Технологиялыќ есеп
жүктеу/скачать 187 Kb.
|
| 3.1 Базистік өлшеу 1. Жолды тазарту және белгілерді 2-3 км сайын алдын ала орнату; 2. 200-300 м сайын базис сызығының алдында қада қағып толық ілу. Штативтерді орналастыру және базисті келесіде өлшеуді ұзындығы 0,5 - тен 1км дейін аралықтармен жүргізеді. Штативтер арасындағы қашықтықты оларды орнату кезінде болат арқанмен немесе динамометр (10 кг) бойынша созылу кезінде рулеткамен өлшейді. Соңғы штатив орнында аралықтар ұзындығы 0,3-0,4 м, диаметрі 10-15 см уақытша орталық жасайды. Соңғы аралық әдетте 24 м аз болады. Бұл қалдықты өлшеу үшін қысқа аралықтарды түзетін 1 немесе 2 штатив орнатады. Базистің әр аралығын 2 сыммен тура және кері бағыттарда өлшейді. 3 және 4 класс триангуляцияларының базистерін 4 сыммен, ал 1 және 2 класты триангуляцияларының базистерін 6 сыммен өлшейді.
3.2 Базистік тор, базисті өлшеу және құру Базисті құру үшін келесі жағдайларды орындау керек: -базис мүмкіндігінше триангуляциялық тордың ортасында орналасуы керек және сырт қабырғаларындағы бұрыштар қосындысы 34-36 болатын ромбылық жүйеден тұрады. Базис ұзындығы 0,8-1,5 км, ал еңістігі 1/10-нан аспауы керек (1.6 - сурет). φ бұрышының шамасы 36-тан кем болмауы тиіс. Базис ұзындығы қателігі 16 1:1 000 000 қалайтындай инварь сымдарымен өлшенеді. Базистік тор құру кезінде қажетті ұзындықпен дәлдікті керекті жақты тікелей жерде қысқа базистің негізінде ең аз уақытпен қаржы шығынымен алу үшін. Бір-біріне ұқсас n ромбтарынан тұратын ромбты базистік торда бір-біріне тәуелсіз 1,2,3,4,5 және 6 бұрыштар өлшенеді. Бұл жұмыстың негізгі есептеулері уақыттың аз кетуімен жақ ұзындықтары мен өлшенген базис жақтарының дәлдігін есептеу. 1.6 - сурет. Базистік тор (қарапайым ромб) Есептелу реті: 1) Шартты теңдеуді құру: а) АВС γ2+γ3+γ4+γ5-180°=0 б) АDC γ1+γ8+γ7+γ6-180°=0 в) ВСD γ4+γ5+γ6+γ7-180°=0 1=24° 5=24° 2=66° 6=66° 3=66° 7=66° 4=24° 8=24° Тексерме шарты: а) АВС γ2+γ3+γ4+γ5-180°=0 66°+66°+24°+24°-180°=0 17 б) АDC γ1+γ8+γ7+γ6-180°=0 24°+24°+66°+66°-180°=0 в) ВСD γ4+γ5+γ6+γ7-180°=0 24°+24°+66°+66°-180°=0 IV Полигонометрия Жүйені тұрғызудың полигонометриялық әдісі жүрістің бекеттерінде және олардың арасындағы қабырғаларда көлденең бұрыштарды өлшеумен елді - мекенде жүрістерді салу, сонымен қатар пункттердің координаталарын анықтаудан тұрады. Ол елді - мекеннің қоныстанған немесе салынған бөліктерінде жүйені жасау үшін қолданылады. 4.1 Теодолит Теодолит — жер өлшеу жұмыстарында, жерді тексеріп шолуда және ірі масштабты съемка жасауда көп пайдаланылатын бұрыш өлшейтін геодезиялық аспап. Оның ең маңызды бөліктеріне: қарау түтігі, градусталған екі — вертикальды (тік) және горизонтальды (жазық) — шеңбері жатады. Сондықтан теодолитпен горизонтальды, вертикальды бұрыштарды бірдей анықтауға болады. Бұл аспап арқылы шырақтың не жердегі нәрсенің горизонталь координаталары, яғни азимут пен биіктігі анықталады. Аспап онша үлкен емес, экспедицияға алып жүруге ыңғайлы. Теодолиттiң лимб деп аталатын металл немесе шыны дөңгелегi бар, оның қиғаш шетiне Оº-тан 360º-қа дейiнгi бөлiктер түcipiлгeн. Лимбаның үстіндe тік сызықтың төңiрегiнде айналатын теодолиттiң жоғары бөлiгi орналыстырылған, бұл бөлiктiң iшiнде алидада жане дүрбi (4) бар. Дүрбi тұғырыққа (2) горизонталь болатын НН1 осінің төңірегінде айналғанда , оның колимациялық деп аталатын жазықтары түсіріледі. Лимба мен алидаданың осьтері сәйкес келуі керек , бұл арада алидаданың ҒҒ1 айналу осі аспаптың негiзгi немесе вертикаль oci деп аталады. Лимба мен алидада алидадаға бекiтiлген металл қаптамамен жабылған. Теодолиттiң негiзгi oci цилиндрлiк деңгей (5) арқылы үш көтеру винттерiнiң (1) көмeгiмeн вертикаль жағдайға келтiрiледi. Heгiзiнде вертикаль дөңгелек горизонталь дөңгелек тәрiздi жасалған; ол вертикаль бұрыштарды (көлбеу бұрыштарды) өлшеугеарналған. Егер теодолитке окуляр жағынан қарасақ вертикаль дөңгелек дүрбiнiң оң немесе сол жағында орналасуы мүмкін. Бiрiншi 5 орны «оң дөңгелек» (OD), екiншici - «сол дөңгелек» (CD) деп аталады. Теодолит буссоль, штатив және тiктеуiштен тұрады. . Теодолиттің айналатын бөліктерін қозғалмайтын жағдайға келтіру қысу винттерімен, ал бірқалыпты немесе баяу айналдыру микрометрлік (жетекші) винттерімен жасалады. 18 Теодолиттi жасауда сақталуға тиicтi геометриялық шарттар горизонталь бұрышты өлшеудiң принциптi схемасынан шығады. Аспаптың конструкциясына қойылатын шарттардың сақталуын анықтау мақсатында жүргiзiлетiн әрекеттер тексерулер деп аталады. Аспаптың бұзылған шарттарының орындалуын қамтамасыз ету үшiн жөндеулер (реттеулер) жасалынады Тексеруге қажеттi шарт толық орындалғанға дейiн қайталай бередi. 1. Цилиндрлiк деңгейдiң oci UU1, теодолиттiң айналу ociнe FF1, перпендикуляр болуы тиiс. 2. Дүрбiнiң нысаналау oci VV теодолиттiң горизонталь ociнe НН (дүрбiнiң айналу oci) перпендикуляр болуы тиiс 3. Теодолиттiң горизонталь oci ННоның айналу ociнe FF1 перпендикуляр болуы тиic. Осыны тексеру үшiн теодолиттен бұрыштарды өлшеудi тексерiлген теодолитпен атқарған жөн. Өлшеудi бастамас бұрын теодолиттi өлшенiлетiн бұрыштың төбесiне орнатып, оны жұмыс жағдайына келтiредi. Теодолиттi жұмыс жағдайына келтipy үшiн осы нүктенің үстіне центрлеу және горизонтальдау керек Горизонталь дөңгелектiң лимбасының центрiн аспаптың тұру нүктeci арқылы өтeтін тік сызықпен сәйкестендiру әpeкeтін центрлеу деп атайды. Теодолиттiң айналу оciн вертикаль жағдайға, демек, лимба жазықтығын горизонталь жағдайына келтiру теодолиттi горизонтальдау болып саналады Аспаптардың конструкциясына, өлшеулердiң шарттарына және оларға қойылатын талаптарға байланысты горизонталь бұрыштарды өлшеудiң мына төмендегiдей түрлерi қолданылады: 1. Жеке бұрыш әдiсi теодолиттiк жүрiстердi салуда, жобаны жергiлiктi жерге шығаруда және т. с. с. жеке бұрыштарды өлшеу үшiн қолданылады. 2. Қайталаулар әдiсi есепте қатeлiгiнiң әcepiн азайту мaқcaтымен өлшеудiң aқыpғы нәтижесiнiң дәлдiгiн арттыру қажет болған кезде бұрыштарды өлшеу үшiн қолданылады. 3. Айналма тәсiлдер әдici триангуляция жүйесi мен екiншi полигонометрияда немесе төмeнгi класс жүйелерiнде бiр нүктеден үш және одан да көп бағыттар арасындағы бұрыштарды өлшеу кезiнде қолданылады. Дүрбiнiң нысаналау oci горизонталь, ал алидадағы деңгейдiң үлбiреуiгi нөлпунктте болған уақыттары вертикаль дөңгелектегi есептеудi вертикаль дөңгелектiң нөлдiк орны деп атайды, оны НО деп белгiлейдi. Ендi көлбеу бұрыштарды қалай өлшейтiнiн қарастыралық. Вертикаль бұрыштарды есептеу қолайлы болу үшiн вертикаль дөңгелектiң нөлдiк орны нөлге жуық болуы тиic. Осы шартты орындау үшiн бiрнеше рет нөлдiк орнынын мәнін дүрбi торының горизонталь сызығын әр түрлi нүктелерге вертикаль дөңгелектiң eкi орнында нысаналау арқылы анықтайды. Вертикаль бұрыштарды өлшеудiң дәлдiгi негiзiнен есептеу кезiнде жiберiлетiн қaтeciмeн сипатталады. Вертикаль бұрыштарды өлшеудiң орташа квадраттық қателiгi есептеу құрылғысының дәлдiгiнiң жартысына тең деп қабылданады. 19 1.7 – сурет. Т30-теодолиті : 1 — кремальера; 2 — диоптрлі сақина; 3 — жіпті тор түзету бұрандасы орналасқан жердің қақпағы; 4 — оптикалық нысана; 5 — вертикальды дөңгелек; 6 — тұғыр; 7 — лимб бұрандасы; 8 — қақпақ негізі; 9 — бұранда; 12 — деңгей; 13 — көру дүрбісінің бекіту бұрандасы; 14 — дүрбі; 15 —жетекші бұранда; 16 — алидаданың жетекші бұрандасы; 17 —тұғыр; 18 — көтеру бұрандасы; 19 — лимбтың жетекші бұрандасы; 20 — окуляр; 21 — айна. 4.2 Полигонометрияның түрлері 1, 2, 3 және 4 класстарының полигонометриясы - әдетте сәйкес кластың триангуляциясының орнына салынады. 1, 2 дәрежелі полигонометрия - үлкен масштабты топографиялық түсірілімдерді және басқа маркшейдерлік бөлу жұмыстарын негіздеу үшін мемлекеттік геодезиялық жүйені біріктіру ретімен салынады. 1. Арнайы мақсатты полигонометрия - күрделі инженерлік міндеттерді шешу үшін. Оған деген талаптар әр жеке жағдайда жасалады. Қабырғалардың ұзындығын өлшеу үшін қолданылатын әдістерге байланысты бөлінеді: -Тікелей қабырғалы өлшенетін полигонометрия ( сымдар, рулеткалар, ұзындықты өлшеуіштер); -Қашықтығы өлшенетін полигонометрия ( жарық – радио дальномер және оптикалық қашықтықты өлшеуіштер); -Параллитикалық полигонометрия – базисті бөлу және параллитикалық бұрыштарды өлшеу. Пикеттердің биіктіктері ПК0 181,5 ПК0 212,3 ПК1 180 ПК1 208,3 ПК2 175 ПК2 207,5 ПК3 168 ПК3 203 ПК4 165 ПК4 196 20 ПК5 165 ПК5 188 ПК6 165 ПК6 184 ПК7 170 ПК7 181 ПК8 170 ПК8 176 ПК9 175 ПК9 174 ПК10 175 ПК10 171,5 ПК11 170 ПК11 170 ПК12 174 А нүктесі 177,5 ПК13 175 ПК14 170 ПК15 177 ПК16 180 ПК17 177,5 А нүктесі 177,5 4.3 Полигонометрияның қолайлылығы мен кемшіліктері Полигонометрияның қолайлылығына мыналар жатады: 1) Жоғары қымбат тұратын сигналдар салу қажеттілігінің болмауы; 2) Бекеттерді түсірілім обьектісінен тікелей жақын арада орналастыру мумкіндігі; 3) Жүрістерді салу үшін елді-мекендердің ,өзендердің жағасын пайдалану мүмкіндіндігі. Полигонометрияның кемшіліктеріне мыналар жатады: 1) Бекеттер арасындағы ұзақ уақыттық қатаң байланыстардың болмауы; 2) Тек оларға жататын елді-мекеннің тар жолағын тірек пункттермен қамтамасыз ету ; 3) Сызықтық өлшемдердің үлкен көлемі. 4.4 Полигонометриялық жүрістердің түрлері Полигонометриялық жүрістердің екі түрі бар: тұйықталған және тұйықталмаған. Тұйық жүріс белгілі коодинаттары бар 1 бастапқы пунктке сүйінеді және белгілі дирекциондық бұрыштары бар бастапқы бағыттарға келіп шектеседі. Тұйықталмаған жүріс ұшымен бастапқы пункттерге сүйенеді және бастапқы бағыттарға келіп шектеседі. 1 класс полигонометриясы әрқайсысы 10- нан артық емес қабырғадан тұратын созылған жүрістер түрінде салынады және полигонның 1-ші класының буынын түзеді. Буынның шеткі қабырғаларының екі ұшында (төбелерінде) астрономиялық Лаплас бекеттерін анықтайды. 21 Полигонометрияда жақтарын жарықтық дальномер өлшеуішпен өлшейді. 2 – ші класты Мемлекеттік геодезиялық жүйе полигонометрия әдісімен әр жеке жағдай үшін жасалады. 3 – ші және 4 – ші класс полигонометриясы торапты пункттері бар жүйелер немесе жоғары класты мемлекеттік геодезиялық жүйенің пункттеріне сүйенетін жеке жүрістер түрінде салынады. 2, 3 және 4 класс полигонометриясында жақтарды өлшеу СВВ – 1 жарық өлшеуішімен және қажетті дәлдікпен басқа өлшеуіштермен жүргізіледі.3-4 класты полигонометрияда бұрыштарды Т – 1, Т – 2 теодолиттарымен және оларға тең дәлдікпен аспаптармен өлшейді. Белгілі ұзындықты қабырғалары бар полигонометрияны тұрғызу қиындаған кезде басты пунктті және қабырғалы жүрістерді салады (сонымен қатар аралық қабырғалардың бұрыштарын өлшейді). 4.5 1 және 2 дәрежелі полигонометрия 1 және 2 дәрежелі полигонометрия жергілікті маңызы бар және салынған алаңдарда геодезиялық жүйені салғанда қолданылады.Сонымен қатар ол 1:5000 ден 1:500 дейін масштабтарда түсірілім үшін негіздеме болып табылады. 1 дәрежелі полигонометрия шахталарға апаратын пункттерді анықтау үшін қолданылады. 3.2 - кесте. 1 және 2 дәрежелі полигонометриясының сипаттамасы Полигономе трияның дәрежелері Жүрістің шекті ұзындығы, км Қабырғалар дың орташа ұзындығы, км Бұрыштардың ОКҚ өлшемі Жүрістің рұксат етілген салыстырмал ы үйлеспеушілігі Қатаң пункттер арасында Байланысқан пункттер арасында 1 5/8 3/5 200 ±5” 1:10000 2 4/6 2,5/4 150 ±10” 1:5000 Алымында – 1:2000 масштабта түсірілім үшін жүрістің ұзындығы. Бөлімінде – 1:5000 масштабта түсірілім үшін жүрістің ұзындығы. 4.6 Полигонометриялық жұмыстардың жобаларын жасау. Орталықты белгілеу Полигонометрияны жобалау және тұрғызу кезінде пункттерді анықтаудағы күтілетін үйлеспеушіліктерді және қателіктерді анықтайды: Көлденің бұрыштарды өлшеудің қателіктері: 22 μβ ' =± mβ ρ х√∑ Roi 2 (4.1) Мұндағы Roi 2 – жүрістің пунктінен Х0, У0 координаталарымен жүрістің ауырлық орталығына дейінгі арақашықтық. Созылған теңжақты жүрісте ауырлық орталығы оның ортасында болады: ∑Roi 2 =S 2 x n 2 x n+3 12 , (4.2) Мұндағы S – арақашықтық; n – нүктелер саны. Координаталар өсі жүрістің соңғы нүктесінң қателігі: M Xβ=± mβ ρ х √∑Ry 2 ; (4.3) MYβ=± mβ ρ х √∑Rx 2 . (4.4) Жүрістің барлық қабырғасының кездейсоқ қателіктерінің әсері: MScc 2 =μ 2 x∑S , (4.5) Мұндағы μ – кездейсоқ қателіктер еселігі. Қабырғаларды өлшеудің жүйелі қателіктерінің әсері: MSccu 2 =λ 2 x RA 2 ; RA = RAX + RAY , (4.6) Мұндағы RA - А нүктесіне дейінгі проекция. Қабырғаларды өлшеу кезіндегі жүйелі және кездейсоқ қателіктердің біріккен әсері: MS 2=( μ 2 x∑S)+( λ 2 x RA 2 ). (4.7) 4.7 Полигонометрияны жобалау 1 – класты жарықты өлшеуіш полигонометрия 1:100000, 1:200000 масштабты карталарда жобаланады; 1 және 2 дәрежелі – 1:5000, 1:25000. Алдымен іс жүзінде бар триангуляция және полигонометрияның пункттерін түсіреді. Жобаланатын жүрістерді алдымен жоғары, одан кейін төменгі кластар мен дәрежелер үшін келесі шарттарды ұстанумен белгілейді: жүріс жолақтарын көше, жол, өзен бойымен, яғни бұрыштық және сызықтық өлшемдер үшін ыңғайлы аймақтарда орналастырады; жүрістерді жоғары класс пункттеріне байланыстыру мүмкіндігін алдын ала қарайды; жүрістер мүмкіндігінше созылған және теңқабырғалы болуы керек, жүрістердің ұзындығы нұсқаулық бойынша; бұрыштарының үлкен саны бар жүрістер үшін күтілетін үйлеспеушілікті есептейді, егер ол рұқсат етілгеннен үлкен болса, онда жобаны өзгертеді. 4.8 Рекогносцировка және полигонометрия пункттерін белгілеу Аралық пункттерге көру мүмкіндігі қамтамасыз етілуі керек. 23 Тұрғызу аймағында бекеттерді мөлтек аудандардың бұрыштарында және тротуарларда сызық фасадтық сызыққа параллель және нысаналық сәуле кедергіге қатысты 2 метрден жақын өтпейтіндей етіп орналастырады. 1 – 3 класты полигонометрия пункттерінде орталықтар түрін және сол түрлердің триангуляция пункттерінде орталықтар түрін және сол түрлердің триангуляция кезінде бұзылған белгілерін салады. 1 және 2 дәрежелі полигонометрияда белгілер ретінде полигонометриялық маркалар және белгілер қызмет етеді, ал жер астындағы реперлер ретінде – темірбетонды монолиттер, құбырлар немесе рельстер салынады. 4.9 Полигонометриядағы бұрыштық және сызықтық өлшеулер 1-4 класты полигонометрияда бұрыштарды өлшеу үшін сәйкес триангуляциядағыдай теодолиттің түрлерін қолданады. Полигонометрияның 1 және 2 дәрежелерінде Т2, Т5, Т10 теодолиттерін қолданады. Міндетті түрде нысаналық маркалардың тексерісін жүргізеді. Көлденең бұрыштарды оптикалық теодолиттермен шеңберлі тәсілдер әдісімен өлшейді. 2-4 класты полигонометрияда екі бағытты пункттерде сол және оң бұрыштарды өлшейді 3.3-кесте. Полигонометриядағы бұрыш өлшеу аспаптары Теодолиттердің түрі Полигонометрия 4 класс 1 дәреже 2дәреже Т1(ОТ – 02) 6 - - Т2(ТБ – 1, ОТС) 6 2 2 Т5(ТТ4, ОТШ) - 2қайталау 2тәсіл 2 Т10 2қайталау 2тәсіл Т15(ТТ5,ТТ– 50) - - 2 қайталау 2тәсіл 4.10 Бұрыштық өлшеулер кезіндегі қателіктер Қателіктердің негізгі көзі болып табылатын: -Нысаналау мен теодолиттердің дәл болмай орталықтау қателіктері; -Аспаптық (лимбтың бөлінісінің, алидада эксцентриситетінің қателіктері, коллимациондық қателіктер және т.б.); -Бұрыштарды өлшеудің қателіктері (есептеулер, келтірулер); 24 -Сыртқы әсерлердің әсер ету қателіктері. Орталаықтандырудың әсері: mμ=± ρ 2 x l S1 x S2 x√ 1 2 x ( S1 2 +S2 2 +c 2 ), (3.8) Мұндағы: mμ } =± {ρ} ^ { x 0.3 250000 x √3 = ± 0.4 (3..9) -4-ші класс үшін; с – А және В пункттері арасындағы 180 ° үшін S1 + S2 тең болатын қабырғаның ұзындығы. Аспаптық қателіктер (зертханалық жұмыстарды қараңыз); Нысаналау қателігі mv=± 60} over {V¿ (4.1) V Нивелирлеу әдістері Нивелирлеудің мақсаты нүктелердің биіктігін анықтау болып әр түрлі құралдармен және әдістермен орындалады. Нивелирлеуді келесі түрлерге бөледі: -Геометриялық (жаяу және моторландырылған); -Тригонометриялық; -Барометрлік; -Механикалық; -Микротегістеу; -Гидротегістеу; -Фотограмметриялық әдістері. Геометриялық нивелирлеу бір нүктенің басқа нүктеден, оған жақын нүктеден асып кетуін нысаналаудың көлденең сәулесі және сол нүктелерде іліп орнатылған рейкалар көмегімен тікелей анықтаудан тұрады. Оны ортадан және алдыға бағыттау түрінде орындайды. Орын ауыстыруды жылдамдату және өлшеудің дәлдігін жоғарлату үшін нивелир және нивелир бригадасын бір бекеттен екіншісіне тасымалдау кезінде автокөліктерді қолданады. Мұндай нивелирлеу моторландырылған деп аталады. Ол аса жылдам жасалынады. Тригонометриялық нивелирлеу – негізінен мемлекеттік геодезиялық жүйеде көрсетілген мақсатта геометриялық нивелирлеу қарастырылмаған аймақтарда 1, 2, 3 және 4 классты пункттерді анықтауға, таулы аймақтарда 1:25000 және 1: 10000 масштабтарда топографиялық түсірілімдер кезінде биік геодезиялық тірек жүйелерін тұрғызу үшін жасалады. 1 және 2 жер бетінің нүктелерінің биіктігінің айырмасын (Н2-Н1) тригонометриялық нивелирлеу әдісімен анықтау үшін сол нүктелер арасындағы қашықтықты Д12 және визирлі осьтің иілу бұрышын v1.2 немесе бақыланатын заттың зениттік арақашықтығын Z1.2 білу керек. Тригонометриялық нивелирлеу теодолитпен жүргізіледі. Барометрлік нивелирлеу – жер бетінің екі нүктесінің биіктігінің айырмасын сол нүктелердегі атмосфералық қысымды бір уақытта өлшеу нәтижелері бойынша анықтайды. 25 Халықаралық бірліктер жүйесінде СИ қысымның бірлігі Паскаль (Па) болып табылады. Атмосфералық қысымды өлшеу үшін Гиетопаскальді қолданады (ГПа): 1ГПа = 0,750062 мм сынап бағанасы бойынша шама.Құралдары микробарометрлер, серіппелі микробаронивелир СМБН болып табылады. 5.1 IV класты нивелирлеу IV класстың нивелирлеу жүйелерін жоғары кластардың полигондарының ішінен жүргізеді. IV класстың нивелирлеу желісі жоғары кластардың нивелирлеу пункттарына байланысып және IV кластың аралық реперларына сүйенуі керек. Нивелирлеу жүрістерін бір бағытта жүргізеді. Пункттерде бақылауды бағдарлама бойынша орындайды: Артқы рейка, алдыңғы рейка. Рейкаларды деңгей бойынша орнатады. IV класты нивелирлеуде ұзындығы 1 км болғанда 6 мм – деп артық болмайтындай жүрісте деңгейлік асудың ⌊hch ⌋kn орташа квадраттық кездейсоқ қателігімен ηkn сипатталатын дәлдікпен орындалады, ал бекеттердегі өсімшелер ( h cp )cm - 3 мм сәйкес болады. 5.2 Нивелирлеуде қолданылатын аспаптар МЕСТ бойынша «Нивелирлердің» 3 тобын қарастырады: 1.НО5 түрі ( I және II класты нивелирлеу үшін); 2.Н3 түрі (I және II класты нивелирлеу үшін); 3.Н10 түрі (техникалық нивелирлеу үшін). НО5 нивелирі Н2 нивелир базасында құрастырылған. Қазіргі уақытта ниверлеуді орындау үшін өндірістерде НБ, НА -1, Н1 және шетелдің ГДР-да дайындалған «Цейс» фирмасының Ni 007 нивелирі қолданылады. 5.3 НО5 нивелирі Осы нивелирмен орта квадраттық қателіктің бекеттегі +0,2 мм асыруын анықтау және I және II класс нивелирлеуі 1км жүрістегі +1мм орта квадраттық қателігі нивелирлеуін орындау үшін қолданылады.Нивелирдің жалпы түрі 5.1- суретте бейнеленген. Нивелирдің астыңғы қозғалмайтын бөлігі тұғырдың 1 (5.1 – сурет) 3 көтергіш бұрандасы және қондырғыш пластинкасы 2 бар. 26 1.7 –сурет. Н-05 нивелирі Тұғырдың үстінгі бөлігінде төлке орнатылған, оның ішінде нивелир дүрбінің цилиндрлік айналу осі 3 кіреді. Нивелирдің үстіңгі қозғалатын бөлігі – көру дүрбісі 5 және цилиндрлік деңгей 7. Көру дүрбісінің ішкі фокустауы 40’ шақты үлкейтілген. Обьективтің бос диаметрі 52 мм, дальномер коэффициенті 100. 1.8-сурет. Н-05 нивелир құрылысы Кримальера 11 арқылы (1.8-сурет) дүрбіні фокустау 2 м – ден шексіздікке дейін аралықта орындалады. Керек кезде фокустау 1 ден 2 м – ге дейін. Дүрбінің қысқыш 14 және нысаналау 15 бұрандалары бар. Жазық параллельді пластинның еңістеу механизмі және пластиналардың еңістігін өлшейтін есеп шкаласы деңгей қорабымен 6 жабдықталған. Есеп шкаласының 110 бөлігі бар. Бөліктер бағасы 0,005 мм-ді құрайды. Есеп шкаланың бейнесі призмалар жүйесінен дүрбінің көру окуляр алаңына беріледі. Цилиндрлік түйісу деңгейінің бөліктер бағасы 10 “/2 мм. Призмалар жүйесі окулярдың көру алаңына деңгейдің көпіршігі бейненің соңын береді. Деңгейлердің көпіршік соңыларын сәйкестену элевациондық бұрандамен 10 іске асады. Деңгейдің ампуласында бөліктер бағасы 4” шкаласы бар. Ол шкала нысаналау тәсілімен нивелирлеу көпіршіктің соңыларын есептеу үшін дөңгелек деңгейі 8, бөлік бағасы 5’/2 мм бар. Нивелирдің үстіңгі және төменгі бөліктері вкладышпен 4 бекітілген. 27 1.9-сурет. Н-05 нивелирдің оптикалық схемасы 5.4 Нивелир рейкалары I және II класс нивелирлеуде 3 штрихті метрлі рейкалар қолданылады. Рейканың ортасынан вертикаль бойынша тұрақты созылыммен 20 кт инвар сызығы өтеді. Инвар кіші сызықтық үлкейту коэффициенті бар ерітінді. Инвар сызығында 2 бірдей шкала бөлімі бар, бір бірінен қозғалуы 2,5 мм – ден (2.1-сурет). Бөлу штрихтары 1мм қалындықпен 5мм сайын өткізілген. Бір шкаласы – негізгі – рейканың ағаш бөлігінде 0-дан 60-қа дейін әр жартылай дециметр сайын саналған. Келесі шкаласы – қосымша – 60-тан -119-ға дейін саналған. Негізгі нөлдік штрихті рейканың жазықтық табанымен сәйкес келу керек, ол өз кезегімен рейканың осіне перпендикуляр болу керек. Рейканы ұстау үшін 2 ұстатқышы бар, ал оны вертикаль жағдайға қою үшін – дөңгелек деңгей 10’ – 12’/2 мм бөлу бағасымен орнатылған. 5.5 Рейкадан есеп алу Алдымен нивелирдың көру дүрбісін шамамен рейканы нысаналайды, сосын нысаналау бұранда арқылы дүрбіні вертикаль жіп өсі шкаладан біраз штрихтан солға қарай орнатады, мысалы негізгі элевациондық бұранда арқылы деңгейдің көпіршік соңыларының бейнесін сәйкестендіреді. Барабан есебін бұрау арқылы биссектор жіп торын рейканың жақын негізгі шкалаға көздеп, есеп алады (2.1- сурет). Алдымен биссектормен рейкадағы штрих нөмірін сәйкестендірген кезде есеп аламыз (суретте ол 28,8), сосын барабаннан – индекске (40) жақын немесе сәйкес штрих нөмірін.Толық есеп 28,2840 жартылай дециметрмен қосымша шкаладан есеп жоғарыдағыдай алынады, бірақ алдын ала дүрбінің вертикаль жібін нысаналау бұрандамен кішкене қосымша шкаладан солға қарай орнату керек. (2.1 б-суретте) көрсетілген: рейканың негізгі шкаласы бойынша – 28,3, барабан бойынша – 37. Жартылай дециметрдегі толық есеп – 28,337. Маховикпен рейканың штрихын биссектормен сәйкестендіру үшін қолданылады. Көлденең осі бойынша айналу толқындығын тексеру. Егер көру дүрбісі көлденең ось бойымен тығыз айналса, онда өсті тазалай, майлау қажет. Бұл үшін астармалы нивелирдің үстіңгі бөлігін бекітетін (2.1-суретті қараңыз) жапсармалық қосбұрандасын бұрайды да, жапсарманы алады. Сағаттың бұранда мен кері серіппені алу мен гильзаны жабатын бұранданы үлкен отверкамен бұрап алу үшін (2.1-суретті қараңыз) кері серіппенің гильзасындағы өкшелік бұранданы бұрап алады. 28 2.1-сурет. Рейканы нысаналау 2.2 –сурет. Нивелирдің көру дүрбісі Н-05 Сосын, дүрбіні ақырын екі жаққа бұрап жоғары көтеріп, нивелирдің үстіңгі бөлігін астармадан ақырын айырады. Осі мен төлкесін таза матамен сүртеді, ол мата шамалы суланған, оны тағы да таза матамен сүртеді. Өсті шыны таяқшалы майлықпен техникалық маймен майлайды, өсті құралдың үстіңгі бөлігіне кигізеді, мұндай, серппе тіреуші қысқыш бұранданың жүргізушінің тіреуіне түсетінін қадағалау керек. Гильзадағы серіппені кигізеді, гильзаны жабатын бұранданы бұрайды және үлкен бұрандада сәйкеспейтін тіреулікті тауып өкшелі бұрандаға бұрау қажет. Соңғы операцияға өз орнына орнату жатады. Тазалау мен майлауды таза жабық жерде жасау қажет. 29 2.3-сурет. Нивелирдің рейкасы Орнатушы деңгейді жөндеу және бақылау. Көтергіш бұрандалармен бақылау үшін домалақ деңгейлік көпіршікті нөлдік пунктке келтіреді де дүрбіні 180 ° бұрады.Егер көпіршік нөль пунктке түссе, онда оны ауытқу жартысына бұрандамаларымен әсер етер алдында деңгей кранштейнге бекітілген бұранданы босату керек. Егер орнатушы деңгей екі өзара перпендикуляры цилиндрлі деңгейді көрсетсе, онда бақылауды былай орындайды : нивелир дүрбіні екі көтергіш бұрандаға пареллель орнатады да олармен түрлі жаққа жібереді, көпіршікті нөль пунктіге жіберсе параллель орналасқан деңгейге келтіреді. 2.4-сурет. Нивелир тексермелері Үшінші көтергіш бұрандасымен нөль пунктке көпіршіктің келесі деңгейге келтіріледі. Дүрбіні 180° бұрады; егер деңгей көпіршіктері ортаға жиналса, онда ығыстырады, ал нөль пункт деңгейінің түзетуші бұрандаларына келтіреді. 180° -қа бұралғаннан кейін деңгей көпіршіктері нақты нөль пунктте қалуына қол жеткізу керек. Келесі бакылаулар нивелирді жұмыс орнына келтіргеннен кейін орналасады. Тор жіптерінің қондырғысын түзету және тексеру. Тордың көлденең жібі ілінген жіп көршісімен сәйкес келу керек. Желден ақталған орын қабырғасына ауыр су толтырылған шелекке түсіреді. Ілгіш жібінің артындағы қабырғаға ақ қағаз бетін жапсырады. Ілгіштен 20-25 метрге нивелирді орнатып, оны жұмысқа 30 икемдеген соң көру дүрбісінің торындағы көлденең жіпті келтіреді де ілінген жіппен қосады. Егер, осындағы тор жібі ілінген жіптің метрі көп сәйкестік болса, онда тор жіптерінің орнын жөндеу керек. былайша орындайды. Окулярдың жан жағынан екі өкшесін бұрандасын алдын ала бурып алады (2.4-суретті қараңыз), сосын көру дүрбісінің қаңқасымен біріктірілген окулярлы бөліктің үш бұрандасын бұрайды да шешіп алады. Үш бұранданың бұралған тіреудегі пластинканың жетекші торы (2.4-сурет) көрінеді. Пластинканың үстіңгі және төменгі бұрандаларын сағат тілінің жүрісіне қарсы бір айналымға бұрау қажет, ал ортасын бір айналымға жақын бұрау қажет. Сосын, ақырындап саусақпен пластинаны қажет бұрайды, окулярды кигізеді де тордың көлденең жібінің орнын тексереді. Егер пластинаны тағы бұрау қажет болса, онда ортаңғы бұранданы біраз босату керек. Тордың көлденең жібі ілінген жіп көршісімен сәйкестенгенше операцияны қайталай береді. Оған қол жеткізген соң, пластинканың ортангы бұрандасын бекітеді, сосын шеттеріндегіні, тордагы жіптерді орнатудың дұрыстығына көз жеткізген сон дүрбінің окулярлы бөлігін үш бұрандамен бекітеді. Цилиндрлі деңгейді орнатудың түземесімен тексерімі (басты шартты тексеру). Дүрбінің көздеуіш өсімен цилиндрі деңгей осі өзара параллель болуы керек. Бұл үшін екі шарттың орындалуы керек; 1) деңгей осі арқылы өтетін жауапты жазықтың дүрбінің көздеуші осі аркылы өтетін жауапты жазыққа параллель болуы керек. Рейкадан 50м қашықтыққа нивелирді орнатады, көтергіш бұрандалардың бірі рейкаға көздеу саңылауында орналасуы керек. Басқа екі бұрышында көздеу сызығына қатысты симметриялық орынға орналасады (2.5-сурет). Нивелирді жұмысқа дайындайды, көру дүрбісін рейкаға келтіреді. Деңгей көпіршіктерінің ұштарын элевационды бұрандамен қосады және ортаңғы тік сызықтан рейка бойынша есептеп алады, есте сақтау керек. Бей-жай кесілген бұрыштың көтергіш бұрандалар 1және 2 жаққа 2-3 толық айналымда нивелирді бүйірге көлбеулейді. Сонда, дүрбінің көздеуші осі келденең қалуы өте қажетті, ал тексеріс барысында алынған рейка бойынша есептеу тұрақтылығын қадағалаумен орындалады. Нивелирді көлбеулеген соң, көру дүрбісінің өрісінде көрінетін деңгей көпіршіктерінің орнын сызу керек (2.5 асурет). Содан кейін, кері бағыттағы көтергіш бұрандалар жұбының әсер еткенде нивелир бастапқы орынға келтіреді, көпіршік ұштарын қайтадан қосады да, рейка бойынша есептеу өзгергенін қарайды (2.5 б-сурет). Енді осы тәртіп бойынша барлығын нивелирдің келесі жаққа бұрағанда қайталаймыз. Егер деңгей көпіршіктері 2.5-а, суреті сызылған жағына ыдыраса немесе ыдырамаса, онда деңгей қортындысы бірінші бөлігінде дұрыс болады. 31 2.5-сурет. Деңгей көпіршіктері Егер нивелирді көлбеулегенде деңгей көпршіктері біріншіге қарсы жаққа болса және бір бөлігінен артық ыдыраса (2.5, в-сурет), онда деңгейді жөндеу қажет. Бұл үшін деңгейдің түзетуші бұрандасын жабатын тығынды бүйірлік бұранда ортасына бұрайды да деңгей көпіршігін ортаға келтіреді. Егер нивелирді солға көлбеулегенде көпіршік 2.5 в-суреттей оңға көлбеулегенде 2.5 в-суретіндей ыдыраса онда деңгей оправасын солға бөлу керек.Егер нивелирді оңға немесе солға көлбеулегендегі көпіршік орындары және в суреттеріне сәйкес болса, онда онда бұру керек. Бұрандаларды ақырын қолдану қажет. Мысалы, деңгей томпағын онға алмастырса, он жақ бұранданы біраз бұрау керек, ал сол жағын томпағын онга қарай бұрау керек. Солға бергенде керісінше орындау керек.Жөндеу жұмысы жақындау тізбегімен орындалады. 2) көздеу өсімен теңестіру өсінің жауапты жарығының өзара параллель, және 20" аспайтын бұрышта қиылысуы керек. Тәжірибелік тексеріс i анықтаумен орындалады. Оны анықтаудың бірнеше әдісі бар. І, II ,III ,IV кластарда нивелирлеу бойынша нұсқауға келтірілген і бұрышын анықтау әдісінің екіншісін қарастырамыз. Тегіс ауданда, бір-бірінен 51,6 м қашықтықта жерге екі берік қағылады, ал олардың бүйіріне сопақ басты шегелер кадайды. Алынған №1 және №2 нүктелердегі (5.9 - сурет) оның екі жағына 5,2 м бойынша қалдырады, А және В нүктесін алады. Нивелирді А нүктесінің жанына орналастырады және нақтылап жұмысқа дайындайды. Қадалардың жауапты орнында орнатылған рейканы порка астында тұру қажет. Сосын нивелир дүрбісін жақын рейкаға келтіреді (№1 коды). Есептеуіштік барабанда 50 есептелу орындалады және сосын барабанға жақындатылмайды. Деңгей көпіршіктерін элевациондық бұрандамен қосады да рейканың негізгі шкаласының үш жібі бойынша (ортаңғы және алшақтағы штрихтар бойынша) есептеле алады, содан кейін дүрбіні алшақтағы рейкаға келтреді де жоғарыда айтылған пункттегі жұмыстарды орындайды. 32 2.6-сурет. Нивелир тексермелері A нүктесінде жұмысты аяқтаған соң, нивелирді В нүктесіне ауыстырады, сонда дүрбі алшақтағы рейка бойынша фокусталуы өзгеріссіз күйде қалуын абайлау керек. Нивелирді В нүктесіне орнатып, оны жұмысқа дайындаған соң бақылауды бастайды. Қорытынды Осы орындаған курстық жұмыста маркшейдерлік - геодезиялық негіздемемен байланысты геодезиялық жұмыстарды орындадық.Геодезиялық жұмыс өндірісінде пайда болатын мәселелермен қатар жобалау кезінде есептік формулаларды практикада қолдануды тереңдетіп зерттедік. Курстық жобалау процесінде сонымен қатар оқып үйренген білімімізді көрсете алдық және оларды шешкенде тиімді тәсілдер қолдандық. Картадағы мркшейдерлік-геодезиялық тірек торлары болып табылатын IV класстық триангуляция, полигониметрия және нивелирлеуді құрып, калька парағына 1:25000 масштабтағы картаны пайдалана отырып салдық. Базистерді триангуляция торында салдық. Бұрыштық дәлдікті есептей отырып,берілген 3 полярлық теңдеуді 33 есептедік. 3Т2КП теодолитімен айналдыру тәсілімен (Струве тәсілі) 4 пункттен ДО және ДС есеп алып есептедік. Одан келтірілген бұрыштарды есепке алып, калькаға сонымен қатар, тұйықталған және тұйықталмаған жүрістер салдық. Н-05 нивелирін қолдана отырып рейкадан негізгі және көмекші есептерін алдық.Миллиметровкаға жүрген түзу және қисық жүрістеріміздің биіктіктерін жазып,тауып олардың өлшемдеріне қарай тауып қоңыр қарандашпен жүріп өттік.Ал пикетажды кітапшаға жүрген қисық жүрісіміздің неше градусқа бұрылғанымыз және жолда не кездескенің түсірдік. 34 Пайдаланған әдебиеттер тізімі 1. Ж.З. Төлеубекова «Жоғарғы геодезия»- оқулық 2011. Қарағанды 2. Джуламанов Т.Д. «Геодезия – 1» - оқулық. Алматы 3. Атымтаев Б.Б.; Пентаев Т.П. «Инженерлік геодезия» - оқулық. 4. Интернет: «Геодезические работы», 1970; Глотов Г. Ф. 5. Ж. З. Төлеубекова, Р. Н. ДЖамантыкова «Жоғарғы геодезия» пәні бойынша курстық жобаға арналған әдістемелік нұсқаулар.-Қарағанды: ҚарМТУ баспасы, 2018.-48б. 6.Қырғызбаева Г. «Жоғары геодезия» - Астана : Фолиант, 2017. - 256 б. 7. Н.П. Булгаков., Е.М. Рывина., Г.А. Федотов. Прикладная геодезия. Москва, «Недра» 1990ж. 8. Қуанышбекова А.А., Старостина О.В. Картография пәні бойынша зертханалық жұмыстарды өткізуге арналған әдістемелік нұсқау. – Қарағанды, 2011. 9. Жантуева Ш.А. Картография пәнінің оқу-әдістемелік кешені. – Алматы: Қ.И.Сәтбаев атындағы ҚазҰТУ, 2011. – 2015. 10. Пентаев Т.П., Атымтаев Б.Б. Инженерлік геодезия - Алматы, 2003 ж. 11.Низаметдинов Ф.К., Старостина О.В., Долгоносов В.Н. Картография. – Қарағанды 12. Тоқпанов Е.А., Мазбаев О.Б. Картография және топография негіздері. – Алматы, 2012. 13. Г.Г. Поклад. Геодезия. Академический проект, 2007ж. 14. Михелев Д.Ш., Инженерная геодезия, учебник, М.:2008 15.Интернет: «Жоғары геодезия», Л.В.Огородова
жүктеу/скачать 187 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|