В подземных горных выработках

К_Ф - мыналарға тең алынатын коэффициент:

орташа және өте жарықшаланған жыныстар үшін:

0,6 + 0,4 0,3 болғанда

аз жарықшақты жыныстар үшін

К_Ф =

тақтатасты жыныстар үшін

К_Ф = 0,7 + 0,3

(h_КД - кентірегінің биіктігі, м);

Кентірегі биіктігінің камера аралығына қатынасы (hКД /ℓ)	коэффициентінің мағынасы таспалы кентіректері санында
	2	5	10	>15
0,3	2,7	3,2	3,7	4,0
0,5	2,4	2,9	3,4	3,7
0,7	2,2	2,7	3,1	3,4
1,0	2,1	2,5	2,9	3,1
2,0 және астам	2,0	2,4	2,7	2,9

6-кесте

Кентірегі биіктігінің камера аралығына қатынасы (hКД /ℓ)	Тау жыныстарының Пуассон коэффициентіндегі коэффициентінің мәндері
	0,10	0,15	0,20	0,25	0,30	0,35
0,3	0,4	0,6	0,8	1,0	1,2	1,4
0,5	0,3	0,5	0,7	0,9	1,1	,13
0,7	0,2	0,4	0,6	0,8	1,0	1,2
1,0	0,1	0,3	0,5	0,7	0,9	1,1
2,0 және астам	0,1	0,2	0,4	0,6	0,8	1,0

3.21 Радиацияға қарсы тасаға лайықталған камералы кен орындарында h_П £ 2 ℓ жағдайындағы төбе тұрақтылығын мына формулалармен анықтау керек:

сығуға (36)

3.22 Радиацияға қарсы баспанаға лайықталған камералы қазбалардағы h_Т > 2 ℓ жағдайындағы (шарты h > 2 ℓ болғанда) төбенің тұрақтылығын мына формулалармен анықтау керек.
q_бек < 0,1 R_C болғанда
К_КР (1 + Кт) Рт £ К_И (37)
0,1 R_C < q_бек < 0,8 R_C болғанда
(38)

q_бек ³ 0,8 R_C болғанда төбенің тұрақтылық есебі жүргізілмейді. Мұндай жағдайда камера төбесі тұрақты емес деп саналады.

3.23 Радиацияға қарсы тасалардағы камерааралық кентіректердің тұрақтылығы мына формулалармен анықталады:

таспалы
(39)

бағаналы
(40)
4 ИНЖЕНЕРЛІК-ТЕХНИКАЛЫҚ ЖАБДЫҚ
4.1 Қорғау имараттарында оған тасаланушыларды қажетті жағдаймен қамтамасыз ететін инженерлік-техникалық жабдықты қарастыру керек.

4.2 Желдету режимінің ұзақтығын, сондай-ақ микроклимат параметрлері мен әуе кеңістігінің газ құрамын “Азаматтық қорғаныстың қорғау имараттары” ҚР ҚНжЕ талаптарына сәйкес алу керек.

4.3 Санитарлық-техникалық құрылғылар жүйесінде стандартты жабдықтарды қолдану керек, сондай-ақ объектінің өндірістік қызмет шарттары бойынша орнатылған жабдықтарды қолдану керек.

Жабдық бөлшектері арасындағы, сондай-ақ жабдық пен қазбалардың құрылымдық элементтерінің арасындағы өткелдер мен саңылауларды “Азаматтық қорғаныстың қорғау имараттары” ҚР ҚНжЕ мен өнеркәсіптің тиісті саласының кәсіпорындарына арналған қауіпсіздік ережелері талаптарына сәйкес алу керек.

4.4 Паналарды желдету жүйесін екі режимге - таза желдеткіш пен сүзгіш-желдеткішке жобалау керек.

Пананы желдетудің негізгі сұлбасы сызбада келтірілген.

4.5 Таза желдету қажетті ауа құрамын қамтамасыз ету үшін және артық жылуды шығару үшін қарастырылады. Ауа қабылдағыш жоғары бетке шыға берістен 50 мм дейінгі қашықтықта орналасқан жағдайда, панаға таза желдету режимімен берілетін ауа шаңға қарсы сүзгіштерді қолдану арқылы шаңнан тазартылуы тиіс.

Жаппай қырып-жоятын газ тәрізді құралдардан берілетін ауаны тазарту үшін және панада ауа кеңістігінің қажетті параметрін ұстап тұру үшін сүзгі-желдету қарастырылады.

4.6 Таза желдету кезіндегі ауа мөлшерін 7-кесте бойынша алу керек.

4.7 Ауа кеңістігінің қажетті параметрін ұстап тұру үшін сүзгімен желдету кезінде панаға берілуге тиісті ауа мөлшерін 1 м³/(сағ-ад.) есебінен алу керек.

4.8 Сүзгімен желдету режимімен панаға берілетін ауа мөлшерін Q_Ф.В, м³/сағ., шамасы 2 даПа (мм су діңг.) болатын тамбур-шлюздердегі ауа қысымының сақталу жағдайына қарай және желдетілетін тамбур-шлюздегі ауа шығыны бойынша тексеру керек.
Q_Ф.В ³ 200 n_T + Q_T (41)
мұндағы n_T - ауа қысымын бір мезгілде ұстап тұруды қарастыратын тамбур-шлюздердің саны (қос шлюзді кіреберіс бір тамбур-шлюз ретінде алынады);

Q_T - желдетілетін тамбур-шлюздегі тамбур-шлюздің 25 еселік көлеміне тең етіп алынған ауа шығыны, м³/сағ.

Шартты белгілер:

4.9 Бір камералы тамбур-шлюзге қысымды ұстап тұру үшін берілуге тиіс ауаның Q_П, м³/сағ., есептік мөлшерін

мұндағы h_e - пана қабатындағы ауаның табиғи тартымының ең үлкен қысымы, МПа (мм су діңг.).

4.10 Тамбур-шлюздердегі (тамбурлардағы) қысым мен желдетілетін тамбур-шлюздердегі баспанадан алынатын ауамен қарастыру керек. Осы мақсатқа желдеткіштерді таңдау кезінде қысымның шамасы мен ауаның табиғи тартым қозғалысының бағытын ескеру керек.

4.11 Пананы таза желдетуді табиғи желдету (табиғи тартым) есебінен немесе желдеткіштер көмегімен қарастыру керек.

4.12 Табиғи желдетуді жылдың кез келген мезгілінде (қажет болса қондырғы көмегімен немесе желдеткіш есіктерді ашып), лайықталған қазбаларына параметрлері “Азаматтық қорғаныстың қорғаныш ғимараттары” ҚР ҚНжЕ 1-қосымшасына сәйкес қажетті ауа мөлшері келіп түсетін жағдайда қарастыру керек.

Қазбаларда ауаның табиғи тартымының параметрлерін өлшеу жөніндегі нұсқау 9-қосымшада баяндалады.

4.13 Мәжбүрлі желдету жүйесінде панада электрмен жабдықтаудың дербес көздері болмағанда және дербес электрмен жабдықтау көздері бар паналарда электр қозғалтқышты желдеткіштер болмағанда, электр қозғалтқышы бар желдеткіштерді қарастыру керек.

4.14 Панадан ауаны шығару, қағида бойынша, табиғи жолмен жүзеге асырылады. Тиісті негіздеме болса, осы мақсатқа сорғыш желдеткішті пайдалану қажет.

4.15 Паналардағы соққы толқынының кіру бағытындағы қысым 0,01 МПа (0,1 кгк/см²) асқан кезде ауа қабылдағыш пен ауа шығындысында жарылысқа қарсы қондырғыны орнатуды қарастыру керек.
Радиацияға қарсы тасаларды желдету
4.16 Соғыс уақытында тұрақты электрмен жабдықталатын жұмыс істеп тұрған объектілердегі қазбаларда орналастырылған радиацияға қарсы пананы желдетуде өнеркәсіптік желдету шарттары бойынша орнатылған желдеткіштерді пайдалануды қарастыру керек.

4.17 Өнеркәсіптік желдету болмағанда, сондай-ақ соғыс уақытында электрмен жабдықталуы тұрақты емес объектіде 4.12-т. сәйкес, радиацияға қарсы тасаны табиғи тартым әсері есебінен қозғалысқа қолмен немесе аккумулятор батареясымен келтірілетін желдеткіштерді орнату арқылы желдетуді қарастыру керек.

4.18 Жұмысшылар мен жұмысшы ауысым қызметкерлерін қорғау қарастырылған радиацияға қарсы тасаларды желдету үшін ауа мөлшерін 7-кесте бойынша алу керек.

Радиацияға қарсы тасаларда тұрғындарды қорғаныш қарастырылған жағдайда, ауа нормаларын 1.2 көбейту коэффициентімен бірге 7-кесте бойынша алу керек.

4.19 Механикалық қозғалтқышы бар желдету жүйесінің ауа қоршауы құрылғысын оларды штольнялы қазбаларда және еңкіш оқпандардың шығар ауыздарына орналастырғанда жердің деңгейінен (қазба топырағы) кем дегенде 1 м биіктікте орналастырып, оларға радиоактивті шөгінділер түсіп кетуді болдырмау үшін күнқағарлармен жабдықтау керек.
Сумен жабдықтау және ассенизация
4.20 Қорғау имаратында бір жасырынушыға тәулігіне 2 л келетін есеппен ауыз су қорын қарастыру керек.

Қорғау имаратында ішу үшін “Азаматтық қорғаныстың қорғау имараттары” ҚР ҚНжЕ талаптарына сапасы бойынша жауап беретін суды пайдалану керек.

4.21 Ауыз суды сақтауға шаруашылық-ауыз сумен жабдықтау ісінде қолдану талаптарына жауап беретін материалдармен ішінен қапталған шахта вагонеткаларын, бактарды, резервуарларды пайдалану керек.

Ауыз суы бар ыдыстар қақпақтармен және су көрсеткіштермен жабдықталуы тиіс.

4.22 Ауыз суды бөлу үшін суайырғыш шүмектерді орнатуды қарастыру керек - 300 адамға 1 шүмектен немесе тасымалданатын бөшкелер.

4.23 Санитарлық тораптар ассенизациялы вагонеткалармен немесе резервуарлармен бір жасырынушыға тәулігіне 2 л фекалий қабылдау есебімен жабдықталуы тиіс.

Ассенизациялы вагонеткалар олардың жоғарғы жағынан кен орнының шатырына дейін кем дегенде 1,3 м болатындай қашықтықта орнатылуы тиіс.

4.24 Қорғау имараттарында құрғақ қалдықтарды жинау үшін жабық ыдыстарды-жәшіктерді, қағаз қаптарды, пакеттерді бір жасырынушыға тәулігіне 1 л келетіндей есеппен қарастыру керек.

Қажет жағдайда қорғау имараттарында дербес электрмен жабдықтау көздерін - аккумулятор батареяларын немесе дизельді электр станцияларын да орнату керек (ДЭС).

4.26 Сүзгімен желдету агрегатының өнімділігі, әдетте, 1200 м³/с асса, ДЭС-ті орнатуды қарастыруға болады.

Технологиялық мақсатта аккумулятор батареялары қолданылатын объектілерде оларды дербес электрмен жабдықтау көздері ретінде қорғау имараттарында қолдануға шек қойылмайды.

4.27 Электрмен жабдықтау, күш және жарық түсіру қондырғылары өнеркәсіптің тиісті саласының қауіпсіздік ережелері талаптарына жауап беруі тиіс.

4.28 ДЭС-ті “Азаматтық қорғаныстың қорғау имараттары” ҚР ҚНжЕ талаптарына сәйкес жобалау керек.

Газ бойынша қауіпті шахталарда (кеніштерде) ДЭС-терде кеніштің жарылуға қауіпсіз орындалуы болу керек.

Оларды таза желдету ағынында орналастыру керек және ДЭС бөлмесіндегі метан шоғырлануын үздіксіз бақылайтын аппаратура орнату дұрыс (кеніштік емес) орындалса, ДЭС-ті пайдалануға рұқсат етіледі.

4.29 ДЭС-ті пананың сыртына орналастырғанда оны ядролық қарудың қиратушы факторының әсерінен қорғалатындай етіп жобалау керек. Мұндайда қызмет көрсетуші қызметшілерді зақымданған ауадан қорғауға арналған дем алатын панаға өту мүмкіндігін қамтамасыз ететін жеке құралдарды қолдануды қарастыру керек.

4.30 Электрмен жарық берудің тұрақты желісін қорғау имараттарында дербес электрмен жабдықтау көздерімен, сондай-ақ объектілерде соғыс уақытында тұрақты электрмен жабдықтауды қарастыру керек.

4.31 Қорғау имараттары ретінде пайдаланылатын қазбаларда жарықтандыру нормаларын 8-кесте бойынша қабылдау керек.
8-кесте

4.33 Тұрақты жарық беру қарастырылмаған қорғау имараттарында жеке пайдаланылатын тасымал шырақтарды пайдалану керек. Мұндайда жарықтандырылу нормаланбайды.

4.34 Қорғау имараттарында объектінің хабар беруші және байланыстың жалпы жүйесіндегі хабар берумен байланыс құралдарын қарастыру керек.

4.35 Қорғаныш ғимаратының объектіні басқару орынмен телефон байланысы болуға тиіс.

Баспаналарда сондай-ақ сүзгімен, желдетілетін камерамен, қорғалған кіреберістермен, электрмен жабдықтаудың дербес көздері жайларымен және медициналық орыннан ішкі дербес телефон байланысын қарастыру керек.
Өртке қарсы талаптар
4.36 Қорғау имараттарына лайықталған қазбалардың учаскелері, кен орнының әр 100 м бір өрт сөндірілетін, сыйымдылығы 0,2 м² құм салатын жәшіктер, екі күректен келетін есеппен өрт сөндіретін құрал-саймандармен жабдықталуы тиіс.

4.37 Жерасты камералары ДЭС-терінің тіреулері мен ДЭС камерасына кіреберістен 5 м қашық жатқан қазбалар жанбайтын материалдардан жасалуы тиіс.

Жанар-жағармай материалдары қоймасы ДЭС бөлмесінен қалыңдығы 200 мм кем емес жанбайтын материалдан жасалған арақабырғалармен бөлінген бөлек секцияда орналастырылуы тиіс.

4.38 ДЭС бөлмелерінде “Азаматтық қорғаныстың қорғау имараттары” ҚР ҚНжЕ талаптарына сәйкес өрт сөндіру құрал-саймандары қарастырылуы тиіс. Аккумулятор батареялары орналасқан жерлерде, батарея екі өрт сөндірілетін, сондай-ақ сыйымдылығы 0,2 м³ құм болатын жәшіктен және екі күректен келетіндей есеппен өрт сөндіргіштер орнатылуы тиіс.

Шартты белгілер:
- ауаның табиғи тартым қозғалыс бағыты;

- қорғаушы-герметикалық есік;

- герметикалық есік.
1 - тамбур-шлюз; 2 - шлюзді камера; 3 - бейбіт уақытта көлік құралдарын өткізуге арналған тамбур.
3-қосымша
ПАНАЛАРДАН БӨЛІНГЕН ҚОРҒАЛҒАН КІРЕБЕРІСТЕР ҚҰРЫЛЫСЫНЫҢ СҰЛБАЛАРЫ




1 - тасаланушылардың және тасымалдаушы құралдардың негізгі топтарын бейбіт уақытта өткізуге арналған қақпа; 2 - қақпа жабылған соң тасаланушыларды шлюздауға арналған кіші есіктер (0,8 х 1,8 м)
4-қосымша
ҚАЗБАЛАРДЫҢ КОНФИГУРАЦИЯСЫ МЕН ҚИМАЛАРЫНДА ЖЕРГІЛІКТІ ӨЗГЕРІСТЕР

КЕЗІНДЕГІ СОҚҚЫ ТОЛҚЫНЫНЫҢ К_КIР КІРУ ЖӘНЕ К_ТОЙ ТОЙТАРЫЛУ КОЭФФИЦИЕНТТЕРІ

Бағыт нөмірі	Кіру жағдайы	Жергілікті кедергілердің сипаттамалары					болғанда немесе
							1,67					1,00						0,67					0,33					0,17				0,03
1		W			1,0 0,8 0,6 0,4 0,2		- - - - -					0,49 0,45 0,36 0,25 0,14						0,57 0,55 0,45 0,32 0,18					0,68 0,67 0,63 0,47 0,26					0,78 0,76 0,75 0,71 0,41				0,96 0,95 0,94 0,93 0,86
		W- жабдықтан бос ауданның қазба қимасының толық ауданына қатынасы
2		a, град			15 45 90 135 175			- - - - -					0,91 0,75 0,49 0,40 0,32						0,93 0,78 0,57 0,48 0,40					0,94 0,84 0,68 0,60 0,50				0,96 0,89 0,78 0,70 0,60					0,99 0,98 0,96 0,94 0,91
3		b град			0 90			- -					1,47 0,49						1,53 0,57					1,66 0,68				1,75 0,78					1,95 0,96
		b - соққы толқынының таралу бағыты мен штольняның бойлық осінің арасындағы бұрыш
4		e		1,0 0,8 0,6 0,4 0,2		0,20 0,20 0,23 0,30 0,37					0,20 0,24 0,28 0,34 0,43						0,23 0,27 0,31 0,38 0,47					0,27 0,32 0,37 0,45 0,56					0,30 0,36 0,41 0,52 0,67						0,37 0,46 0,55 0,67 0,80
		e - соққы толқыны кіретін қазбаның көлденең қимасы ауданының соққы толқын шығатын қазбаның көлденең қимасы ауданына қатынасы
5				Ккір кесте бойынша анықталады
				e			1,0					0,8						0,6					0,4					0,2
				Кзат			0,60					0,68						0,76					0,83					0,92
6		e		0,2 0,4 0,6 0,8 1,0 1,25 1,67 2,5 5,0		1,18 0,9 0,78 0,65 0,51 0,48 0,39 0,30 0,16					1,18 0,9 0,79 0,65 0,51 0,48 0,39 0,30 0,16						1,23 0,94 0,81 0,67 0,53 0,48 0,39 0,30 0,16					1,34 1,00 0,85 0,69 0,54 0,49 0,40 0,30 0,16					1,39 1,08 0,90 0,73 0,56 0,51 0,44 0,31 0,19						1,54 1,20 0,98 0,77 0,60 0,58 0,53 0,40 0,24
7		e		0,2 0,4 0,6 0,8 1,0		1,20 1,15 1,10 1,06 1,00					1,24 1,17 1,12 1,06 1,00						1,30 1,22 1,14 1,07 1,00					1,42 1,30 1,18 1,08 1,00					1,51 1,37 1,22 1,10 1,00						1,69 1,47 1,30 1,14 1,00
8		e		1,0 1,25 1,67 2,5 5,0		1,00 0,88 0,70 0,52 0,30					1,00 0,88 0,70 0,52 0,30						1,00 0,88 0,70 0,52 0,30					1,00 0,88 0,71 0,52 0,30					1,00 0,91 0,79 0,60 0,37						1,00 0,96 0,88 0,70 0,48
9		e		0,2 0,4 0,6 0,8 1,0 1,25 1,67 2,5 5,0		1,25 1,15 1,00 0,86 0,75 0,68 0,57 0,48 0,30					1,33 1,18 1,03 0,90 0,80 0,70 0,57 0,48 0,30						1,40 1,23 1,10 0,94 0,85 0,72 0,58 0,48 0,30					1,50 1,34 1,17 1,00 0,90 0,75 0,60 0,49 0,30					1,55 1,39 1,20 1,08 0,97 0,80 0,62 0,51 0,37						1,69 1,50 1,30 1,18 1,04 0,85 0,69 0,58 0,43
10		қысымы формуласымен анықталады, мұндағы, a байланысты 2 поз. бойынша алынады мұндағы, кесте бойынша алынады
		a,град	болғанда
			1,67						1,00					0,67						0,33					0,17					0,03
		45 90 135 175	0,35 0,25 0,22 0,19						0,40 0,30 0,25 0,22					0,42 0,35 0,30 0,27						0,45 0,40 0,37 0,34					0,46 0,44 0,42 0,40					0,47 0,47 0,46 0,46
		қысымы формуласымен анықталады. y коэффициенті кесте бойынша алынады
		a, град					45									90							135						175
		y					1									0,68							0,55						0,40
11		W	болғанда
			1,67						1,00					0,67						0,33					0,17					0,03
		1,0 0,8 0,6 0,4 0,2	1,0 0,92 0,69 0,60 0,35						91,0 0,92 0,79 0,60 0,35					1,0 0,92 0,79 0,60 0,35						1,0 0,95 0,88 0,70 0,42					1,0 0,98 0,95 0,85 0,53					1,0 1,0 0,99 0,98 0,76
		W	болғанда
			1,67							1,00					0,67						0,33					0,17					0,03
		1,0 0,8 0,6 0,4 0,2	1,0 2,10 2,80 3,40 4,00							1,0 1,70 2,30 2,50 3,30					1,0 1,58 2,00 2,40 2,90						1,0 1,35 1,70 2,00 2,40					1,0 1,25 1,50 1,80 2,10					1,0 1,14 1,34 1,62 1,75
		∆РО - соққы толқын, II класты пананың қорғаныш дәрежесіне тең.