Управление биологической активностью почв

Аналогичная закономерность была установлена и в остальные возрастные периоды. Так, в 4-месячном возрасте разница по живой массе в пользу баранчиков составляла 1,9-5,1 кг (8,2-25,5 %). В 10 и 12-мес. ярочки уступали своим сверстникам по изучаемому показателю на 4,7-9,3 кг (13,3-26,3 %) и на 7,4-11,4 кг (19,8-30,5 %) соответственно. При этом валушки во все возрастные периоды по живой массе занимали промежуточное положение.

Желательный тип животных в овцеводстве определяют на основе оценки по конституции и экстерьеру. При этом следует иметь в виду, что конституциональные и экстерьерные признаки и свойства овец разного направления продуктивности имеют свои особенности.

Анализ данных нашего исследования уже у новорожденного молодняка выявил некоторые экстерьерные различия (таблица 2). Так, новорожденные ярочки уступали по промерам тела баранчикам. В последующие возрастные периоды наилучшим развитием экстерьера характеризовались баранчики. Достаточно отметить, что в 2-мес. баранчики превосходили своих сверстников по следующим промерам: высота в холке – на 0,2-0,9 см (0,4-1,8 %), высота в крестце – на 0,4-1,0 см (0,7-1,9 %), косая длина туловища — на 0,5-0,7 см (1,2-1,6 %), глубина груди – на 0,4-0,8 см (2,3-4,6 %), ширина груди — на 0,2-0,5 см (1,8-4,6 %), обхват груди – на 0,7-1,2 см (1,3-2,2 %), обхват пясти – на 0,1-0,4 см (1,5-6,3 %).

В остальные возрастные периоды наблюдалась аналогичная закономерность распределения высотных и широтных промеров молодняка изучаемых групп. Так в 12 мес. ярочки уступали баранчикам и валушкам по высоте в холке на 0,7-1,1 см (1,1-1,8 %), по высоте в крестце – на 0,7-1,0 см (1,1-1,6 %), косой длине туловища – 0,6-0,8 см (0,9-1,2 %), глубине груди – на 0,7-0,9 см (2,8-3,6 %), ширине груди – на 0,3-0,7 см (1,8-4,2 %), обхвату груди – на 0,8-1,1 см (0,9-1,3 %), обхвату пясти – 0,3-0,5 см (3,9-6,5 %).

С возрастом индекс формата увеличился, вследствие более интенсивного роста животных в послеутробный период в длину, чем в высоту. При этом в среднем за весь период наблюдения максимальными показателями отличались животные II и III групп, а минимальными – I группы.

К 12-месячному возрасту индекс сбитости увеличился на 18,4 % у баранчиков, на 18,6 % у валушков и на 18,0 % у ярочек. В 12-месячном возрасте ярочки превосходили по индексу массивности своих сверстников на 0,2-0,5 %. Величина индекса длинноногости с возрастом уменьшилась у баранчиков на 17,2 %, валушков на 17,6 %, ярочек на 16,5 %.

Грудной индекс используется при характеристике развитии груди. Так максимальным значением за весь период отличались баранчики, минимальным – валушки, промежуточное положение занимали ярочки. Грудной индекс с возрастом увеличивается.

За 12 мес. наблюдения индекс перерослости уменьшился на 4,2 % у баранчиков, 3,6 % у валушков и на 3,5 % у ярочек. Максимальными показателями в 12-месячном возрасте отличались ярочки и валушки, минимальными – баранчики. За весь период от рождения и до 12-месячного возраста индекс костистости уменьшился на 33,1 % у баранчиков, на 36,7 % у валушков и на 39,5 % у ярочек.

Таким образом, по живой массе преимущество было на стороне баранчиков, минимальными показателями характеризовались ярочки и промежуточное положение занимали валушки. А по конституциональным особенностям молодняк южноуральской породы имел хорошо выраженный тип животных шерстно-мясного направления продуктивности. Он характеризуется средней величиной туловища, крепкой конституцией, гармоничным, пропорциональным телосложением. Костяк у них не тяжелый, округлое туловище, грудь глубокая, и широкая. В этой связи разведение овец южноуральской породы с целью получения высококачественного мяса – баранины имеет достаточно хорошие перспективы.

2. Абонеев, В. В. Перспективные направления селекции овец в условиях рыночной экономики / В. В. Абонеев, А. Н. Соколов // Овцы, козы, шерстяное дело. – 2007. – №1. – С. 7-9.

Қазақ ұлттық ғылыми-зерттеу мал шаруашылығы институты

Жәңгір хан атындағы Батыс Қазақстан аграрлық-техникалық университеті

Қазақ керемет ботаник деп айтқан. Әр өсімдіктін атауын тауып маңызы мен қандай пайдасы бар екенін білген.

Қой шаруашылығының білгірі академик М. Ф. Иванов кезінде былай деп жазды: «Құйрықты қойлар жергілікті жағдайға өте жақсы бейімделген және ерекше шыдамдылығымен, мықтылығымен және азықтың тапшылығы мен күтімінің нашарлығына төзе білу қабілетімен ерекшеленеді. Әйтседе осы жағдайдың бәрінде олар шаруашылық тұрғысынан алғанда өзінің тез өсіп жетілетін, етті-майлы келетін қасиетін жоғалтпайды. Осы бір ерекшіліктері құйрықты қойларды басқа тұқымдардың ішінен даралап, шаруашылық тұрғысынан алғанда олардың бағалылығын арттыра түседі» [1].

Жалпы Қазақстанның құйрықты қойлары Орталық және Батыс Қазақстанда, былайша айтқанда Жезқазған, Қарағанды, Гурьев, Орал облыстарында және Ақтөбе, Қостанай облыстарының соларға іргелес жатқан шаруашылықтарда өсіріледі.

Қазақтың құйрықты қойларының барлық нәсілінің де конституциясының берік, тез жетілгіш, ұзаққа айдап жайғанда шөбі сирек жайлымдарды жақсы пайдаланылатынын, жайғанда тез семіретінін, еті сапалы болатынын айта кету керек.

Тұқымдық қошқарларының орташа тірілей салмағы 2,5 жасында асыл тұқымды қой шаруашылығында 66,5 килограмнан 73 килограмға дейін ауытқып отырады; орта есеппен 67 килограмға тең. Орта есеппен қырқылатын жүні тиісінше 3-3,5 және 2,3-2,6 кг, тоқты жүні 0,5-0,6 кг.

Еділбай қойларын жабық өсірудің нәтижесінде республиканың кейбір аймақтарында экологиялық тұқым ішінде типтері, экстерьерлік, өнімділік ерекшеліктерімен бір-біріне ұқсамайды.

Бұл қойлар көп ғылыми тәжірибелік қызығушылықты тудырады. Мал шаруашылығының қазіргі даму жағдайы, облыста өсірілетін ауыл шаруашылылығы малдары өнімділігінің қол жеткен көрсетекіштерін және мал тұқымын аудандасытыра орындалатынын ескере отырып, оны дамытудың басым бағыттары белгіленді.

М. Ф. Иванов [5] өз мәліметтерінде етті-майлы еділбай қойларының дене тұлғасының өзгеруі толықтай етті бағытқа қарай өзгеру керек екенін мәлімдеді. Етті малдың дене тұрқы кең, сауыры тік, үлкен, ұзын, жалпақ қысқа мойынды, дұрыс түзу қойылған қысқа аяқты болу керек.

«Бірлік» асыл тұқымды мал зауытында еділбай қойларының дене формасында сәл ғана өзгерістер пайда болды. Мысалы, қошқарлардың үлкен промерлері 0,9 см-ге кішірейді, кеуде орамы кеудесімен тереңділігінің өзгеруіне байланысты 3,2 см-ге кеміді, саулықтар бойынша да осындай өзгерістер байқалды. Көптеген ауытқулар көбінесе олардың дене тұрқымен кеуде орамдарында байқалды.

Қой шаруашылығының 1,5 жастағы тұсақтарының шоқтығының биіктігі, тұрқының қиғаш ұзындығы ересек малмен салыстырғанда, иық-жауырын қиылысындағы кеуде кеңдігі, сербек аралығының кеңдігі, кеуде орамы, осы көрсеткіштер бойынша «Бірлік» АҚ еділбай қойларының дене өлшемдерінен төмендегі көрсеткішті көрсетті, яғни еділбай қойларының тірілей салмағы жоғары деңгейде. Қозылары орта есеппен 4,8-5,5 кг салмақпен туылып, соңынан тез жетіледі.

Қой өсіруші жеке шаруашылықтар мен қосалқы шаруашылықтардың алдында тұрған басты міндет: қой саның көбейтіп, одан алынатын өнімді молайту, өнімнің өзіндік құның кеміту, адам күшін жеткілікті етіп, берік жемшөп қорын жасай білу. Мұның бәрі агрономиялық, зоотехникалық, мал дәрігерлік және өндірістік-техникалық шаралардың дер кезінде, әрі дұрыс қолдануына, еңбек ұйымдастыруды жақсартып, қой тұқымын асылдындыруға байланысты шешіледі. Қазіргі кезде қой шаруашылығын өркендету және өнімділігін арттыру жолдары бұрынғыға қарағанда терең зерттеліп, жаңа прогрессивтік тәсілдермен байылтуда. Атап айтқанда саулықты қыста қоздату, қойды жедел бордақылау, қозыны енесінен ерте айырып бөліп-бөліп, саулықтарды циклдық әдіспен ұрықтандыру, еңбекті жанаша ұйымдастыруды ұжымдық, бригадалық, фермерлік, арендалық-мердігерлік әдістерді барынша кенінен қолдану керек.

Еділбай қойлары жайып бағатын малдың қатарына жатады. Жыл бойы табиғи маусымды жайлымдарды пайдалану бұл қойлардың тебіндеп, қар астындағы шөпті ашып жеуі сияқты бағалы сапалық жағынан қалыптастырады. Қой шаруашылығындағы нағыз жауапты кезең мал қыстатуды өткізу екені белгілі. Шаруашылықта қойды өркендетудің түпкі нәтижелері қысқы жағдайға мерзімінде және жан-жақты әзірлену жұмыстарымен тығыз байланысты.

Еділбай мен қазақтың құйрықты қойлары шөл және шөлейт аймақта тез оңалып шығады, төлдері жедел жайлымда бағылады. Сақа қойлар тез оңалып, қолданып шығады, төлдері жедел өсіп-жетіледі, құйрығына майды көп жинайды. Қазақ қойының құйрығында орта есеппен 6-8 кг май келеді (1-сурет). Шөлді жерде жайлымның оты қашады, шөбі қуан тартып, малға онша тиімді болмайды. Жас қозының көктемде көктеген шөппен тез жетілуі де осыған әзірлік. Еділбай қойларының сүті де асыл, ол да қозыларының тез жетілуіне үлкен себеп.

Еділбай қойларының құйрығы түйенің өркеші секілді малдың көп сусамауына әсері үлкен. Сондықтан ол қолайсыз кезеңде қоректік заттар мен сүйемелдейтін қордың бір көзі болып табылады. Еділбай қойлары құйрығының тағы бір тамаша қасиеті, қаншама май бітсе де оның жүрекке, өкпеге ешбір зияны тимейді. Өйткені құйрықтың қан тамыры жүйесі денесінікінен басқаша құралған.

Еліміздің барлық аймақтарында етті-майлы қой шаруашылығы жеке шаруа және фермерлік қожалықтар жағдайында мал азықтандыру және бағу технологиясын, тұқым асылдандыру жұмыстары мен мал басын көбейтуді жүйелі түрде жүргізген кезде шығын аз жұмсалатындығына байланысты табыстылығы жоғары сала болып табылады.

Елімізде өсірілетін құйрықты қойлар ішінде еділбай қойларының алатын орны ерекше. Олар барлық аймақтарындағы қылшық жүнді құйрықты қойлардың ет-май өнімділігі сапасын жақсарту мақсатында пайдаланылады. Бұл қойлар қазіргі уақытта батыс облыстарда ғана емес, сонымен қатар еліміздің оңтүстігі мен солтүстігінде де өсіріле бастады.

Мал тұқымын асылдандыру нәтижесінде шаруашылық тұрғыдан маңызы зор белгілердің өзара байланыста өзгеру заңдылықтарын білу мен ұтымды пайдаланудың мәні ерекше.