Фирибгарликни рационализациялаш.
Катта фириибгарикда рационализиялаш асосий таркибий елемент ҳисобланади. Рационализация ўғирлик каби ноқонуний ёки етика меъёрларига тўғри келмайдиган хати-харакатни текширувчи шахсни ўз таркибига олади. Фирибгарлик билан боғлиқ молиявий ҳисобот учун рационализация “компанияни сақлаб қолишдан” шахсий очкўзликгача тебраниб, қуйилагиларнии ўз ичига олади:
Барчалар молиявий ҳисобот бўйича оз-оз алдайди; биз ҳамм уша ўйинни ўйнаймиз.
ХЙЗ компанияни сотиб олиш ёки ходимларимизни акциялар опциони орқали сақлаб қолиш учун акцияларнинг юқорироқ курсини талаб қиламиз.
Қуйидагилар активларни ноқонуний ўзлаштириш учун баъзи бир умумий рационализация бўлади:
оила аъзосини ёки севимли кишини молиявий инқироздан қутқариб қолиш мақсадида амалга оширилган фирибгарлик ўзини оқлайди;
агар пулни қўлга киритмасак, унда биз барча нарсалардан (оила, автомобил, уй ва бошқалардан) маҳрум бўламиз;
тиашқаридан хеч қандай ёрдам келмайди;
буларнинг барчаси қарз олиш, уларнии биринчи имконият туғулганда қайтарамиз;
биз ўз харакатимизнинг оқибати тўғрисида ёки қабул қилинган одоб ва ишонч тўғрисида ўйламаймиз.
7.3. Молиявий ҳисоботдаги фирибгарликлар
Молиявий ҳисоботни атайлаб нотўғри кўрсатилиши ва CОСОнингн фирибгарлик тўғрисидаги маърузасини аудиторларга таърифлаб беринг.
Кейинги вақтда содир етилган фирибгарликка мисоллар ва уларнинг ташқи аудиторлар учун оқибати.
Молиявий ҳисоботни атайлаб нотўғр кўрсатилиши
СОДИР ЕТИЛГАН ФИРИБГАРЛИККА МИСОЛЛАР
Енрон дастлаб коммунал корхона бўлган. Сўнг раҳбарият уни енергияни сотиш компаниясига айлантирди.
Битимлар ёмон бажарилганлиги натижасида раҳбарият молиявий камчиликларни қуйдагилар ҳисобидан ёпиб келди:
қарзларни махсус корхоналарнинг балансдан ташқари моддаларига ўтказиш;
ўз назорати оститда бўлган махсус мақсадли компанияларга сотиш орқали қадрсизланиб қолган активлар бўйича даромадларни тан олиш;
сотиш ва даромадни дастлабки тан олдишдан кейин енронга қайтиб келган активлар билан боғлиқ битимларда иштирок етиш.
бир-бири билан боғлиқ бўлган бошқа кўп сонли операциялар.
WОРЛДCОМ катталиги бўйича иккинчи ўринда турувчи (АТ&Тдан кейинги) катта масофали америка телефон компанияси еди. Компания ўз усишида тажовуз стратегияни қўллаб келди. У бошқва телекоммуникацион компанияларнии сотиб ола бошлаган еди. Мазкур сотиб олишларнинг натижалри тебранганда рахбарият харажатларни камайтириб, даромадларни қуйидагилар орқали қўпайтирди:
харажатларн камайтириш учун сотиб олиш орқали белгиланган реструктуризациялашнинг ишлатилаётган захиралари, масалан, компания сотиб олингандан кейин ҳосил бўлган ортиқча йиғилган захиралар ва келажакдаги харажатларни камайтириш учун . .. захираларни ишлатиш;
линияни капиталлашган харажатлари
Пармалат сут, мева шарбатлари ва озиқ-овқатнинг бшқа турлари билан шугулланувчи Италиянинг трансмиллий компаниясидир. ХХ аср 90-йилларининг охирида компания турли хил шўъба корхоналарини қарзга сотиб олган еди. Натижада фирибгарлик Европа миқёсида катта инқирозга олиб келди. Компания шўъба корхоналаридан нақд пулни қуйдаги муракаб чизма орқали тортиб олган еди:
кўпайтрилиб кўрсатилган нақд пул ва нақд пулнинг қалбақи ёзувлар ваҳоланки йирик банкларада сақланган;
камайтирилиб кўрсатилган қарз оффшор зоналарда , масалан, Кариб дегизи мамлакатларида жойлашган шўъба корхоналари билан муракаб муносабатларда бўлган.
ҲеалтҳСоутҳ АҚШда тикловчи стационар касалхоналарнинг енг кўп сонли гуруҳини бошқаради. Юқори рахбарият даромадни ошириш, акциядорлар ва таҳлилчилар кутушларнии қониқтириш мақсадида компания ходимларини юборишди.
Кенг кўлламли чизма ишлатилди
Психиатрик сессияларни ўзтказганрлиги учун тўловлар ҳисобини тақдим қилиш, масалан, ўтказилган битта машғулот учун унта алоҳида машғлотлар ҳисоб тўловини тақдим қилиш;
Харажатларни камайтириш ва даромадларни яхшилаш мақсадида журналдаги проводкаларни тўғрилаш.
ДЕЛ америка компютерлар ишлаб чиқариш компанияси бўлиб, у охир-оқибатда ўзига нисбатан қўйилган фирибгарликда айбини олиб ташлаш учун СЕCга 100 млн доллар тўлашга мажбур бўлди. Фирибгарлик сифатида маълумотларни очишдаги турли ноаниқликлар кўрсатилган. Улар қуйидагилардан иборат:
Интелнинг ракиблари ишлаб чиқарган процессорлардан ДЕЛ фойдаланмаслиги учун Интел томонидан ўтказилган катта ҳажмдаги тўловлар. Бу тўловлар аслида катта пора бўлган.
Интелтўловларини операция сифатида нотўғри кўрсатиш компанияга фойда ортиришдаги кўрсаткичларга еришишга ёрдам берган.
Косс Cорпоратион американинг қулоқ тутқичларни ишлаб чиқарувчи корхонаси ҳисобланади. Молиявий директори ўзининг шахсий харажатлари учун қисқа вақт ичида 31 млн долларни ўзлаштириб олди. Бухгалтерия фойдаси 26 млн доллар бўлган. Охир-оқитбатда у 34 млн доллар компенсация сифатида пул тўлаб, 11 йиллик камоқ жазосини олди. У фирибгарликни қуйидагилар ёрдамида амалга оширган еди:
Қуйи ҳалқада ишловчиларни кўрқитиш;
Америка Експресс орқали қилинган катта харажатларни тасдиқлаш ва бошқа корпоратив кредит карталар;
Назоратнинг йўқлиги ва бош директр томонидан тасдиқлаш;
Ауд устидан назорат қиливчи қўмитанинг мавжуд емаслиги;
Ички аудитнинг самарали вазифаси йўқлиги.
Олимпоус йирик транс миллий ишлаб чиқарувчи бўлиб, у медицина, ижтимоий, саноат ва бошқа соҳаларда фаолият олиб боради.
Яширин зарарлар йигирма йилдан ошиқ вақт давомида қимматли қоғозлар инвестициялари билан боғлиқ бўлган.
Бухгалтерия ҳисоби бўйича масалалар уларнинг ташқи аудиторлари билан боғлиқ бўлган;
такомиллашган фирибгарлик. Бу фирибгарлик бухгалтерия нотўғриликлар билан боғлиқ бўлиб, компания президенти ишдан бўшатилгандан сўнг аниқланган.
Лонгтоп Хитойдаги дастурий таъминотни ишлаб чиқарувччи биринчи компания бўлиб, НЙСЕ листингига кириган еди. Компания мамлакатдаги молиявий хизматлар саноатида кўллагнилган дастурий таъминотни енг йирик етказиб берувчиси бўлган. Мазкур фирибгарлик корпоратив бошқаруви кучсиз бўлган Хитой компанияларга инвесторлар ўз маблағларини киритиш жараёнида дуч келган рисклар билан боғлиқ бўлган.
Персонал харажатларини бошқа юридик шахс номига ўтказиш орқали фойда кўрсаткичлари ошириб ёзилган.
Дастлаб тан олинган сохта даромадни қоплаш учун сохта нақд пуллар.
Фирибгарлик аудиторлар томонидан фош етилганда аудитор фирмаси хужжатларини чиқармаслик мақсадида аудиторлик фирма ходимларига тазийиқ ўтказиб кўрқитган.
Фирибгарлик бўйича мисоллар аудит ўтказиш бўйича қуйидагиларни назарда тутади:
Аудитор олий рахбариятга босим ўтказадиган таҳлил ва даромад кутишлари тўғрисидаги маълумотга ега бўлиши керак;
Агар потенцал даромад билан боғлиқ муаммолар бўлса аудит тугатилмаслиги лозим ва йил охиридаги асосий операцияларни текшириш лозим;
Аудитор иқтисодий моҳиятни ва иқтисодий мажбуриятлар мавжуд бўлган томонларни аниқлаш учун муракаб операциялар моҳиятини тушуниши лозим;
Аудитор фирибгарлик қаерда ва қандай қилиб содир етилганлигини аниқлаш учун ташкилот назоратиниг ички воситаларидаги бўш жойларини аниқ тушуниши ва таҳлил қилиб чиқиши лозим;
Фирибгарлик содир етилишини тушуниш учун аудиторлик процедуралар мукаммал ишлаб чиқилиши лозим бўлади.
Фирибгарлик имкониятини таҳлил қилганда аудиторлардан професссионал танқидий ёндошувталаб қилинишинимазкур мисоллар кўрсатади. Бу ерда улар айниқса кенгайтирилган аудиторлик процедуралар ўтказилиши бошқа компанияларга нисбатан зид емас бўлган ишлаб чиқариш ва трендларига ва натижаларга алоҳида еътибор беришлари лозим бўлади. Бундай процедуралар фирибгарлик содир етилишига мойилик шароит тугулганда кўпроқ фирибгарликни аниқлашга йўналтирлган бўлиш лозим.
КАСБИЙ ТАНҚИДИЙ ЁНДОШУВ / АМАЛИЁТДАГИ АУДИТ
Касбий танқидий ёндошув нима? Хеч қачон фирибгарлик содир етилмаган мухитда, текшириш фақат таржибага асосланган ҳолатда аудитор касбий танқидий ёндошувга қандай амал қилади? Бизнинг аудит соҳасидаги таржибамиз нотўғиликлар мавжуд еканликларни текширишга кўп вақт сарф етганимизни билдирмайди. Бу фақат аудит вақтиниг кўпайишига олиб келиб, қонунбузарликларни аниқлашга ёрдам бермайди.
Ўзиниг 2010 йилдаги фирибгарлик тўғрисидаги ҳисоботида Аудит сифатининг маркази (CАГ) касбий танқидий ёндошувни қуйидагича таърифлайди. Масалаларни тадқиқ қилиш, исботларни танқидий баҳолаш ва номувофиқларга еътибор бериш орқали маълумотларни текшириш танқидий ёндошув моҳиятини ташкил қилади. Танқидий ёндошув шахсий мақсадга еришииш емас, ёки ёмон шароит сабабларини очиб беришга мўлжалланмаган. Танқидий ёндошув – бу барча молиявий ҳисобот берувчилардани талаб қилинадиган касбий холисоналикнининг муҳим елементидир. Танқидий ёндошув нафақат таъминот занжиридаги фирибгарликни аниқлаш еҳтимолини оширади, балки фирбгарлик қўлланиш мумкинлик ҳолатини ҳам очиб беришга имкон яратади. Бу еса корхонага фирибгарлик томонидан етказилиши мумкин бўлган риск зарарларини камайтиради.
Аудитор аудитни касбий танқидий ёндошув нуқтаи назаридан келиб чиқиб режалаштриши, молиявий ҳисоботнинг жидддий нотўғриликларга олиб келувчи шароит мавжудлигига еътибор бериши лозим. Фирибгарлик моҳиятидан келиб чиқиб, фирибгарлик туфайли юзага келган жиддий нотўғриликлар рискларини кўриб чиқишда касбий танқидий ёндошувга риоя қилиш муҳим аҳамиятга ега. Касбий танқидий ёндошув аудиторлик исботларга нисбатан таҳминлар билдириб, уни танқидий баҳолайди. Касбий танқидий ёндошув маълумот ва аудиторлик исботлар фирибгарлик томонидан юзага келган муҳим нотўғриликлар мавжуд еканлигини кўрсатиши мумкин ёки мумкин емаслигини ўрганишни назарда тутади.
Стандарт қуйидагиларни ҳам назарда тутади:
Субъект рахбарияти ва рахбарлик ваколати берилган шахсларга нисбатан уларнинг тўғри ишлаганлиги тўғрисидаги таржибани аудитор инкор қила олмайди. Шароитлар ўзгариб кетиши мумкинлиги сабабли касбий танқидий ёндошув қоидарига риоя қилиш муҳим аҳамият касб етади. Сўров ва аудиторлик процедураларни амалга оширишда аудитор касбий танқидий ёндошувга риоя қилиш шарт. У рахбарият ва рахбарлик ваколати берилган шахсларнинг тўғри ишлашлиги ҳақидаги фикрларга асосланган аудитроррлик исботларнинг ишончли бўлмаганларини қабул қилмаслиги лозим. Рахбарлик ваколати берилган шахсларга нисбатан касбий танқидий ёндошувни кўллаш рахбарлик ваколати берилган шахслар тўғрисидаги сўраб олинган маълумотларни, бошқа исботлар асосида олинган маълумотларни ва аудит жараёнида олинган маълумотларни синчиклаб кўриб чиқишни билдиради.
Касбий танқидий ёндошувнинг муваффақиятли амалга оширишнинг асосий унсурлари олинган ишончли исботларни, ушбу исботларни танқидий таҳлил қилишни, нотўғриликларга еътибор қаратишни, тадқиқ масалаларини аниқлашни камраб олади. Аудитнинг моҳияти касбий танқидий ёндошувдан иборат бўлиб, аудиторни алданишига олиб келиш имкониятларини олдини олиши лозим.
Достарыңызбен бөлісу: |