Теориядан ›ыс

1 љондыр“ыны іске ›осуды лаборант (о›ытушы) іске асырады.

2 Оны о›ытушыныЈ р±›сатымен “ана жасау“а болады.

3 Ж±мыс кезінде электр ›осылыстар мен айналмалы тетіктерге тимеген жйн.

4 Гайканы ауыстыру ›ондыр“ы йшірілгенде жасау керек

5 Ж±мыс соЈында ›ондыр“ыны лаборант (о›ытушы) йшіру керек.

1 Б±ранданыЈ негізгі параметрлерін ата.

2 љос б±ранданыЈ теориялы› ПШК-і ›алай есептеледі.

3 Винт пен гайканыЈ материалы ПШК- Ј кйлеміне ›алай Щсер етеді?

4 ВинттыЈ бір айналысында“ы ›оз“аушы кЇштер мен пайдалы кедергі кЇштерініЈ ж±мысы ›алай аны›талады?

5 ЖЇктеме мйлшері ПШК-не ›алай Щсер етеді?

љ±ралды тйрткілдештіЈ кймегімен тісті дйЈгелектерді орапоту Щдісімен дайында“анда шы“атын эвольвенттік пішінніЈ геометриялы› суретімен танысу.

– кйшіру Щдісі,

– орапоту Щдісі,

– екпін Щдісімен.

Орапоту Щдісі негізінен кескіш ›±рал мен дайындайтын бйлшекке салыстырмалы ›оз“алыс берген уа›ытта екі тісті доЈ“ала› толы› ілінісуде болу керек. Б±л жа“дайда кесуші ›±ралда тісті дйЈгелек болу керек, я“ни кесуші дйЈгелек – ›±рал, рейка, болмаса дйЈгелек тЇрінде жасалуы керек.

(7.1) суретте дйЈгелек ›±рал кйрсетілген; оны ›арапайым тілмен – “тіс›амауыш” деп атайды. (долбяк) Тіс›амауыш кесілетін дйЈгелектіЈ йсіне параллель ілгерілемелі ›оз“алыс жасайды. Бірдей уа›ытта екеуіне, бірдей айналмалы ›оз“алыс беріледі де, олардыЈ б±рышты› жылдамды›тары бірдей болып, доЈ“ала›тар ілінісуде болуы керек. Кесілген тістіЈ пішіні кескіш тЇріне сЩйкес болуы керек. Кесілген тістіЈ пішіні кескіш тЇріне сЩйкес болу керек. Б±л ЩдістіЈ бір ерекшелігі кескіштіЈ тісті кесуі ішкі ілінісу ар›ылы орындалады. Тісті доЈ“ала›ты жасау кезінде ›±ралды тйрткілдегіш жасалатын доЈ“ала› йсіне вертикаль ба“ытта ілгерілемелі ›айтымды – ›оз“алыс жасайды. Дайындалатын б±йым йз кезегінде рейканыЈ бойымен ілгерілемелі ›оз“алыста бола отырып, йз йсініЈ айналасында айналмалы ›оз“алыс жасайды. Осындай Щдіспен тісті доЈ“ала›ты дайындау “орапоту” Щдісі деп аталады. љ±ралды тйрткілдегіштіЈ негізгі параметрлері 7.2 - суретте кйрсетілген.

РейканыЈ штрихтал“ан бйлігі соЈ“ы йндіруші контур болып табылады.тісті дйЈгелекті кескен кезде кесуші ›±рал мен тістіЈ ш±н“ылы“ы мен йркешініЈ арасында радиалды саЈылау C*•m (7.3 - сурет) жобада кйрсетілген радиалды саЈылаудан йзгеше, немесе y=C*`-C* - б±л ы“ысуды теЈестіретін коэффициент деп аталады. Модулді тЇзумен білдекті – полойда тЇзулерініЈ арасында“ы ›ашыктык “b” - басты контурдыЈ ы“ысуы деп, ал x=b/m - жылжу коэффициенті деп аталады.

Тісті дйЈгелекті дайындауда білдекті – полидті тЇзу шеЈбердіЈ ›осал›ы бйлігінде жылжымай, стандартты модульге m сЩйкес домалауда болады.

Бйлгіш шеЈбердіЈ радиусы мына формуламен есептеледі

Тіс шыЈдар шеЈберініЈ радиусы мына формуламен есептеледі

љ±рал ›а“аздан жасал“ан делегейден 4, оны ›ысып т±ратын бинтті 6 ›а›па›тан 5, ›±ралдыЈ соЈ“ы ›арама болатын тйрткілдештен 11 т±рады. љ±ралдыЈ тйрткілдеші табанда 8 винттармен 12, 15 бекітілген, оныЈ екі жа“ынан «xm» ы“ысуын есептеуге арнал“ан екі шкала 10, 16 орналас›ан. ТйрткілдештіЈ жылжуы ›±ралдыЈ алдыЈ“ы шегінде орналас›ан рычагпен 13 іске асырылады. ОныЈ оЈ жа“ында Г – тЩрізді еркін ›оз“алатын (коретканыЈ) кЇймешеніЈ т±т›асы 14 орналас›ан. ОЈ жа“дайда ол клавиштердіЈ т±ра›ты ж±мысын ›амтамасыз етеді. Егер т±т›а са“ат тіліне ›арсы жа“дайда болса, онда кЇймеше мен тйрткілдеш бірге еркін ›оз“алады. РейканыЈ жылжуы мен делегейдіЈ б±ралуы 2 мен 9 бекітпелерінде бекітілген тартыл“ан ішектіЈ кймегімен 7 іске асырылады. Делегейді белгілі бір ба“ыт›а б±ру Їшін ішекті босату ›ажет. Ол Їшін ›±ралдыЈ т±т›асын 3 са“ат тіліне ›арсы б±ру ›ерек. Ішекті тарту Їшін т±т›аны 3 ЇстіЈгі тірек жа“дайына ›ояды. Делегей мен тйрткілдешті табан негізде 1 бекітілген.

1. 
   ља“аз дайындаманы Їш сектор“а бйлу.
   
2. 
   Шр секторда 2-3 тістен сызу. Ол Їшін рычаг 13 кйиегімен Їзілісті жылжу ар›ылы тйрткілдешті “оЈ” жа“дайдан “сол” жа“дай“а ауыстырып, керекті ›армды сызып алу“а болады. Бас›а секторларда тістердіЈ пішінін алу Їшін т±т›а 13 ар›ылы ішекті аздап босату керек. Келесі кезекте ›а“аз делегей мен ›±ралдыЈ металды делегейін керекті б±рыш›а б±рып, келесі секторларда тістердіЈ пішінін сызу“а болады.
   

1. 
   Білдекті саЈылауда йлшеп C*’·m (7.3 - сурет), теЈдік орынауыстырудыЈ коэффициентін есептеу y=C*`-C*; x=0 y=0 бол“анда.
   
2. 
   (1 ч 7) формулаларымен есептеулер жасау.
   
3. 
   Баяндама формасын толтыру (7.1 - кесте).
   

7.1 - кесте

Наименование параметраРасчетная формулаЧисловое значениеx=0x>0x<0Число зубьевz=d/mДиаметр окружности вершинДиаметр окружности впадинТолщина зуба по делительной окружности

1. 
   Дайындал“ан баяндама“а тістерініЈ пішіні т±р“ызыл“ан делегейді ›осу.
   

1. 
   Ж±мыс ма›саты.
   
2. 
   Негізгі теориялы› жа“дайлар.
   
3. 
   Берілген параметрлердіЈ мЩндері: тйрткілдештіЈ модулі m; дйЈгелектіЈ бйлгіш диаметрі d; басты пішін б±рышы α=20˚; тіс басы биіктігініЈ коэффициенті h_α*=1,0; орынауыстыру коэффициентініЈ мЩні x (0; оЈ; теріс); радиалды саЈылау коэффициенті С*=0,25.
   
4. 
   Білдекті саЈылау C*’·m мен теЈдік ы“ысудыЈ y мЩндері.
   
5. 
   ДйЈгелек параметрлерін есептеулері.
   
6. 
   Есептелген параметрлер кестесі (7.1 - кесте).
   

Берілген зертханалы› ж±мысты орындау барысында ережелердіЈ орта› шарттарыса›талу керек.

1 Эвольвентті пішінді тісті дйЈгелекті кесудегі орапоту ЩдісініЈ принципі.

2 Тісті дйЈгелекті орапоту Щдісімен кесуде тйрткілдештіЈ жылжуымен ›атар бЇйірден жабу коэффициенті неге йзгереді?

3 Кесудегі білдекті тйрткілдештіЈ жылжу ма›саты неде?

4 Т±ра›ты беріліс санды доЈ“ала›тыЈ салыстырмалы ›оз“алысында“ы центриодтар ›алай аталады?

5 Жетекші доЈ“ала›та“ы тйрткілдешті іліністіЈ беріліс саны нешеге теЈ?

6 Нйлдік дйЈгелектіЈ ›ай шеЈбері бойынша ойымныЈ ені тістіЈ ›алыЈды“ына теЈ болады?

7 Нйлдік тісті беріліс Їшін радиалды саЈылау коэффициентініЈ стандартты Їлкндігін кйрсет.

8 ПішіндердіЈ со››ысыз ж±мыс шартын кйрсет.

8 Цилиндрлік тісті берілістіЈ

параметрлерін шартбелгісіздендіру
Ж±мыс ма›саты:

Тісті беріліс пен дйЈгелектіЈ негізгі параметрлерін зерттеу.

ШеЈбердіЈ эвольвентасы деп шеЈбер бойымен сыр“анаусыз домалатуда“ы тЇзудіЈ кез-келген нЇктесімен сипатталатын ›исы› аталады (8.1 - сурет). Сонымен ›атар тЇзу сызы› ›±раушы тЇзу, ал шеЈбер – негізгі деп аталады. 8.1 суретте ›±раушы тЇзудіЈ t-t радиусы r_b негізгі шеЈбер бойымен домалатылуы кйрсетілген. M₀M ›исы“ы шеЈбердіЈ эвольвентасы болып табылады, ал l - а“ымда“ы радиус – вектор. α б±рышы пішіндік б±рыш деп аталады. θ бЇрышы эвольвентік б±рыш немесе б±рыштыЈ инволютасы α (θ=inv α) деп, я“ни б±рыштыЈ эвольвенттік функциясы α деп аталады.

Тісті дйЈгелектіЈ параметрлері деп бЇйір ›имада“ы дйЈгелектіЈ негізгі йлшемдерін аны›тайтын есептеуші йлшемдерді атайды (8.2 - сурет):
r_a – шыЈдар шеЈберініЈ радиусы,

r_f – ойымдар шеЈберініЈ радиусы,

r_b – негізгі шеЈберініЈ радиусы,

r – бйлгіш шеЈбердіЈ радиусы,

S – бйлгіш шеЈбер бойынша тістіЈ ›алыЈды“ы,

P – бйлгіш шеЈбер бойынша ›адам.

Бйлгіш шеЈбер деп пішіндік б±рышы ілінісудіЈ сандартты б±рышына =20 теЈ нЇктеде тістіЈ пішініЈ ›иып йтетін шеЈберді айтады.

Число зубьев колеса - zЧисло охватываемых зубьев - n 18

19 - 302

3

Негізгі шеЈбер бойынша ›адам мына формуламен аны›талады

МодульдіЈ алын“ан мЩні СТ СЭВ 310-76 (8.2 - кесте) бойынша стандартты мЩнге келтіріледі.

Келесі есептеулерде модульдіЈ есептеуге жа›ын стандартты мЩнін ›олдан“ан жйн.
8.2- кесте

1 ряд1,522,534568102 ряд1,752,252,753,54,55,57911

Цилиндрлік берілістіЈ екі доЈ“ала“ы да бір тйрткілдешпен кесіледі. Біра› олардыЈ дйЈгелектіЈ тістер санына z₁ жЩне z₂ (8.3- кесте) байланысты алынатын ы“ысу коэффициенті x₁ мен x₂ ЩртЇрлі.
8.3- кесте

z≥3014ч2010ч305ч9x00,30,50,03(30-Z)

Тісті берілістіЈ элементтері (8.4 - сурет):

– ілінісу б±рышы _w, мына формуламен аны›талады:

, (8.4)
x₁=x₂=0, , , бол“анда, б±рышы инволюта кестесімен аны›талады (8.4 - кесте);

– йстер аралы“ы a_w

– алын“ан ы“ысу коэффициенті

8.4- кесте

ГрадустыЈ жЇздік бйл.ДЩрежесі α_w б±рышы20˚21˚22˚23˚24˚25˚26˚27˚28˚29˚30˚00,01491732002302632993393824304815374149174201231264301341384432483539815017520223326630234238543448554212151176203234267304344388436488544161521772052352693053463904384905462015317820623627030734739244049254924154179207238271308349393442494551281551802082392733103513954444965533215618120924027431235239744649955636157182210242276313354399448501558401581832122432773153554014505035614415918521324427931635840345250556348160186214245280318359405454507565521611872152472813193614064565105685616218821624828332136340845851257060163189218249284323365410460514573641641902192512863243664124625165756816519122025228732637841446451957872166192221253289327370416466521580761671932232552903293724184685235838016819422425629233137342047152558584169196225257293332375422473528588881701972262592953343774244755305909217119822726029633637942647753259396172199229261298337381428479535595

– теЈестіргіш ы“ысудыЈ коэффициенті

теЈестіргіш ы“ысу - бЇйір саЈылаусыз жЩне стандартты радиал саЈылаумен тісті беріліс алуды ›амтамасыз етеді;

– бастап›ы шеЈберлердіЈ радиусы
, , (8.10)
x₁=x₂=0 бол“анда бйлгіш шеЈберлер бастап›ы шеЈберлермен сЩйкес келеді, онда есептеулерді тексеру ;

– тйбелер шеЈберініЈ радиусы

– ойымдар шеЈберініЈ радиусы

– тістіЈ биіктігі

1. 
   М±“алімнен тісті берілістіЈ макетін алу.
   
2. 
   8.3 суретінен жЩне (8.1 ч 8.3) формулалармен ›адам P_b мен модульді m аны›тау.
   
3. 
   8.3 - кестесі бойынша ы“ысу коэффициенттерін x₁, x₂ алу.
   
4. 
   Формулалармен (8.4 ч 8.15) тісті берілістіЈ параметрлерін аны›тау.
   
5. 
   Эксперимент жЇзінде тісті берілістіЈ макетінде штангенциркуль мен керекті йлшемдерді йлшеп, оларды есептеуші йлшемдермен келістіру.
   
6. 
   Алын“ан мЩндерді 8.5 - кестеге енгізу.
   

1. 
   Ж±мыс ма›саты.
   
2. 
   Негізгі теориялы› жа“дайлар.
   
3. 
   Эксперимен жЇзінде аны›тал“ан тістер ›адамы мен модулі.
   
4. 
   Формулалармен (8.4 ч 8.15) цилиндрлік тісті берілістіЈ параметрлерін есептеулер.
   
5. 
   Аналитикалы› есептеулердіЈ эксперименталды тексеру.
   
6. 
   Аналитикалы› жЩне эксперименталде мЩндерді салыстыру кестесі (8.5 - кесте)
   

8.5 - кесте

Наименование параметраP_b,

ммa_w,

ммr_1,

ммr_2,

ммr_a1,

ммr_a2,

ммr_f1,

ммr_f2,

ммH,

ммРезультаты определенные аналитическиЭкспериментальные результаты

Берілген зертханалы› ж±мысты орындау барысында ережелердіЈ орта› шарттары орындалу керек.

1 ШеЈбер эвольвентасы деген не?

2 Пішіндік б±рыш деген не?

3 Эвольвенттік б±рыш деген не?

4 Бйлгіш шеЈбер деген не?

5 Тіс ›адамы деп нені айтады?

6 Модуль дегеніміз не?

7 Алын“ан ы“ысу деп нені айтады?

8 ТеЈестіруші ы“ысу деген не?

9 Ілінісу б±рышыныЈ стандартты мЩні неге теЈ?

10 x₁ мен x₂ – ніЈ ›андай мЩндерінде бйлгіш шеЈберлер бастап›ылармен сЩйкес келеді?

11 Ілінісу полюсінде ›андай шеЈберлер со›ты“ысады?

12 љандай жа“дайда йсаралы› жЩне бйлгіш йсаралы› ›ашы›ты›тар сЩйкес келеді.


9 Кйп звеноларлы› тісті механизмдердіЈ беріліс ›атынасын аны›тау
Ж±мыс ма›саты:

Кйп звеноларлы› дон“ала›тыЈ ›оз“алмалы мен ›оз“алмайтын йстермен тісті механизмдердіЈ беріліс ›атынасыЈ аналитикалы› пен эксперименттік аны›тау, б±л механизмдердіЈ модельдерді ›олданылап.

Кйп звеноларлы› ›оз“алмайтын йсті тісті механизмдердіЈ ›±рам“а сырттай жЩне іштей ілініс дон“ала›тар кіру жасай алады. Сондай механизмніЈ (9.1 - сурет) жалпы беріліс ›атынасы ›±рам“а жЇйелі кірген жеке ›арапайым тісті механизмдердіЈ (сатылардыЈ) беріліс ›атынастарыныЈ кйбейтіндісіне теЈ.

Мысал“а, бес доЈ“ала›таЈ жинал“ан (9.1 - сурет) жай берілістіЈ жалпы беріліс ›атынасы мына формуламен аны›талады
, (9.1)
немесе
, (9.2)
мЇнда“ы - жеке сатылардыЈ беріліс ›атынастары, мына формуламен аны›талады:
,

, ; (9.3)
мЇнда“ы - тісті доЈ“ала›тардыЈ б±рышты› жылдамды“ы;

- доЈ“ала›тардыЈ тістерініЈ саны.

Сырттай ілініссе беріліс ›атынасы теріс танбамен алынады. Беріліс іштей ілініс болса онда беріліс ›атынасы оЈ танбамен алынады.

Мысал“а 9.1 - суретте жалпы беріліс ›атынасы оЈ танбамен жЩне тек ›ана жетекші мен жетектегі дон“ала›тардыЈ тістерініЈ саны йлшеулет, ал бас›алар паразит дон“ала›тар болады.

Планетарлы› тісті механизмніЈ ›оз“алу дЩрежесі бірге теЈ, я“ни онда біреу “ана жетекші звено бар, ›айсысыге керекті беріліс ›атынасыдыЈ тандау Щсер етеді.

9.3,а - суретте планетарлы› тісті механизм жетекші звеномеЈ 1, жетектегі звеномен Н (жетектегішпеЈ) жЩне ›озгалмайтыЈ звеномеЈ 3 кйрсетілген. Механизм мына схемамен жетекші звеномеЈ Н (жетектегішпеЈ) жЩне жетектегі звеномеЈ 1 болалады.

9.3,б - суретте 1 звено то›татылып›аЈ, ал жетекші немесе жетектегі звеномеЈ 3 да Н звенолар жасай алып›аЈ механизмніЈ схемасы берілген.

Кез келген планетарлік механизмніЈ беріліс ›атынасыды белгілеуге Їш индекс ›олданылу керек. Тйменде ›ойыл“ан индекстер жетекші звенодан жетектегі звено“а дейіЈ ›оз“алыстыЈ беріліс ба“ытты кйрсетеді. Жо“арыда ›ойыл“ан индекс то›татыл“аЈ звено“а кйрсетеді.

Мысалга: 9.3,а - суретте салын“ан схемада жетекші звено 1 жЩне жетектегі звено Н бол“анда беріліс ›атынасы деп жазылады.

Планетарлік механизмніЈ кез келген схемасыЈ беріліс ›атынасы механизмніЈ беріліс ›атынасыды Виллис формуламеЈ мЇмкін айтыл“ан.

Айналысты механизм (9.3,в - сурет) жетектегіш шартты то›тал“анда ( ), ал шынды› механизмніЈ бЩрілер звенолар ( ) б±рышты› жылдамды›пеЈ айналады. Сонда шынды› планетарлы› тісті механизм ›арапаймым немесе кйп сатылы айналу йстері ›оз“алмайтыЈ тісті механизмге айналады. Б±л айналысты механизмніЈ беріліс ›атынасыды (9.1 ч 9.6 ) формуламеЈ санау“а болады.

Мысалга: 9.3,б - суретте механизмніЈ беріліс ›атынасыды табу керек, м±нда 3 – жетекші звено, Н – жетектегі звено, 1 – то›татыл“аЈ звено.

Сонда Виллис формуладаЈ:

Ескерту. Планетарлы› тісті механизмларда конус дон“ала›тармеЈ жетектегі звеноныЈ айналу ба“ыты тілі ереже ар›ылы аны›талады.

1) О›ытушынан жай берілістіЈ модельді жЩне планетарлік механизмніЈ модельді алу керек.

2) Осы механизмдердіЈ барлы› дон“ала›тардыЈ тістерініЈ саны кйрсетіп кинематикалы› схемаларды сызу керек.

3) Жетекші мен жетектегі звеноларды таЈдап, Щрбір механизмдіЈ беріліс ›атынасы“а аналитикалы› йрнекті ›±растыру керек.

4) Осы аналитикалы› йрнектімен беріліс ›атынасыны аны›тау керек.

5) Жетектегі звеноныЈ бір айналым“а сЩйкес жетекші звеноныЈ айналымдарды санап, беріліс ›атынасыны экспериментальді аны›тау керек.

1) Ж±мыстыЈ ма›саты.

2) Берілген тісті механизмдердіЈ кинематикалы› схемалар.

3) Шрбір дон“ала›тардыЈ тістерініЈ саны.

4) Шрбір схема“а беріліс ›атынасыны аны›тау“а есептеу формуласы.

5) Беріліс ›атынасыныЈ есептеу формуласымеЈ айырысатын мЩн.

6) Жетектегі мен жетекші звенолардыЈ айналымдарды санал“аЈ беріліс ›атынасыныЈ мЩні.
љауіпсіздік ережесі.

Осы зертханалы› ж±мысты орындау барысында ›ауіпсіздік ережесініЈ орта› талаптары са›талуі тиіс.

1. Беріліс ›атынасы деп не аталады?

2. Жай жЩне планетарлік тісті механизмніЈ арасында ›андай?

3. Планетарлік тісті механизмніЈ негізгі звенолар ›алай деп аталады?

4. Планетарлік тісті механизмніЈ беріліс ›атынасыныЈ белгілеуде индекстер не кйрсетеді?

5. Айналысты тісті механизм деп не аталады?

6. Шынды› планетарлы› механизмніЈ жЩне айналысты механизмніЈ беріліс ›атынасыдардыЈ ›осынды неге теЈ?


10 Ж±дыры›шалы механизмніЈ параметрлерін аны›тау
Ж±мыс ма›саты:

Жетектегі звеноныЈ белгілі ›оз“алыс заЈдыЈ ж±дыры›шаныЈ профильды жобалау.

Ж±дыры›ша деп айнымалы ›исы› кескіні бар жо“ары кинематикалы› ж±пты звеноны айтады. Ж±дыры›ша жЩне жетектегі звено – итергіш айналмалы, ілгерілемелі жЩне кЇрделі ›оз“алыстарды іске асыралады. ИтергіштіЈ ›оз“алыс сызы“ы ж±дыры›шаныЈ айналу центрі ар›ылы йтіп алады немесе айналу осіне ›атысты е(эксцентриситет) аралы› орын ауыстырып алады (10.1 - сурет). Ж±дыры›шалы механизм теория жа“ынан ал“анда ЩртЇрлі ›оз“алыс заЈдарды жЇзеге асырады, біра› практикада тек ›ана ж±дыры›шаныЈ профильніЈ йЈдеу оЈай технология ›амсыздандырат›ан жЩне ж±дыры›шалы механизмлар“а кинематикалы› пеЈ динамикалы› талаптар“а сай болу заЈдарды пайдаланады.

Жетектегі звеноныЈ йзіндік ›оз“алу фазасымен ж±ды›шаныЈ айналу б±рыштар байланысты (10.1 - сурет), м±нда

φ_П – кйтерілу фазасы,

φ_ВВ – жо“ар“ы тынуыЈ фазасы,

φ_О – ›айта оралуы фазасы,

φ_НВ – тйменде тынуыЈ фазасы, ал ж±ды›шаныЈ толы› б±рышы – φ_П+φ_ВВ+φ_О+φ_НВ=2π(рад)

МеханизмніЈ м±›ият звеносыныЈ Щлпеттес ›оз“алыс циклограммасы (10.2 -сурет) итергіштіЈ алыстау(кйтерілу) фазаларын, жо“арыда тынуын, ›айта оралуы мен тйменде тынуын кйрсетеді. ИтергіштіЈ тйрт ›оз“алу фазасына ж±ды›шаныЈ тйрт профиль б±рышы сЩйкес келеді. Кейбір жа“дайларда итергіштіЈ жо“ар“ыда мен тймендегі тынуларыныЈ б±рыштары нольге теЈ болулары мЇмкін.

Ж±дыры›шалы механизмді жобалай отырып, конструктор талай мЩселені дЩйекті шешеді: механизмніЈ тЇрімен жетектемелі звеноныЈ ›оз“алыс заЈын талдайды, механизмніЈ бас звеноларыны негізгі йлшемдері мен ж±дыры›шаныЈ ж±мыс профилін аны›талады.

Ж±дыры›ша профилініЈ жобасы ›оз“алысты теріс айналдыру Щдісіне негізделген. Барлы› механизмге ж±дыры›шаныЈ б±рышты› жылдамды“ыныЈ шамасына теЈ жЩне оныЈ ба“ытына теріс ба“ытыл“ан б±рышты› жылдамды› беріледі, сонда ж±дыры›ша то›тайды,ал итергіш (немесе кЇйенте) ж±дыры›шаныЈ на›ты ›оз“алыс ба“ытына теріс ›арай айналады, жЩне оныЈ шамасына теЈ ж±рышты› жылдамды› беріледі.

Теріс айналдырыл“ан ›оз“алыста итергіш (немесе кЇйенте) бірнеше дЩйекті орындарды алады,ал роликтіЈ ортасы ж±дыры›шаныЈ теориялы› профилін сызып береді. Ж±дыры›шаныЈ тЩжиребелік профилі теориялы› профиліне ›исы“ына ›ара“анда йзі эквидистантты› (теЈ ›ашы›ты›та т±ру) болып келеді.
љондыр“ыныЈ ›±рылысы мен ж±мыс істеу принципі. Аспап ТММ-21 – ж±дыры›шалы механизм айналмалы жЩне ілгерілемелі ›оз“алушы итергішпеЈ зертеуге арнал“ан. Аспап стол тЇрінде, тасмалданады. Барлы› ›±рылымдар 1 т±“ырда монтажл“ан (10.3 - сурет). Т±“ырдыЈ сол жа› бйлігінде т±“ырдыЈ жазы›ты“ына тіке осьті 4 тЇт›аныЈ кймегімен айналатын 3 диск орнатыл“аЈ. ДисктыЈ айналу б±рышы 5 шкаламен т±ра›ты 6 индекстен саналады. Ж±дыры›шаныЈ профилі йндірілетін дйЈгелек ›а“аз-заготовка 3 табакшаныЈ ортасына орналас›ан тйрт 7 инелерге жапсырылады да алынатын бастыры›пен бекітіледі.

Каретка 8 винттін 9 кймегімен заготовканыЈ артасына кйшіріледі немесе одан алысрылынады, бЇл орынауыстыру 10 шкаламен белгіленеді. Каретка 11 винтпен кйлденен ба“ытта кйшірілінеді, б±л орынауыстыру 12 шкаламен саналады.

ТаЈбалан“аЈ 16 секторы бар 15 кЇйенте 17 винтпен 14 осьті айналып бЇралады. КЇйентеніЈ ойы“ына 18 циркулдік бейімдеме еркін орналыс“аЈ, ол 20 шкалада кЇйетеніЈ айналу осінен циркулдік бейЈмдеменіЈ ортасына дейіндегі ара“ашы“ты“ белгіленеді, ал сектордыЈ 16 шкаласында кЇйетеніЈ айналу б±рышы саналады. Центрлі “±рал 18 циркулдік бейімдеме “±ралды“ ортасында (тйменгі жа“ында) ине орналыс“ан, ол ›а“аз дйнгелекке ж±дыры›шаныЈ теориялы› профилін тесіп салады. љ±ралдыЈ тйменгі жа“ында ›арындаш бекітілген, оныЈ осі ›±ралдыЈ айналу осінен роликтіЈ радиусына теЈ ара›ашы›ты›та орналас›аЈ.

АспаптыЈ сипаттамасы. ља“аз дйнгелекпеЈ дисктіЈ б±рылу б±рышы φ=360˚. КЇйентеніЈ айналу осінен дисктіЈ осіне дейінгі ара›ашы›ты› 50ч120 мм болады. КЇйентеніЈ ±зынды“ы (кЇйентеніЈ айналу осі мен циркульдіЈ айналу осініЈ арасында“ы ара›ашы›ты›) L =35ч120 мм. КЇйентеніЈ б±рылу б±рышы ψ=0ч59˚. Циркуль ар›ылы (роликтіЈ радиусы) салынатыЈ шенбердіЈ радиусы ρ=10мм. Эксцентриситет (каретканыЈ барынша кйп к›лдене“ ауыт›уы) е=0ч45мм. Циркульдік бейімдіме осініЈ дисктыЈ ортасынаЈ барынша кйп ауыт›уы S=0ч90мм. ља“аз дйЈгелек заготовканыЈ диаметрі Д=190мм.

1) ТММ-21 аспаптыЈ ›±ралымен танысу.

2) МеханизмдіЈ схемасы (10.4,а –сурет – А схемасы; 10.4,б – сурет – Б схемасы) меЈ негізгі параметрларды жазып ›ою (10.1 - кесте): кЇйентеніЈ ±зынды“ы L жЩне кЇйентеніЈ айналу осі мен ж±дыры›шаныЈ айналу осініЈ арасында“ы ара›ашы›ты› l (немесе ж±дыры›шаныЈ еЈ аз радиусы R₀ мен эксцентриситет e), кЇйентеніЈ ›±лашы ψ_А (немесе итергіштіЈ жЇрісі S_А); ›оз“алыстыЈ циклограмманы (10.2 - сурет), я“ни φ_П, φ_ВВ, φ_О, φ_НВ (10.2 - кесте); жетекші звеноныЈ ›оз“алу заны (10.3 - кесте).
10.1- кесте