Учебное пособие может быть также использовано для самостоятельного изучения латинского языка в качестве справочника по разделам грамматики. При переводе текстов, не входящих в пособие, рекомендуем словари: Дворецкий И. X



бет27/37
Дата22.02.2016
өлшемі3.28 Mb.
#192
түріУчебное пособие
1   ...   23   24   25   26   27   28   29   30   ...   37

Отрывки из библейских книг

Vetus Testamentum


LIBER GENESIS

Caput I

26. Et ait: Faciāmus homĭnem ad imagĭnem, et similitudĭnem nostram: et praesit piscĭbus maris, et volatilĭbus coeli, et bestiis, universaeque terrae, omnīque reptĭli, quod movētur in terra. 27. Et creāvit Deus homĭnem ad imagĭnem suam: ad imagĭnem Dei creāvit illum, mascŭlum, et femĭnam creāvit eos. 28. Benedixitque illis Deus, et ait: Crescĭte, et multiplicamĭni, et replēte terram, et subicĭte eam, et dominamĭni piscĭbus maris, et volatilĭbus coeli, et universis animantĭbus, quae moventur super terram. 29. Dixitque Deus: Ecce dedi vobis omnem herbam afferentem semen super terram, et universa ligna, quae habent in semetipsis sementem genĕris sui, et sint vobis in escam: 30. Et cunctis animantĭbus terrae, omnīque volucri coeli, et universis, quae moventur in terra, et in quibus est anĭma vivens, ut habeant ad vescendum. Et factum est ita. 31. Viditque Deus cuncta, quae fecĕrat: et erant valde bona. Et factum est vesper, et mane, dies sextus.



Caput XI

1. Erat autem terra labii unius, et sermōnum eorumdem. 2. Cumque proficiscerentur (filii Noe) de oriente, invenērunt campum in terra Sennaar, et habitavērunt in eo. 3. Dixitque alter ad proxĭmum suum: Venīte, faciāmus latĕres, et coquāmus eos igni. Habuēruntque latĕres pro saxis, et bitūmen pro caemento: 4. Et dixērunt: Venīīte, faciāmus nobis civitātem, et turrim, cuius culmen pertingat ad coelum: et celebrēmus nomen nostrum, antĕquam dividāmur in universas terras. 5. Descendit autem Domĭnus, ut vidēret civitātem, et turrim, quam aedificābant filii Adam. 6. Et dixit: Ecce, unus est popŭlus, et unum labium omnĭbus: coeperuntque hoc facĕre, nec desistent a cogitationĭbus suis, donec eas opĕre compleant. 7. Venīte igĭtur, descendāmus, et confundāmus ibi linguam eōrum, ut non audiat unusquisque vocem proxĭmi sui. 8. Atque ita divīsit eos Domĭnus ex illo loco in universas terras, et cessavērunt aedificāre civitātem. 9. Et idcirco vocātum est nomen eius Babel, quia ibi confūsum est labium universae terrae: et inde dispersit eos Domĭnus super faciem cunctārum regiōnum.


Novum Testamentum


EVANGELIUM SECUNDUM LUCAM

Caput 2

1. Factum est autem in diēbus illis, exiit edictum a Caesăre Augusto ut describerētur universus orbis. 2. Haec descriptio prima, facta est a praesĭde Syriae Cyrīno: 3. et ibant omnes ut profiterentur singŭli in suam civitātem. 4. Ascendit autem et Ioseph a Galilaea de civitāte Nazareth in Iudaeam in civitātem David, quae vocātur Bethlehem: eo quod esset de domo, et familia David, 5. ut profiterētur cum Maria desponsāta sibi uxōre praegnante. 6. Factum est autem, cum essent ibi, implēti sunt dies ut parĕret. 7. Et pepĕrit filium suum primogenĭtum, et pannis eum involvit, et reclināvit eum in praesepio; quia non erat eis locus in diversorio. 8. Et pastōres erant in regiōne eadem vigilantes, et custodientes vigilias noctis super gregem suum. 9. Et ecce angĕlus Domĭni stetit iuxta illos, et clarĭtas Dei circumfulsit illos, et timuērunt timōre magno. 10. Et dixit illis angĕlus: Nolīte timēre: ecce enim evangelīzo vobis gaudium magnum, quod erit omni popŭlo: 11. quia natus est vobis hodie Salvātor, qui est Christus Domĭnus in civitāte David. 12. Et hoc vobis signum: Inveniētis infantem pannis involūtum, et posĭtum in praesepio. 13. Et subĭto facta est cum angĕlo multitūdo militiae caelestis laudantium Deum et dicentium: 14. Gloria in altissĭmis Deo, et in terra pax hominĭbus bonae voluntātis.


Отрывки из средневековых латинских текстов

Chronĭcon universitātis Pragensis


«Хроника Пражского университета» составлена неизвестным автором в конце XIV – в начале XV в. Она начинается рассказом о создании Пражского университета, о соперничестве чешского студенческого землячества с землячествами студентов-иностранцев, в первую очередь немцев, за количество мест в общем совете университета.

Хроника является одним из важнейших источников по истории гуситского движения в Чехии.



Anno domĭni MCCCXLVI/I Karolus imperātor fundāvit in Praga studium universale in theologia, jure canonĭco, medicīna et in artĭbus. Cujus locus primo fuit in domo contigua cimiterio sancti Francisci, post in domo Lazari inter Ju-deos. Et nunc in domo Rothlebi in foro sancti Galli. Haec ităque universĭtas in quattuor natiōnes fuit distincta: Bohemōrum, Bavarōrum, Polonōrum et Saxōnum. Et de die in diem miro modo augebātur. Sub uno tantum universitātis rectōre.

Anno domĭni MCCCLXXIl in die sancti Georgii facta secundum statūta universitātis electiōne novi rectōris, antīquus rector, scilĭcet Nicolaus Kolpergk, eandem non acceptāvit. Sed tertio die congregāti cum juristis alium sibi, scilĭcet quendam comĭtem de Pernstein, in rectōrem elegērunt. Hinc juristae ab artistis et aliis facultatĭbus se contra eōrum juramenta divisērunt, in quo hucusque indurāto anĭmo persistunt.

Anno domĭni MCCCLXXXIV in die sancti Galli electus fuit Soltow in rectōrem universitātis, in cujus rectorātu magnum certāmen inter natiōnem Bohemĭcam et alias tres natiōnes insurrexit propter collegiatūras, quas non Bohemi, sed extĕrae natiōnes possidēbant. Pro quo praefātus rector suspendit omnes lectiōnes sub gravissĭmis poenis. Natio autem Bohemĭca, non advertens rectōris mandātum, publĭce cum armis, scholarĭbus lectiōnes visitantĭbus, legit, disputāvit et cetĕros actus scholastĭcos in collegio locis deputātis exercuit. Et ipsis sic altercantĭbus rector cum quibusdam aliis prae cetĕris Bohemis adversantĭbus fuērunt a Bohemis mutātis habitĭbus siccis plagis percussi, et Theutonĭci, post multiplĭces labōres circa regem Wenceslaum et archiepiscŏpum et regis consiliarios videntes se non posse proficĕre, quinque collegiātos Bohemos in collegio Karoli et sextum indifferentem admisērunt. Et conformĭter in collegio regis Wenceslai secundum numĕrum collegiatōrum fuit concordĭter pronuntiātum. Pro quo Bohemi in aeternum sint benedicti!

К о м м е н т а р и и

Pragensis, e Пражский; studium universāle – университет; jus canonĭcum – каноническое право; cimiterium = coemeterium, i n – кладбище рядом с церковью; indurāto anĭmo – твердо; collegiatūra, ae f – коллегиатура, общий совет профессоров всех факультетов университета; comes, ĭtis m – граф; scholaris, is m – ученик, студент; collegium, i n – коллегиум, самостоятельное учебное заведение или отдельный факультет университета; de die in diem – с каждым днем; Bohemi, ōrum m – чехи; Bavari, ōrum – баварцы; Poloni, ōrum m поляки; Saxones, um m – саксонцы; collegiātus, i m – член коллегиатуры; in aeternum навечно.


Statūta bursae jurisperitōrum.


Краковский университет был основан в 1364 г. Особый его расцвет приходится на вторую половину 15 в. В это время здесь на различных факультетах обучалось много студентов из разных стран, в том числе и Беларуси. Ниже приводятся отрывки из статута бурсы студентов-юристов Краковского университета. Регламентированные в статуте нормы поведения являются типичными для университетской жизни средневековой Европы.

STATUTA BURSAE JURISPERITORUM

Nullus acceptētur in domum neque admittātur ad ponendum bursam nisi prius in Metrĭca Universitātis fuĕrit intitulātus et aliquantŭlum in artĭbus sit fundātus.

Item nullus suscipiātur in domum prius pro introitalĭbus det aureos duos contubernii seniōri, ad hoc venia seniōris domus obtenta et introitalĭbus solūtis, secus faciens locum in domo non habēbit.

Nullus etiam suscipiātur nisi promittat seniōri secrēta domus tenēre apud se et nulli revelāre sub poena fertōnis. Si secundo excessĕrit, puniātur in octo decem grossis, si tertio — excludātur. Juramentum sic recipiendum est: «Ego N juro domĭno provisōri et ejus seniōri ac successorĭbus oboedientiam et promitto Statūta servāre Bursam Canonistārum concernentia, bonumque Communitātis promovēre, secrēta Bursae non revelāre persōnis extraneis. Sic me Deus adjŭvet et sancta Dei Evangelia».

Quilibet in dicta domo morāri desidĕrans singŭlis septimānis bursam ponĕre sit astrictus. Secundum consuetudĭnem exceptis infirmis, qui tamen seniōrem debent accedĕre et ei causas aegritudĭnem declarāre sub poena dupli. Bursa autem per unumquemque solvi debet feria sexta ante occāsum solis inclusīve. Si quis in diem sabbāthi distulĕrit, puniātur in duōbus quadrantĭbus, et si in dominĭcam, tribus quadrantĭbus et sic consequenter per additiōnem unīus quadrantis.

Ideo statuĭmus ut omnes et singŭli ad mensam silentium teneant, et lectūram audiant sine quibusvis clamorĭbus, detractionĭbus, vocĭbus et murmurationĭbus sub poena unīus grossi. Sic tamen ut si alicui vel aliquĭbus silentium per seniōrem imponerētur et statum non servavĕrit, secundum arbitrium consiliariōrum potĕrit exclūdi.

Item si quis seniōrem verbo scandalōso et contumeliōso vel quovismŏdo offendĕrit vel contra eum qualitercunque fuĕrit et de hoc victus exstitĕrit, de domo excludātur.

Si quis verbis pugnitīvis aut infamatoriis aut derisoriis altĕrum laesĕrit, et de hoc sufficienter convictus fuĕrit, parti laesae verbis deprecatiōnes faciat, emendam condignam juxta arbitrium seniōris et suōrum consiliariōrum et pro poena communitāti solvet 34 grossos.

Statuĭmus, quod libri bursāles quicunque sunt, in futūrum erunt, sub clave seniōris in testitudĭne serventur. Volŭmus tamen, ut quilĭbet librum alĭquem recipiens, se manu propria ad regestrum seniōris inscrībat recognitiōnem faciendo, qui liber dicat. Et si qui inventi fuĕrint libros non servāre curn honestāte, tamquam ab eis recipiantur et aliis, plus studiōsis et diligentĭbus conferantur.

Ioannes Dlugossius


Ян Длугош (1415 – 1480) выдающийся польский историк, написавший «Историю Польши», в которой наряду с рассказом о Польше сообщаются сведения и из истории соседних земель. Труд Длугоша основывается на многих источниках, в том числе и древнерусских. В частности, он использовал утраченный впоследствии Перемышльский летописный извод. В своем творчестве он ориентировался прежде всего на историческое произведение Ливия. Ниже приводится легенда об основании Киева и рассказ о крещении Руси князем Владимиром.

Annales seu chronĭcae inclīti regni Poloniae

Liber 1

Erant apud Ruthēnos tres viri, eōdem patre et utĕro genĭti, Kyg, Szczek, Korew et quarta soror Libed, tam ingenio, quam virĭbus praestantes, ut qui facĭle principātum in gente consecūti, caetĕros redegērunt in suam ditiōnem, a quibus caetĕrae natiōnes secundum tribus et domos suas derivātae sunt. Hi tribus principalĭbus castris in Russia erectis, sua illis indidērunt nomĭna, nam Kyg castrum supra fluvium Dnyepr a se constructum vocāvit Kyow, Szczek Szczekawica et Korew — Korewica. Gentilium et ipsi errōrem secūti, stagna, lacus, fontes, aquas pro deis colēbant. Erant et alii Polonōrum duces, videlĭcet Radzim et Wyathko, quorum unus videlĭcet Radzim in flumĭne San, alter Wyathko in flumĭne Okka considentes, de nominĭbus suis regionĭbus et popŭlis vocabŭla indidērunt: a Radzim enim Radzimieczanie, a Wyathko — Wythiczanie vocāti sunt. Qui ad fluvium Bug consedērunt — Dulebianie a -duce eōrum Duleba vocitabantur, qui postea Wolanye sunt et nunc Luczanie appellāti.

Habēbant autem natiōnes Ruthenōrum ex Polōnis descendentes, in ducendis uxorĭbus et contrahendis matrimoniis inter sorōres germānas et propinquas cognātas discretiōnem, abstinendo a concubĭtu eārum, propter quam honestātem sortiebantur in vitam longos dies. Dulebianie vero et hi, qui processērunt ex Radzim et Wyathko, habitābant more ferārum in silvis, commitentes omnem immunditiam, pudoreque solūto et cognātis et aliēnis uxorĭbus, rapiendo illas, miscebantur.

Absumptis deinde Kyg, Szczek et Korew, filii eōrum et nepōtes linea directa succedentes, dominabantur apud Ruthēnos annis multis, donec successio hujusmŏdi ad duos fratres germānos, Oszkald videlĭcet et Dyr, pervēnit, quibus apud Kioviam dominantĭbus, nonnullae Ruthenōrum natiōnes, quae ex ingenti multiplicatiōne novas sedes sibi quaesiĕrant, eōrum principātum pertaesae, a Varahis tres duces accepērunt, quoniam ex propriis nemĭnem elĭgi propter paritātem placēbat. Primus autem dictus est Rurek, qui in Nowgrod, secundus Szynyeus, qui in Biale Jezioro, id est apud Album lacum, tertius Trubor, qui in Sborsk sedes suas posuērunt. His et cuilĭbet eōrum a Ruthēnis et popŭli eōrum ditiōni subjectis, ex quolĭbet capĭte humāno pro tribūto unus aspergellus albus reddebātur.



Liber 2

Sacrilĕgos ritus, quibus priscis temporĭbus Ruthenōrum gens dedĭta erat, Wlodimirus Russiae dux eliminatūrus, tertio ex quo Christi fide illuminātus erat anno, idola, lucos, arasque et templa eōrum confringit, incendit et comminuit. Simulacrum vero Fulmĭnis, quod praecipua veneratiōne a Ruthēnis colebātur, ad caudam equi alligātum, spectante multitudĭne Ruthenōrum, per terram trahi et in flumen Dnyepr mergi, gentilĭbus Ruthēnis ex utrōque sexu deōrum et simulacrōrum suōrum fletu et ejulātu ingenti confractiōnem prosequentĭbus, mandāvit. Promulgat deinde Wlodimirus dux edictum, ut omnes natiōnes et popŭli sibi subjecti, relictis idolis, Christi fide et baptismătis charactĕre se insigniant. [...] Aedificābat autem Wlodimirus primam ecclesiam in loco, quo prius idolis thura accendebantur, et eam Beāto Basilio dicāri ordĭnat.



К о м м е н т а р и и

Liber 1

Rhutēni – русины, русские; eōdem patre et utĕro genĭti – рожденные от одного отца и одной матери; Kyg, Szczek, Koryw, Libed – латинско-польская транслитерация русских имен Кий, Щек, Хорив, Лыбедь (см. дальше способ передачи русских имен и географических названий); ut redegērunt – в придаточном предложении с ut consecutīvum употреблен indicatīvus вместо требуемого в классической латыни conjunctīvus; caetĕros = cetĕros; secundum tribus et domos suas – по родам и семьям; errōrem secūti – следуя заблуждению; Radzim — Радим, Wyathko — Вятко русских летописей; San – Сож; Okka – Ока; Radzimieczanie – радимичи; Wythiczanie – вятичи; Dulebianie – дулебы; Wolanye – волыняне; Luczanie — бужане; Oszkald — Аскольд; Dyr — Дир; quaesiērunt = quaesivērunt; a Varahis – из варягов; Szynyeus — Синеус; pertaesae [pertaedet, taesum est, 2 (impers.) — противно] – безличный глагол вопреки нормам классической латыни употреблен в форме причастия, согласованного с natiōnes; aspergellus, i m – куница.



Liber 2

Tertio anno, ex quo Christi fide illuminātus erat – князь Владимир был крещен в Корсуни (совр. Севастополь) в 985 г.

Fulmen – этим именем автор называет Перуна, бога грозы, покровителя князя и его дружины в древнерусской мифологии.

Decretum consularis Leopoliensis officii


Решение в споре Львовского столярного цеха с печатником Иваном Федоровым о праве нанять за пределами Львова подмастерье для исполнения столярных работ в печатной мастерской.

Notum facĭmus, quia ex decrēto officii nostri, decrētum prius inter provĭdum Iwanum, Ruthēnum, impressōrem, et famātos magistros mensatōres, cives Leopolienses, debet in suo robŏre debĭto permanēre, quod videlĭcet Iwan, impressor, si habēre voluĕrit ad officīnam suam impressoriam socium artis mensatoriae, debet eundem slbi petĕre a contubernio, vel ab alĭquo mensatōre magistro contubernii. Qua quidem in re quoniam modo ejus modi petitiōnem suam apud eosdem magistros mensatōres interpōnit, ut talem socium ad certum tempus tantum, propter arduam pro tunc necessitātem officīnae suae impressoria, de gratia illōrum habēre possit, ex quo iidem magistri talem gratiam illi denĕgant, nos ităque habentes dignam ratiōnem homĭnis advĕnae praecaventesque, ne ille ob imperfectum suum opus, quod coepit, ex ea causa damna alĭqua incurrat, nec tamen derogantes hac in parte quicquam jurĭbus et privilegiis praefatōrum mensatorium hujus civitātis et contubernii eorundem, per moderatiōnem invenĭmus et decrevĭmus.

Quod ipse Iwan praenominātus impressor juxta petitiōnem suarn debet sibi socium artis mensatoriae peritum aliunde huc Leopŏlim vocāre et adducĕre eundemque socium, dum venĕrit, contubernio magistrōrum mensatōrum praesentāre. Ex cujus contubernii consensu primum illi socio magister alĭquis mensātor e medio illōrum dabĭtur et assignabĭtur. Tum demum in instanti per manus praefāti magistri debet idem socius concēdi, seu in mutuum dari dicto Iwano impressōri de gratia, ut praefertur, ad dimidiam tantum partem anni, idque non ad alium labōrem, sed solummŏdo ad eum, qui mere officīnae lllīus impressoriae convēnit, vel convenīre dignoscētur ita, quod eīdem socio, apud ipsum Iwanum laboranti, non licēbit tam domestĭcis, quam etiam extraneis quibusvis laborāre ea, quae labōri mensatōrum proprie compĕtunt, ut pote mensas, scamna, armaria, scrinia, fores, lecta et id genus alia, sub poena et vadio centum marcārum pecuniae per ipsum Iwanum, impressōrem, irremissibilĭter succumbendo, si aliquando ipse vel ejus socius de labōre mensatorio extra officīnam suam convictus fuĕrit.

К о м м е н т а р и и

Leopŏlis, is f — Львов, Leopoliensis, e – Львовский; officium consulāre – городской совет; famātus, a, um – славный (постоянный эпитет горожанина); permanēre in robŏre – оставаться в силе; officīna impressoria – печатная мастерская; ars mensatoria – столярное дело; ardua necessĭtas – острая необходимость; in instanti – теперь; in mutuum – в обмен; ut praefertur – как уже было сказано; dimidia pars – половина; ut pote – а именно, например.


Littere pro doctore Francisco Skorzina de Poloczko


Франциск Скорина (до 1490 – не позднее 1551 гг.) – белорусский первопечатник, просветитель, переводчик. Он первым перевел Библию на старобелорусский язык. Его «Библия Руска» – памятник Скорине – переводчику. Точность передачи библейских книг на родной язык свидетельствует о том, что Скорина был тонким знатоком античной культуры и классических языков. Открытая им в двадцатые годы XVI столетия типография в Вильне способствовала распространению европейского образования в Великом княжестве Литовском.

Деятельность Ф. Скорины оказала влияние на формирование белорусского литературного языка.



Данный документ представляет собой грамоту, данную Скорине королем Сигизмундом. Документ содержит много сокращений, контракций, выносных знаков и средневековых особенностей орфографии. Он приводится по изданию: Францыск Скарына: Зборнік дакументаў і матэрыялаў. Мн., 1988.

Sigismundus et c[etera]. Significamus et c[etera], quia nos annuen[tes] supplicacionibus quoru[n]dam consiliarior[um] n[ost]rorum ac co[m]mendatam haben[tes] uirtutem et doctrinam in arte medica, non uulgarem pericia[m] et dexteritate[m] Georgii Francisci Skorina de Poloczko, artium et medicine doctoris, eumq[ue] singulari gratia n[ost]ra propterea prosequi uolentes, illi hanc i[m]munitate[m] et prerogatiua[m] danda[m] et conceden[dum] duximus, damusq[ue] et conferimus tenore p[rese]ncium sic uidelicet, ut nemo tam in Regno q[uam] in Magno Ducatu n[ost]ro Lithuanie et t[er]ris Prussie, Samo-githieq[ue] aliisq[ue] dominiis n[ost]ris in quacu[m]que causa magna uel parua illum citandi ad iudicia trahendi et iudicandi p[otes]tatem habeat preter nos ip[s]os, suc[cesso]resq[ue] n[ost]ros. Cui quidem doctori Francisco maiore[m] gratiam facientes, plena[m] securitatem prestamus et concedimus, ac illum in tuic[i]o[ne]m, in protectionem n[ost|-ram accipimus, ut sub ea sit in om[n]ibus locis Regni n[ost]ri ac Magni Ducatus n[ost]ri Lithuanie predicti et alioru[m] dominior[um] n[ost]rorum securus ab om[n]i uiolencia quaru[m]cumq[ue] personar[um], nemoq[ue] illum aut eius bona detinere aut arestare possit sub graui pena, pro arbitrio n[ost]ro impone[n]da, eunde[m]q[ue] doctorem Franciscum in ea ciuitate et loco, in quo sibi ma[n]sionem delegerit, esse exemptu[m] et liberum, uolumus, ab om[n]i onere et seruicio ciuili, ipsumq[ue] et liberu[m] facimus ab eo ipso onere ciuili quocu[m]q[ue], eximimusq[ue1 etia[m] illum a iurisdic[ti]on[e] et p[otes]tate o[mn]i[u]m et singulor[um] palatinor[um], castellanor[um], capitaneoru[m], alioru[m]q[ue] dignitarioru[m] officialiu[m] et iudicu[m] quoru[m]cumq[ue]. Ut autem idem i[p]se doctor Franciscus Skorina h[uius]m[o]di prerogatiuis et im[m]unitatibus, per nos illi g[rat]iose concessis, securius et com[m]odius frui possit, uniuersis et singulis, cuiuscumq[ue] status et condicionis dignitariis, officialibus, ac Regni et Magni Ducatus Lithuanie, Samogithieq[ue], aliorumq[ue] dominior[um] n[ost]rorum iudicibus, quibuscu[m]q[ue] ac ciuitatu[m] et oppidorum proconsulibus et consilibus, aduocatis, scabinis et com[m]unitalibus et g[e]n[er]al[ite]r uniuersis subditis n[ost]ris in Regno et Magno Ducatu Lithuanie, aliisq[ue] dominiis n[ost]ris firmiter presentibus, com[m]ittimus et ma[n]damus q[ua]t[e]n[u]s dictum doctorem Franciscum, quem in protect[i]o[ne]m nostram suscepimus, predictis libertatibus, im[m]unitatibus et prerogatiuis uti, frui, potiri et gaudetre permittat[is], in illisq[ue] eum conseruetis et de causis eius prefais g[e]n[er]al[ite]r, qu ibuscumq[ue] magnis siue paruis se intromittere et aliquam uim illi inferre, uel bona eius arestare, seu detinere aut eunde[m] Franciscum doctorem ad aliqua onera et seruicia ciuilia more aliorum ciuiu[m] illius ciuitat[is], in qua domicilium sibi delegerit, obeunda compellere non audeat[is], nec aliquis uestrum audeat sub pena n[ost]ra, pro arbitrio n[ost]ro, ut p[re]missum est, impone[n]da, quod ad omn[i]u[m] et singulor[um], quoru[m] interest, noticia[m] deducimus et deduci uolumus, harum testimonio l[itte]rarum quibus sigillum n[ost]r[u]m est appensum. Dat[um] Cracouie feria secunda festi Sancte Katherine Uirginis, anno Dom[in]i millesimo quingentesimo tricesimo secu[n]do, Regni n[ost]ri XXVI. RS (...) ut supra.

Ioannes Cochanovius


Ян Кохановский (1530–1584) – выдающийся польский поэт, создававший свои произведения не только на польском, но и на латинском языке. Латинские стихи он начал писать во время учебы в Падуанском университете. В 1580 г. издал в Кракове книгу од, образцом для которых послужили стихи Горация «Lyricōrum libellus». Кроме того, его перу принадлежат «Elegiārum libri IV», «Foricoenia sive epigrammātum libellus» и некоторые другие.

LYRICORUM LIBER
Ad Venerem
(Ode IX)

Te precor, magni soboles tonantis,

Quae domas mentes hominum, Aphrodite,

Ne meum pectus gravibus fatiges

Aurea curis.
5 Sed veni nostros miserata questus,

Ut preces audire queas dolentis,

Saepe quas olim solita es benigna

Accipere aure.


Celsa cum curru residens in aureo

10 Linqueres alti solium parentis,

Passerum penna volucri patentes

Vecta per auras.


Nec diu sane veniens morata es

Quin statim arridens oculis beatis

15 Quaereres, quid me cruciaret, et quid

Corde dolerem.


Quidve tot votis gemebundus altos

Pascerem divos, laqueosne Amori

Perfugae rursum, loquere ulla si fors

20 Tristior in te est.


Si te enim vitat, subito requiret;

Dona si spernit, sua mittet ultro, et

Si odit, ingratis quoque amabit atque,

Jussa facesset.


25 Alma nunc adsis quoque Cypri, meque iis

Libera aerumnis, animusque quidquid

Consequi gestit, face consequatur

Te auxiliante.



К о м м е н т а р и и

Ода написана сапфической строфой, состоящей из трех малых сапфических стихов и одного адонийского.



Стихотворение является вариацией на тему соответствующей оды Сапфо.

1. Sobŏles (=subŏles) magni tonantis – дитя великого громовержца, т. е. Венера. 2. Aphrodīte – voc. sing., в греческой мифологии римской Венере соответсвовала Афродита. 7–8. Accipĕre benigna aure – благосклонно выслушивать. 10. Linquĕres = relinquĕres; solium alti parentis – царство высокого отца, т. е. Олимп. 11. Penna volŭcri passĕrum – воробей, птица посвященная Венере. 18. divos = deos. 25. Cypri – locatīvus.

Matthias Casimirus Sarbievius


Матей Казимир Сарбевский (1595–1640) родился в месте под названием Сарбево. Образование получил в Виленской академии, был преподавателем поэтики, риторики и философии в иезуитских школах, а потом и в Виленской академии. Его поэзия создавалась под влиянием творчества Горация и Пиндара. Наиболее известны его песни и оды, входящие в сборник «Lyricōrum libri IV».

LYRICORUM LIBER TERTIUS
Ad amicos
(XXII)

Vixi canoris nuper idoneus

Vates Camenis; iam citharae vetor

Sermone defunctumque longo

Barbiton ingeminare cantu.
5 Jam feriata fistula cum lyra

Dependent unco; rumpite tinnula

Vocalis argenti, sodales,

Fila supervacuosque nervos.


О quae coruscantum atria siderum

10 Servas et aurei leve perambulas

Mundi pavimentum, molestae

Pelle, Themi, studium Minervae.



К о м м е н т а р и и

Ода написана алкеевой строфой.



Стихотворение было написано, когда поэт принял решение посвятить себя занятиям теологией.

2. Camēna – латинская нимфа-прорицательница, впоследствии была уподоблена греческой Музе как покровительнице искусствю 4. Barbĭton – греч. acc. sing. от barbĭtos, i m – барбитон, многострунная лира. 12. Themi — греч. voc. sing. от Themis, ĭdis f – Фемида, греч. богиня справедливости и правового порядка; Minerva – Минерва, римская богиня мудрости, покровительница науки и искусства.

Nicolaus Hussovianus


Николай Гусовский – блестящий поэт эпохи позднего Ренесанса. Он внес большой вклад в культуру Беларуси, Украины, Польши и Литвы. Его величественная «Песня о зубре» – настоящий шедевр восточнославянской новолатинской поэзии.

Родился Н. Гусовский около 1480 г. в с. Усово (Гусово) Великого княжества Литовского. В ознаменование 500-летия со дня его рождения 1980 год был объявлен ЮНЕСКО годом Николая Гусовского.

Кроме знаменитой поэмы «Песня о зубре», Н. Гусовским созданы следующие произведения: «Победа над турками под Теребовлей 2 июля 1524 года», «К св. Себастьяну», «Жизнь и деяния св. Гиацинта», а также несколько эпистолярных посланий в стихах. Первое издание «Песни о зубре» увидело свет в ноябре 1523 г. в Кракове. Архитектоника, метафорика, образность поэмы указывают на большое влияние Вергилия на творчество Н. Гусовского. Поэма написана элегическим дистихом. Она неоднократно переводилась на белорусский, украинский, русский, польский и другие языки.

Умер поэт в забвении около 1540 г.



Carmen de statura, feritate ac venatione bisontis

222.

225.


230.

Regna petunt multo sanguine saepe mares,

Proelia circumstant miseros furibunda regentes

Nullaque securi temporis hora datur,

Atque adeo tumida regni furor aestuat ira,

Ut saepe alterius morte dirempta cadat.

Ambiguae postquam subiere pencula vires,

Ut pecori praesit, praemia victor habet.

Victus abit maerens et totos exulat annos,

Migrantem sequitur femina maesta virum.

Ioannes Visliciensis


Ян Вислицкий родился около 1485–1490 г. О жизни поэта сохранилось очень мало сведений. Доподлинно известно только, что он закончил Краковский университет, где в 1506 г. получил звание бакалавра, а в 1510 – магистра. Согласно ректорским актам он называется русином, что указывает на его восточнославянское происхождение. Славу поэту принесла его знаменитая поэма «Прусская война», которая воистину является художетсвенным памятником Грюнвальду (1410 г.), где объединенные силы Польского королевства и Великого княжества Литовского разгромили Тевтонский орден крестоносцев.

Поэма написана гекзаметром в подражение эпическим произведениям античной древности. Первое ее издание осуществлено в Кракове в 1516 г. В поэме ощущается несомненное влияние «Энеиды» Вергилия. На белорусский язык «Прусская война» размером оригинала впервые была переведена Жанной Некрашевич в 1997 г.

Умер Ян Вислицкий в 1520 г.

Bellum Prutenum


110

115


120

125


130

135




Terra sub Arctoa famata Lycaonis ursa

Immensum complexa orbis spatium imperiumque

Nomine multijugas renitenti terminat oras.

Sarmatiam titulo veteri rudis accola dixit,

Quae proprium merito sortita Polonia nomen.

Nam sua sic dicti patrio sermone Poloni

Rura tenent agrosque colunt ac legibus urbes

Perdomitant, Sismunde, tuo diademate clari.

Qui jam corruerant, sacri sed numine regis

Clarescunt tot victis hostibus atque fugatis.

Cujus habent triplices vastissima culta Rutheni

Donec ad Euxini Nomadas pelagi Mysosque

Ac Tanaim protensa et ad aequora lata Livonum;

At qui prata secant Qaramantum versus ad austrum,

Ardua Carpathiae speculantes culmina rupis,

Pannonios retinent vicino limite campos;

Hesperias Gades et Atlantis jugera collis

Qui spectant Zephyri necnon mitissima venti

Flamina contingunt, revirentes limine sulcos,

Odera quos renovas spatiosi gurgitis amne;

Qui vero degunt Riphaeo murmure saepti,

Tunduntur Scythicis nivibus gelidisque pruinis.

Effera gens, nimium trucibus repleta colonis,

Masoviae, Prussis contermina quaeque superbis

Adjacet, utraque Marte sato est subjecta Polono,

Qui gentes varias valida ditione coercet

Jam linguis, habitu discretas Martis et armis.

Quorum Lech fuerat moderator primus et auctor



К о м м е н т а р и и

Liber primus

110. Sub Arctōa ursa – под созвездием Большой Медведицы, т. е. на севере; Lycaŏnis, ĭdis f – дочь Ликаона, т. е. Каллисто, которая была превращена в медведицу Герой, ревновавшей ее к Зевсу. Впоследствии Зевс превратил ее в созвездие Большой Медведицы. 113. Sarmatia – Сарматия, земля между Вислой и Волгой. 114. Polonia – Польша. 117. Sismunde = Sigismunde – voc. от Sigismundus – Сигизмунд I (1467–1548), король Польши. 120. Triplĭces Ruthēni – русины трех видов, подразумевается Русь Белая, Черная, Красная. 121. Euxīni pelăgi – Черное море; Nomādas – татары; Mysos – влахи и молдаване. 122. Tanaim – р. Дон. 123. Garamantes, um m – гараманты, народ, живший на юге Африки. 125. Pannonios – паннонийские, т.е. венгерские. 126. Gades — Гадес, остров и город в Испании; Atlantis collis – вершина Атланта = Атласские горы в Африке. 127. Zephyri venti – западные ветры. 130. Riphaeo – Рифейский, т. е. относящийся к Уральским горам. 131. Scythicis – скифский. 133. Masoviae – Мазовия, земля в Польше; Prussis – пруссы, балтийское племя, жившее на побережье Балтийского моря. 137. Lech – Лех, легендарный родоначальник поляков, основатель Польского государства.



СЛОВАРЬ ЛАТИНСКИХ ТЕРМИНОВ И ВЫРАЖЕНИЙ, ВСТРЕЧАЮЩИХСЯ В ФИЛОСОФСКОЙ ЛИТЕРАТУРЕ

  1. A fortiōri — тем скорее, тем более. Логический вывод: то, что доказано в отношении менее очевидного, тем более должно быть признано в отношении более очевидного.

  2. A posteriōri — в зависимости от опыта.

  3. A priōri — независимо от опыта.

  4. Ad absurdum — до абсурда.

  5. Ad ocŭlos — воочию; настолько наглядно объяснить, что предмет, о котором рассказывают, как бы виден перед глазами.

  6. Agensдвижущая сила, действующая сущность.

  7. Agĕre sequĭtur esse — действие вытекает из бытия, имеет своим условием бытие. Одно из положений схоластики.

  8. Amīcus Plato sed magis amīca est verĭtas — Платон — друг, но истина ещё больший друг, т. е. истина всего дороже. Перефразировка выражения, приписываемого Аристотелю.

  9. Analogon ratiōnis — подобный разуму. У Лейбница — низшие формы сознания, присущие животным.

  10. Antecēdens  consĕquens — предшествующее — последующее.

  11. Arbĭtrum libĕrum — свободное решение, свобода воли.

  12. Argumenta ponderantur, non numerantur — сила доказательств определяется их вескостью, а не количеством.

  13. Argumentum ad homĭnem — доказательсвто, рассчитанное на чувства убеждаемого.

  14. Argumentum ad rem — аргумент, основанный на подлинных обстоятельствах дела.

  15. Argumentum ad veritātem — объективное доказательство.

  16. Argumentum baculīnum — букв.: палочный аргумент; в переносном смысле: осязаемое доказательство.

  17. Argumentum ex contrario — доказательство от противного.

  18. Argumentum ex silentio — прием доказательства путем умалчивания о чем-нибудь.

  19. Bellum omnium contra omnes — война всех против всех. Согласно Гоббсу, естественное состояние человеческого общества до возникновения государства.

  20. Causa actīva — действующая причина.

  21. Causa corporālis — физическая причина.

  22. Causa efficiens — действующая причина.

  23. Causa essendi — причина бытия, существования.

  24. Causa finālis — конечная причина.

  25. Causa formālis — образующая, формирующая причина.

  26. Causa materiālis — причина, действующая в веществе, материи; субстрат действия.

  27. Causa movens (motīva) — движущая причина.

  28. Causa occasionālis — случайная причина.

  29. Causa sui — причина самого себя. Этот термин применялся схоластами для обозначения безусловности и необходимости существования бога.

  30. Characteristĭca universālis — общая характеристика, всеобщий язык. Лейбниц считал возможным перевести философские понятия на язык символов. Эту систему он назвал Ch.u.

  31. Circŭlus vitiōsus, также circŭlus in probando — «порочный круг», круг в доказательстве. Приведение в качестве доказательства того, что нужно доказать.

  32. Cogĭto ergo sum — я мыслю, следовательно, я существую. Основное положение философии Декарта.

  33. Coincidentia oppositōrum — совпадение противоречий. Николай Кузанский употреблял этот термин для обозначения устранения противоречий в бесконечном.

  34. Conditio sine qua non — непременное условие, условие, без которго невозможно событие.

  35. Consensus gentium (consensus omnium) — метод доказательства: то, в чем согласны все, что признается всеми, объявляется истиной. К такой аргументации прибегали стоики, Цицерон и философы шотландской школы. Таким путём также пытались доказать существование бога.

  36. Contradictio in adjecto — противоречие в определении. Например: квадратный треугольник.

  37. Credo, quia absurdum —верю, потому что это нелепо. Изречение, приписываемое Тертуллиану.

  38. Credo, ut intellĭgam — верю, чтобы понять. «Я верю, чтобы понимать, а не стараюсь понять, чтобы потом уверовать», — заявлял Ансельм Кентерберийский, считавший веру основой познания.

  39. Cum principia negante non est disputandum — с отрицающим основы не спорят, т.е. без согласия в основных посылках невозможен логический спор.

  40. De omnĭbus dubitandum — следует сомневаться во всем. Исходный пункт философии Декарта.

  41. Deus sive natura — бог или природа, т. е. тождество бога и природы. Положение философии Спинозы.

  42. Dictum de omni et nullo — сказанное обо всем и ни о чем. Аксиома силлогизма: все, что утверждается (или отрицается) относительно всех предметов класса, утверждается (или отрицается) и относительно каждого предмета, который содержится в этом классе.

  43. Differentia specifĭca — видовое отличие.

  44. Docta ignorantia — ученое незнание, т. е. «научным путем» достигнутое понимание необъятности бесконечного, божественного, непостижимости бога.

  45. Ens a se — сущее, являющееся таковым благодаря самому себе, в отличие от ens ab alio — зависящее от другого, обусловленное, сотворенное.

  46. Ens entium — сущность сущностей.

  47. Ens ratiōnis — мыслимая вещь.

  48. Ens reāle — реальная вещь.

  49. Ens realissĭmum — в идеалистической философии наиреальнейшая вещь, т. е. бог.

  50. Ens — сущее, бытие, сущность, вещь.

  51. Esse est percĭpi — существовать — значит быть воспринимаемым. Основное положение философии Беркли.

  52. Essentia — сущность. Основное понятие схоластики; противоположное понятие existentia — существование.

  53. Ex nihĭlo nihil fit — из ничего ничего не происходит. Положение, впервые высказанное греческим философом Мелиссом (5 в. до н. э.).

  54. Exclūsi tertii principium — принцип исключенного третьего. Один из основных законов логики: из двух отрицающих друг друга суждений одно непременно истинно.

  55. Experimentia est optĭma rerum magistra — опыт — лучший учитель.

  56. Experimentum crucis — букв.: эксперимент креста. Решающий эксперимент, в ходе которого устанавливается правильность одной гипотезы и ложность другой.

  57. Genus proxĭmum — ближайший род, т. е. непосредственно более широкий класс предметов, в который в качестве вида входят рассматриваемые предметы.

  58. Homo faber — человек-творец.

  59. Homo homĭni lupus est — человек человеку волк.

  60. Homo ludens — человек играющий.

  61. Homo sapiens — человек как разумное существо. Понятие, введенное Линнеем для обозначения человека как биологического вида.

  62. Idem per idem — то же посредством того же; определение через определяемое.

  63. Ignorantia elenchi — незнание довода для опровержения противного. Логическая ошибка в доказательстве, носящая название «подмена тезиса» и состоящая в том, что доказывается не тот тезис, который требуется доказать, а другой, который часто внешне сходный с первым.

  64. In abstracto — отвлечённо, вне связи с действительностью.

  65. In concrēto — в действительности, в определенном случае, фактически.

  66. In statu nascendi — в состоянии зарождения, в момент образования.

  67. Ipso facto — в силу самого факта, тем самым.

  68. Medicīna mentis — медицина духа, образное наименование логики.

  69. Modus probandi — способ доказательства.

  70. Mundus intelligibĭlis — мир рассудка, лишь интеллектом постигаемый мир.

  71. Mundus sensibĭlis — чувственный, чувственно-воспринимаемый мир.

  72. Natūra natūrans — творящая, действующая природа, natūra naturāta — созданная природа. Эти термины впервые употреблены в лат. переводе комментария Аверроэса к работе Аристотеля «О небе». У Спинозы natūra natūrans — это субстанция, а natūra naturāta — мир отдельных вещей, модусов. У Шеллинга natūra natūrans — природа как активный творческий субъект, предмет изучения для натурфилософии.

  73. Natūra non facit saltus — природа не делает скачков.

  74. Nervus probandi — нерв доказательств. Наиболее убедительный, решающий аргумент.

  75. Nihil est in intellectu, quod non prius fuĕrit in sensu — нет ничего в интеллекте, чего раньше не было бы в ощущениях. Основной тезис сенсуализма, сформированный Локком.

  76. Nosce te ipsum — познай самого себя. Эти слова по-гречески высечены над входом в храм Аполлона Дельфийского. Выражение приписывается Фалесу.

  77. Nota notae est nota rei ipsīus — аксиома силлогизма; признак признака некоторой вещи есть признак самой вещи.

  78. Notiōnes commūnes, также notitiae commūnes — общие понятия, данные якобы человеку природой и потому общие для всех людей представления и понятия.

  79. Obscūrum per obscurius — (объяснять) неясное через неясное.

  80. Omne verum omni vero consŏnat — все истины согласовываются друг с другом. Схоластическое положение.

  81. Omnis determinatio est negatio — всякое определение есть отрицание (Спиноза).

  82. Ordo ordĭnans — Организующее начало, организующий мировой разум.

  83. Per se — посредством самого себя, сам собой.

  84. Petitio principii — «предвосхищение основания». Логическая ошибка в доказательстве, заключающаяся в том, что вывод делается из положения, которое само еще должно быть доказано.

  85. Philosophia prima — первая философия. Так Аристотель называл метафизику, а Вольф онтологию.

  86. Post factum — после свершившегося факта.

  87. Post hoc ergo propter hoc — после этого, значит, вследствие этого. Одна из наиболее частых логических ошибок, заключающаяся в том, что последовательность двух событий во времени принимается за причинную связь между ними.

  88. Pro et contra — за и против.

  89. Quaternio terminōrum — учетверение терминов. Логическая ошибка, состоящая в том, что в силлогизме появляется четвертый термин. Это происходит при употреблении термина в двойном значении.

  90. Qui nimium probat, nihil probat — кто доказывает слишком много, тот ничего не доказывает.

  91. Quod erat demonstrandum — что и требовалось доказать (Эвклид).

  92. Ratio agendi — основа действия.

  93. Ratio cognoscendi — основа познания.

  94. Ratio essendi — основа бытия.

  95. Ratio — разум, рассудок, основа.

  96. Reductio ad absurdum — доведение до абсурда, до нелепости.

  97. Res cogĭtans — мыслящая вещь, res extensa — протяженная вещь. Понятие философии Декарта для обозначения духовной и материальной субстанции.

  98. Sacrificium intellectus — «жертвование разумом», отказ от собственного мышления.

  99. Salus popŭli suprēma lex — общественное благо — высший закон (Цицерон).

  100. Sic et non — так и не так. Так называется работа Абеляра, в которой он заложил основы схоластического метода решения проблем через столкновение противоположных точек зрения, путем рассмотрения всех «за» и «против» (см. Pro et contra).

  101. Species — вид, образ: в логике и биологии означает понятие, подчинённое понятию рода.

  102. Spirĭtus — дух.

  103. Status nascendi — состояние возникновения, зарождения.

  104. Sui genĕris — в своем роде, своеобразный.

  105. Tabŭla rasa — чистая, неисписанная доска. Так называли стоики, а позднее сторонники сенсуализма душу при рождении человека. Опыт оставляет на ней свой след, заполняет ее представлениями.

  106. Termĭnus a quo — исходный пункт.

  107. Termĭnus — 1. Предел, граница. 2. Понятие.

  108. Tertium non datur — третьего не дано.

  109. Ultĭma ratio — последний довод, решающий аргумент.

  110. Vivĕre militāre est — Жить — значит бороться (Сенека).


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   23   24   25   26   27   28   29   30   ...   37




©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет