ъурналистикайа даир бир сыра елми ясярляр вя китаблар («Иглимдян иглимя, тягвимдян тягвимя». Бакы, Ишыг, 1987; «Гутадьу Билиэ», Бакы, Елм, 2003, 320 сящ. вя с.) йазмышдыр.

Йусиф Баласаьунлунун «Гутадьу Билик–Хошбяхтлийя апаран елм», Фаруг Сцмя-рин «Оьузлар», Бащяддин Юэялин «Тцрк мифолоэийасы», Ерик Фихтелиусун «Ъурналис-тиканын он гызыл гайдасы» вя диэяр китаблары ана дилимизя чевирмишдир.

Евлидир, Лейла вя Айла адлы ики гызы, Атилла адлы бир оьлу вар.

Азярбайжан, рус, тцрк, алман вя ермяни диллярини билир.

Мащмуд ал-Kасщэари. Жомпендиум оф тще Туркиж Диалежтс

(Диwан Луэат ат-Турк). Ин 4 Партс, Парт ЫВ.

Баку, «Озан», 2006, 752 п.
Едитед анд Транслатион wитщ

Интродужтион анд Индижес бй

Др. Рамиз АСKЕР
Едитед бй

Проф.Др. Тофик ЩАЪИЙЕВ

Ж.Мембер оф Натионал Ажадемй

оф Сжиенжес оф Азербаиъан,

Щонорарй Мембер

оф Туркисщ Ланэуаэес Сожиетй
Ревиеwед бй

Проф.Др. Низами ЪАФАРОВ

Ж.Мембер оф Натионал Ажадемй

оф Сжиенжес оф Азербаиъан
Адвисед бй

Проф.Др. Щцсейн ИСМАИЛОВ

Проф.Др. Мамедали КЫПЧАК

Проф.Др. Азизкщан ТАНРЫВЕРДИ

------

Махмуд Kашгарский. Дивану лугат ит-тюрк

(Словарь тюркских языков). В 4-х томах, том ЫВ.

Баку, «Озан», 2006, 752 стр.
Перевел и

подготовил к печати

Рамиз АСKЕР
Научный редактор:

чл.-корр. НАН Азербайджана,

почетный член

Турецкого Лингвистического Общества,

заслуженный деятель науки,

профессор Тофик ГАДЖИЕВ
Рецензент:

чл.-корр. НАН Азербайджана,

профессор Низами ДЖАФАРОВ
Консультант:

профессор Гусейн ИСМАИЛОВ

профессор Мамедали КЫПЧАК

профессор Азизхан ТАНРЫВЕРДИ
Мащмуд KАШЬАРИ. «ДИВАНЦ ЛЦЬАТ-ИТ-ТЦРK».

ДЮРД ЖИЛДДЯ. ЫВ ЖИЛД.

Бакы, «Озан», 2006, 752 сящ.
Тяржцмя едян вя

няшря щазырлайан:

Рамиз ЯСKЯР

Елми редактор:

АМЕА-нын мцхбир цзвц,

Тцрк Дил Гурумунун фяхри цзвц,

ямякдар елм хадими,

филолоэийа елмляри доктору,

профессор Тофиг ЩАЖЫЙЕВ


Ряйчи:

АМЕА-нын мцхбир цзвц,

филолоэийа елмляри доктору,

профессор Низами ЖЯФЯРОВ


Мяслящятчиляр:

профессор Щцсейн ИСМАЙЫЛОВ

профессор Мяммядяли ГЫПЧАГ

профессор Язизхан ТАНРЫВЕРДИ


Техники редактор вя дизайнер:

Атилла

Kорректор: Лейла
Чапа имзаланмышдыр: 11 сентйабр 2006-жы ил.

Формат: 70х100, 1/16.

Физики чап вяряги: 25.

Сифариш № 11. Тираъ: 1.000 нцсхя.

Гиймяти мцгавиля иля.
«Делта груп» ММЖ-нин мятбяясиндя щазыр

диапозитивлярдян истифадя олунмагла

офсет цсулу иля чап едилмишдир.

Бакы шящ., Щ.Зярдаби кцч., 39 а.




1 Эмир Наджип. Исследования по истории тюркских языков ХЫ-ХЫВ вв. М., 1989, с. 36-37. Бу рягямлярин компцтер васитясиля хцсуси, дягиг сайыма ещтийажы вар. Биз бу мювзуйа йенидян гайыдажаьыг.

2 Эмир Наджип, щямин ясяр, с. 37-40.

3 «Шафталы» мянасы бурада Бясим Аталайын щашийясиня эюря верилди.

4 Бу мяна да щашийяйя эюрядир.

5 Бу имла щашийяйя эюрядир.

6 Биз «Диван»да ж иля башлайан сюзлярин олмадыьы гянаятиндяйик. Индекс жилдиндяки бу 4 сюзц дя сырф Бясим Аталайын индекс дцзцмцнц позмамаг хатириня щям ж, щям дя ч иля веририк. Ы-ЫЫ-ЫЫЫ жилдлярин мятниндя щямин сюзляри ч иля вермишик.

7 Хаганиййя тцркжясиндя е сяси вардыр. Бурада бизим е иля вердийимиз сюзлярин бюйцк як-сяриййяти басма вя йазма нцсхядя я/и иля йазылмышдыр, анжаг тарихи орфоепийайа эюря он-лар е иля тяляффцз олунмушдур. Мясялян, едщэц, йяни ейи, йахшы, ийи сюзцнц эютцряк. Бу-нун я иля тяляффцзц мцмкцн дейил. Едщэц сюзцнцн сонракы варианты олан йей сюзц дя буну эюстярир. Ешмяк, ешяк/ешэяк сюзляри дя белядир. Биз кечмяк, кечцрмяк типли феллярдя щяр ики варинаты вердик. Бу мясялядя бир аз да чаьдаш тяляффцзц нязяря алдыг. Билэи цчцн.


8 Ы жилддя верилмяси унудулан бу мяна Бясим Аталай тяряфиндян индекс жилдиндя ялавя едилмишдир.


9 «Канграк» сюзц «Диван»да (ДЛТ-ЫЫЫ, с.338) анжаг «дамаг» кими верилмишдир. Бясим Аталай мятналты щашийядя щям дя «зянэ» мянасына эялдийини йазмышдыр.Биз ЫЫЫ жилддя дцз мютяризя ичиндя «зянэ» сюзцнц ялавя етдик, бурада ися айры маддя кими эюстярдик.

10Бу маддядя эятирилян мисал («کِشی موُن мун киши=гялби дюляк, кюнлц сяляк адам») йе-риня дцшмцр.



11 Бясим Аталайа эюря, «цсцэляди» сюзц «осуьлады» кими охунмалыдыр.

12 Бясим Аталайын фикринжя, бу вя бундан сонракы цч сюз «утрулан-», «утрун-», «утруш-», «утул-» кими охунмалыдыр.

13 Бу фелин мцзареси ориъиналда «пышар» явязиня «пышмаз» шяклиндядир. Бцтцн няшрлярдя дя о жцр верилмишдир.

14 Бу сюз йазма нцсхядя «сакыр», басма нцсхядя «сакыз» шяклиндядир.

15 Бясим Аталайын гейдиня эюря, «тадун» вя «тадщун» бир сюзцн ики вариантыдыр, анжаг ярябжя онлара «бир йашында» вя «ики йашында олан дана» мяналары верилмишдир.

16 Б.Аталайын фикринжя, ЫЫЫ жилддя (бизим няшр, с.210) верилмиш «Бермиш сянинг бил» мисарасында «бермиш» сюзцндян сонра «йемиш» сюзц унудулмушдур.



17 Бу ад бизим тарихи ядябиййатда вя «Шащнамя»дя Биъян олараг кечир.

18 Бязи бойлар, мясялян, йабакулар, кайлар вя с. щаггында мянбялярдя мялумат олдугжа аздыр вя щямин мянбяляр эениш охужу кцтляси цчцн ялчатмаздыр. Она эюря дя бу гейдля-ри веририк.



Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   31   32   33   34   35   36   37   38   39




©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет