Теориядан ›ыс

ТістіЈ тіліктенуі болмау Їшін
, (4.3)
м±нда“ы α – ілінісу б±рышы.

ТіліктенудіЈ болмау шартынан, еЈ кіші ы“ысу коэффициенті x_min мына формуламен а›талады

- тістердіЈ омырылуы;

- тістердіЈ бЇйір беттерініЈ ›ажалуы;

- тістердіЈ тістелесуі.

Жобалау шарттарына байланысты берілген тістер саны z₁, z₂ мен рейкалы› контурдыЈ параметрлері бар тісті берілісті есептеудіЈ екі н±с›асы мЇмкін:

- ы“ысу коэффициенттері берілген x₁ жЩне x₂, осьтердіЈ аралы›тары а_w мен ажырамас дйЈгелектіЈ геометриялы› параметрлерін аны›тау ›ажет;

- осьтер ара ›ашы›тары а_w берілген, ы“ысу коэффициенті x₁ жЩне x₂ мен кесілген дйЈгелектердіЈ геометриялы› параметрлерін аны›тау ›ажет.

Берілген ы“ысу коэффициенттерінде x₁ жЩне x₂ дйЈгелектіЈ геометриялы› йлшемдерін келесі тЩуелділіктермен есептеледі:

- ілінісу б±рышыныЈ инволютасы
, (4.6)
м±нда“ы - контур пішінініЈ б±рышы, inv α=0,0149 ;

- осьтер аралы“ы

- ажырат›ыш диаметр

Білдекті іліністіЈ б±рышы мына формуламен аны›талады

Ажырамайтын дйЈгелек ойымыныЈ шеЈберлік диаметрі

Кейбір белгілерді x таЈдау кезінде максималды белгіге жа›ынды›тан аула› болу керек.

м±нда“ы - тіс›амауыштыЈ биіктік шеЈберінде жат›ан нЇктедегі пішін б±рышы.

Тіс›амауышпен кесілген дйЈгелек жанында“ы шекаралы› нЇкте
(4.18)
Егер есептелгенде болса, соЈда негізгі шеЈберлік жанында тістердіЈ кесінділенуі болады.

љондыр“ыныЈ ›±рылысы мен ж±мыс істеу принципі. ТММ-47М ›оЈдыр“ысы Їстел типті ›±рыл“ы болып табылады (4.2 - cурет). КонструкциясыныЈ негізіне тіс›амауышпен йЈдеу методымен тісті дйЈгелек дайындау принципі салын“ан.

љ±рал делегейлі айналмалы Їстелден 3; айналмалы ›±рыл“ыдан 2; т±рады. ®стел мен тіс›амауыш 4.1. негізінде бекітілген.

4 пернесін бас›анда иілгіш байланыс ар›ылы байланыс›ан делегейлі Їстел мен тіс›амауыш бір ›адам“а айналады, сосын ›а“азда ›арандашпен тіс›амауыш тістерініЈ ›арамы жЇргізіледі. Винтта 5 айналдырумен тіс›амауыштыЈ бастап›ы ›арамын жылжытып, кесілген дйЈгелек тістерініЈ тЇзетілген пішінін сызу“а болады.

љ±рал Їстелге ›ондырылады. Ж±мыс алдында ТММ-31А ›ондыр“ысымен диаметрі 220мм ›а“аз делегейлер дайындап алу керек. Тіс›амауыш тістерініЈ ›арамын 2Т немесе 3Т ›аттылы›ты Їшкір ±штал“ан ›арандашпен жЇргізген жйн.

1) ТММ-47М ›ондыр“ысыныЈ ›±рылысымен танысып, берілген ілінісу модулініЈ m, тіс›амауыштыЈ тістер саны z₀, тіс›амауыштыЈ тістер шыЈдарыныЈ диаметрініЈ d_a0 белгілерін жазу.

2) Бастап›ы есептеуші ›арамныЈ коэффициентін формула бойынша аны›тау
(4.19)
м±нда“ы С^*=0,25 – радиальді санылаудын коэффициенті.

3) Тіс›амауыштыЈ ы“ысу коэффициентін формула бойынша есептеу:

5) Ажырамайтын дйЈгелектіЈ бйлгіш шеЈберініЈ диаметрін йлшеп, сосын (9) формуласымен ажырамайтын тісті дйЈгелектіЈ тістер санын есептеу .

6) (4.14) формуламен білдекті іліністіЈ б±рышын есептеу.

7) 4.1- кестесінен йстер аралы“ын еркін таЈдауда“ы кЇшті тісті берілістердіЈ ы“ысу коэффициентіЈ таЈдап алу.

8) Тіс›амауыштыЈ ы“ысу мйлшерін есептеу b = xm.

9) (4.15) формуласымен білдекті осьтер аралы“ын a_w0, (4.16) формуласымен ажырамайтын дйЈгелектіЈ ойымдар шеЈберініЈ диаметрін d_f, ажырамайтын дйЈгелектіЈ негізгі диаметрін d_b (4.10) формуласымен, ы“ысудыЈ шекті коэффициентін x_пр (4.17) формуласымен, ажырамайтын дйЈгелек тісініЈ бйлгіш ›алыЈды“ын S (4.11) формуласымен, негізгі ›адамды P_B (4.12) формуласымен аны›таймыз, кесілген дйЈгелек тістерініЈ шыЈдар диаметрін мына формуласымен есептейміз
. (4.21)
10) Кесілген дйЈгелек шыныныЈ шеЈберіндегі нЇктеде жат›ан пішін б±рышын формуламен аны›тау
. (4.22)
11) Кесілген дйЈгелек шыныныЈ шеЈберіндегі тістер ›алыЈды“ын аны›тау

(4.23)
Біртекті ›±рылым материалды дйЈгелектерге S_a≥0,25m, термойЈдеулі болса S_a≥0,4m.

12) ЕЈ аз ы“ысу коэффициентін формуламен аны›тау

13) љалыпты хорданыЈ мйлшерін есептеу

1) Ж±мыс ма›саты.

2) Тіс›амауыштыЈ ж±мыс кестесі (4.1 - сурет).

3) Берілген параметрлердіЈ белгілері.

4) Тіс›амауыш пен ажырамайтын тісті дйЈгелек параметрлерін есептеу.

5) Берілген дйЈгелек пішіні сызыл“ан ›а“аз делегей.

6) Жасал“ан ж±мыс бойынша ›орытынды.
љауіпсіздік ережесі.

Берілген зертханалы› ж±мысты орындау барысында ›ауіпсіздік ережесініЈ орта› шарттары орындалу керек.

1. Тіс›амауыштар ›андай болады жЩне олар ›айда ›олданылады?

2. Тіс›амауыштыЈ ж±мыс принципі ›андай?

3. ЖаЈа, аз, орташа жЩне ›атты тоз“ан тіс›амауыштар йзімен нені кйрсетеді?

4. ТістіЈ тіліктелуі деген не?

5. ТістіЈ тіліктелуі мен ›иылу шарты.

6. ДйЈгелектіЈ орынауыстыру коэффициенті нені кйрсетеді?

7. ТістіЈ ›андай за›ымданулары орынауыстыру коэффициентін таЈдау“а Щсер етеді?

8. Тйрткілдешпен жЩне тіс›амауышпен кесілген тісті дйЈгелек йлшемдерініЈ айырмашылы“ы неде?


5 Роторларды динамикалы› теЈгеру
Ж±мыс ма›саты:

Роторларды динамикалы› теЈгерумен жЩне орта› жа“дайларын зерттеу.

Айналу осіне ›атысты ротор салма“ынын таратылуы біркелкі болмауы инерцияныЈ басты центрлік осініЈ х-х орын ауыстыруын (5.1 - сурет), оныЈ тіректеріне динамикалы› жЇктемелердіЈ пайда болуын ту“ызады, жЩне тЇгелдей машинаныЈ беріктігімен тйзімділігін тймендетеді.

Айналу осі мен инерцияныЈ басты центрлік осініЈ х-х йзара орналасуына байланысты, ГОСТ 19534-74 бойынша ротор теЈгерілуініЈ келесі тЇрлері болады:

1. 
   статикалы›, онда осы осьтер паралель болады (5.1,a - сурет);
   
2. 
   моменттік, егер осьтер массалар центрінде S ›иылысса (5.1, б - сурет);
   
3. 
   динамикалы›, егер осьтер массалар центрінен бас›а нЇктеде ›иылысса немесе ай›ас›анда болады.
   

Моменттік теЈестірілмегендік инерция кЇшініЈ басты моментіне пропорционал ротор теЈгерілмегендігініЈ басты моментімен М_D мінезделеді. (5.2 - cурет)

Кез келген теЈестірілмегендікті жою (статикалы›, моменттік, динамикалы›) ротор инерциясыныЈ басты центрлік осі оныЈ айналу осімен сЩйкестелуін береді, немесе аналитикалы› =0, =0. Осы жа“дайда ротор толы“ымен теЈгерілген болып саналады. Практикада теЈгеруді конструкция кезінде есептеу тЩсілімен тетік жасауды эксперименталды арнайы теЈгергіш білдектерде жасайды. Екінші тЩсілді дЩл жЩне сенімді бол“анды›тан жо“ары айналу жиілігі бар жауапты тетіктерге ›олданылады.

Рама типті білдекте роторларды теЈгеру кезінде теЈгерілмегендік белгісініЈ б±рышын аны›тау“а Їш рет ›осу тЩсілі ›олданылады. Бірінші ›осу кезінде теЈгелілмегендік Щсерінен D₁ бол“ан амплитуда йлшемдерін S₁ йткізеді. Б±л Їшін ротор“а йз жиілігінен 1,5...2 есе жо“ары айналу жиілігін береді. ОныЈ тежелу процесінде индикатормен шана› тербелісініЈ максималды амплитудасы тіркеледі.

БілдектіЈ екінші ›осылуын йткізіп, амплитуданы йлшейді S₂. ТеЈгерілмегендіктіЈ берілгеніЈ екі есе Їлкейтіп, Їшінші ›осылуды йткізіп, амплитудасын йлшейді S₃.

Амплитудаларды S_i йлшемі бойынша пропорционал D_i жЩне ба“ытымен сЩйкес келетін вектор ретінде ›арастыра отырып, масштабында векторлы› ±шб±рышын салу“а болады (5.4 - сурет).

-ге теЈ pb жЩне bc ›ималарын алады. p нЇктесінен радиусты до“а жЇргізеді, ал c нЇктесінен бірінші до“амен ›иылыс›ан“а дейін (a нЇктесі) радиусты до“а жЇргіземіз. Алым“а a жЩне b нЇктелерін ›осып векторын аламыз. векторымен теЈгерілмегендіктіЈ масштабын жЩне 1 жазы›ты›та“ы (5.2 - сурет) теЈгерілмегендік мйлшерін аны›таймыз.
.
љоЈдыр“ыныЈ ж±мыс істеу принципі жЩне ›±рылысы. ТеЈгеруші білдек ТММ-1А. Білдек (5.5 - сурет) негізден 6, шана›тан 3, серпімді элементтен 4, ба“дарлы› индикатордан 1 жЩне екі жылжымалы делегейлі ротордан 2 т±рады.

Шана› 3 0-0 осьтеріне ›атысты тербелмелі ›оз“алыс жасай алатындай етіп, табанда 2 мойынтірекке ›ондырыл“ан. Ротор делегейлері тЇзетілме жазы›ты›тарын аны›тайды. Оларда тЇзетілме массаларды орналастыру“а арнал“ан екі радиалды ойы“ы болады. Эксцентриситет мйлшерін йлшеу Їшін ойы›тар бойымен ±зынды› межеліктер орналас›ан. ДелегейдіЈ б±рылу б±рышы кЇпшегінде салын“ан шкала бойынша белгіленеді. Ротор осіне ›атысты делегейді орны›тыру то›таткыш б±рамамен іске асады. Ротор шана›та екі кеЈ мойынтіректе йз осіне ›атысты айнала алатындай етіп ›ондырыл“ан. Ротор ›оз“алыс›а электро›оз“ауышпен 5 келтіріледі. љоз“ауыштыЈ ›осылуы жЩне сйндірілуі рычагта орналас›ан микро йшірушімен іске асады.

1. 
   Ротор“а айналмалы ›оз“алысты келтіру жЩне S₁ амплитудасын кеш дегенде Їш рет жазып алу, оныЈ орташа белгісін алу.
   
2. 
   Жина›тан Їлгілік массаны алу m_n.
   
3. 
   Айналу осінен e_n ›ашы›ты›та 1 жазы›ты›та“ы ойы››а кйрімдік массаны m_n бекіту.
   
4. 
   Ротор“а айналмалы ›оз“алысты келтіру жЩне 1 пункт›а сЩйкес S₂ амплитудасын йлшеу.
   
5. 
   m_п массасын 2e_n ›ашы›ты›та орналастыру.
   
6. 
   Ротор“а айналмалы ›оз“алысты Їшінші рет келтіру жЩне 1 пункт›а сЩйкес S₃ йлшеу.
   
7. 
   љиманы S_п графикалы› аны›тау.
   
8. 
   Формуладан теЈгерілмегендік масштабыныЈ белгісін есептеу.
   

м±нда S_n=ab.

1. 
   искомалы› теЈгерілмегендік белгісін есептеу .
   
2. 
   5.4 - суретінен йлшенген γ б±рышын 1 жазы›ты›та алу.
   
3. 
   ЭксцентриентеттіЈ е_к максималды мЇмкін белгісін таЈдап алу. ТЇзетілме массасыныЈ m_к = D₁ / e_к белгісін есептеу жЩне zz осіне γ б±рышында оны бекіту.
   
4. 
   РотордыЈ ба›ылаушы айналымын жЇргізу. Ол ротордыЈ теЈестірілуін кйрсету керек.
   
5. 
   љалды›ты теЈгерілмегендікті аны›тау D_ост.
   
6. 
   љорытынды.
   

1. 
   ж±мыс ма›саты.
   
2. 
   йлшенген жЩне алын“ан йлшемдерді 5.1 кестесіне еЈізу.
   

Кесте 5.1

№m_n, ге_п, ммS₁, ммS₂, ммS₃, мм2е_п, ммγ, градD_ост, г·мм1+234—————

1. 
   S_п жЩне γ аны›тау“а арнал“ан векторлы› Їшб±рыш (сурет 5.4).
   
2. 
   ТеЈгерілмегендік масштабы мен теЈгерілмегендіктіЈ есептеуші формулалары мен белгілері:
   

1. 
   Эксцентриситет е_к, мм пен тЇзетуші массаныЈ m_к=D₁/e_к, (г) белгілері:
   
2. 
   љорытынды.
   

1 љондыр“ыныЈ ›осылуын 챓алімніЈ р±›сатымен “ана ат›ару.

2 Кйрімдік массаны ауыстыруды тЇгелдей то›таулы ›ондыр“ыда жасау.

3 ТеЈгеруші білдектіЈ ж±мысы кезінді электр ›осылыстар мен айналмалы тетіктерге тиіспеу.

4 ТеЈгеруші білдектіЈ ж±мысы кезінде айналушы делегейлерге ›арсы т±ру“а болмайды.

5 Айналушы тетіктерді ›олмен ая›пен жЩне осы“ан арналма“ан бас›а заттармен то›тату“а болмайды.

6 Ж±мысты кеЈ ›ол“аппен, галстукпен, шарфпен, ±зын шашпен жасау“а болмайды.

7 љоз“ауышты шкиф пен ротор ›атынасы болмаса ›осып ±стау“а болмайды.

1 Ротор деген не?

2 Ротор теЈгерілмегендігініЈ тЇрлері.

3 РотордыЈ статикалы›, моменттік жЩне динамикалы› мйлшерініЈ теЈгерілмегендігі деген не?

4 Ротор жасау“а роторды теЈгеруді ›алай жасайды?

5 Шана› типті делегейде роторды теЈгерудіЈ ›андай тЩсілін ›олданылады?

Элементтері ЩртЇрлі материалдардан жасл“ан ›ос б±ранданыЈ ПШК-ін эксперименталды аны›тау.

ПШК-ін аналитикалы› тЩсілмен, б±рандада“ы Їйкеліс кезінде шы“ындалатын энергияны ескере отырып аны›тау“а болады.

®йкеліс коэффициентініЈ белгісі f винт пен гайка материалыныЈ тЇрінен жЩне майлану жа“дайына байланысты (кесте 6.1).

Б±л кестедегі Їйкелістегі беттердіЈ кедір – б±дырлы“ын гайка“а тЇсетін толы› салма›, теориялы› беттерді йЈдей ескерілмейді. Ал шынды“ында б±рандала механизмде ›оз“алыс кезінде ›осымша шы“ындалу, энергияныЈ бйлшектенуі механизмніЈ ПШК-ін азайтады. Сонды›тан ›ос б±рандалы механизмніЈ ПШК-ін аны›тауда ›ателіктер болдырмау Їшін тЩжірибелер ар›ылы ›олданылатын материалдардыЈ сапасын м±›ият тексеру ›ажет.
6.1 - кесте

Трущиеся материалыКоэффициент трения скольжения

Осы кйрсетілген ж±мыстарды есептеу Їшін белгілі уа›ыт аралы“ында гайканыЈ бір адым“а жылжуын, ал б±ранданыЈ бір толы› айналуын аны›таса› жеткілікті. Онда

љондыр“ы келесі тетіктер мен тЇзілімдерден т±рады (6.1 -сурет):

1) ›уаты 50Вт, 110-127В кернеулі ауыспалы токты; бір фазалы электро›оз“ауыш;

2) редуктор шы“ар валдыЈ айналыс санымеЈ 60 об/мин;

3) винт;

4) гайкалы› т±л“а;

5) маятник типті торсиометр;

6) редуктор са“асы;

7) сыр“а›;

8) траверсалы ілгіш;

9) салма›(жЇк);

10) рама.

Электро›оз“ауыш редуктордыЈ т±л“асымен на“ыз байланыс›ан, ал біліктіЈ саны тЇтік тЩрізді подшипник тіЈ ішінде айналады. РедуктордыЈ шы“у білігі, біліктіЈ соЈы ар›ылы б±ранда“а айналмалы ›оз“алыс береді. Ал гайка сыр“а› ар›ылы ±сталып т±рады да, тек ілгерілемелі ›оз“алыс›а ›атысады. ЖЇк траверсалы› ілгіш ар›ылы гайка“а осьтік салма› тЇсіреді. Ж±мыс кезінде ›ос б±ранданыЈ кері моменттік кЇші редукторды айналдыру“а Щрекет жасаса ›оз“ауыштыЈ статоры торсиометрлі маятникке ›арама-›арсы Щрекет жасайды. ТорсиометрдіЈ моментіне Щсер етіп кЇштіЈ шамасы бйлімі 1˚ теЈ шкаламен есептеледі. Айналдырушы моменттіЈ белгісі 6.3 кестесінен алынады.

Ж±мысты орындау реті:

1. 
   О›ытушыдан белгілі б±рандасы бар винт, гайкалар жЩне жЇктер алу. Б±ранда параметрлерін, гайка материалдарын, винт материалын жазып алу.
   
2. 
   љондыр“ы“а б±ранда мен гайканы орналастыру, гайканы тйменгі ›алып›а келтіру, ілгіш пен траверсаныЈ салма“ын аны›тау.
   
3. 
   љондыр“ы ›осылыстарын тексеріп о›ытушыдан немесе лаборанттан ж±мысты жасау“а р±›сат алу.
   
4. 
   ГайканыЈ жо“ары кйтерілуінде торсиометр шкаласынан Їш рет кйрсеткіш алып кестеге толтыру (6.2 - кесте).
   
5. 
   Салма›ты біртіндеп 2кг, 3кг-“а кйтеріп гайканы кйтеру циклін йткізу керек. Шкала кйрсетулерін кестеге жазу (6.2 - кесте).
   

Материал гайкиВес груза Q, Н Отклонения маятника торсиометраМомент на винте

Н·мм ηX₁ X₂X₃X_срA_двA_п.с

1. 
   1, 2, 3, 4, 5 пункттарын материалдары ЩртЇрлі Їш гайкамен йткізу керек.
   
2. 
   илшеулерден кейін траверсадан жЇктерді алып ›ондыр“ыны йшіру.
   
3. 
   Гайка материалыныЈ Щр жЇгіне торсиометрдіЈ орташа белгісін есептеу. 6.3 - кестесі бойынша винтта“ы айналдыру моментін есептеу.
   

Отклонение стрелки в делениях123456789Величина момента Т, Н·мм701402102803514214925646356.3 кестеніЈ жал“асы.

Отклонение стрелки в делениях1011121314151617Величина момента Т, Н мм7077808539271001107611511228Отклонение стрелки в делениях18192021222324Величина момента Т, Н мм1305138314621542162317061789

9) (6.4) формуласымен Щр жЇктіЈ жЩне гайка материалынан ›ос б±ранда ПШК-ін есептеу.

10) Милиметрлік ›а“азда ›ос б±ранда ПШК-Ј Q жЇгіне байланысты йзгеру графигін сызу;

11) (6.1) формуласы бойынша винтпен гайканын материалдарына ›ос б±ранданыЈ ПШК-ін есептеу. љорытындыны эксперименттік шамалармен салыстыр.

1. 
   Ж±мыс ма›саты.
   
2. 
   Бастап›ы берілгендер:
   

– б±ранда ›адамы;

– б±ранда диаметрі d, мм;

– б±ранда кйтерілімініЈ б±рышы , град;

– б±ранда пішінініЈ б±рышы , град;

– винт материалы;

– гайка материалы.

1. 
   илеулер ›орытындылары.
   
2. 
   љос б±ранда ПШК-Ј йзгеру графигі.
   
3. 
   (6.1) формуласымен ПШК-ін аны›тау.