Негізгі технико-экономикалық көрсеткіштердің есебі

Осы бөлімде анықталатындар:

А) Бірлікке салыстырмалы бір жолғы станция қуаттылықтары келесі формуламен:

К=К_Ц/ Q (4.8)

мұндағы К –бірлікке салыстырмалы шығын (тг/м³)

К_ц- табиғи суды тазалау бойынша ғимараттарды салудаға келісілген баға (мың.тг)

Q- тазалау станциясының өнімділігі (мың.м³/жыл)

К1= 198774.587/46572.467=4.3 тг/м³

К2= 3490.168/46572.467=7.5 тг/м³
Б) Жылдық реализациядан түсетін табыс келесі формуламен анықталады:

Др= Q х S= 46572.467 x 0.083= 3865.515 мың.тг/жыл (4.9)

В) Бір жылғы шығынды қайтарудың мерзімдік есебі формуламен шешіледі:

Тр= Дц / Др= 19874.587/3865.515=5 жыл (4.10)

Г) Теңге құндылығын өзгерту екпін коэффициенті формуламен есептеледі:

Кdt= 1/(1+k)^t (4.11)

К1dt= 1/(1+0.1)¹=0.909

K2dt=1/(1+0.1)²=0.826

K3dt=1/(1+0.1)³=0.751

K4dt=1/(1+0.1)⁴=0.683

K5dt=1/(1+0.1)⁵=0.621

мұндағы k-теңгенің құдылық өзгерту екпіні t-номерлі жылдық инвестициядан 10% деңгейінде қабылданады.

д) Жыл сайынғы дисконтировті табыс кірісі әрбір жыл үшін есептеледі, ол келесі формуламен:

Д1dt= Др х Кdt (4.12)

мұндағы Д1dt- бірінші жылғы дисконтировті кіріс (мың.теңге./жыл)

Др-бірінші жылға жылдық өнімн реализациясынан кірген кіріс

Д1dt= 3865.515 х 0.909 = 3513.75 мың.тг/жыл

Д2dt=3865.515 х 0.826 = 3192.92 мың.тг/жыл

Д3dt=3865.515 х 0.751= 2903.00 мың.тг/жыл

Д4dt= 3865.515 х 0.683=2640.15 мың.тг/жыл

Д5dt=3865.515 х 0.621=2400.48 мың.тг/жыл
Е) Қайтару мезгілін мына формуламен есептейміз: Т= Тр + Тdt (4.13)

мұндағы Тр- бір жолғы шығындардың қайтарудың есептік мерзімі (жыл)

Тdt- дисконтированді қайтару мерзімі формуламен есептеледі:

Тdt= F/Ddt=7624.77/2400.48= 3.18 жыл

F=Дц-Дdt, мың.тг. (4.14)

F= 19874.587-12249.82=7624.77 мың.тг.

Осындай жолмен, қайтару мерзімі:

Т=5+3.18=8.18 жыл

Ж) Одан әрі, жыл сайынғы келтірілген шығындар келесі формуламен есептеледі:

П=Дц х Ен +Сг.экспл (4.15)

П1=19874.587 х 0.12 + 12081.597 = 14466.547 мың.теңге.

П2= 34950.168 х 0.12+15202.243=19396.263 мың.теңге.

Ен- құрылыста экономикалық нәтижелік нормативі коэффициенті=0.12

Сг.экспл.–жылдық эксплуатациондық шығынның суммасы (мың.тг/жыл)

З) Толық келтірілген шығындар формуламен анықталады:

Пп = Дц + Сг.экспл х Тн (4.16)

Пп1 = 19874,587 +12081,597 х 4,5 = 74241,773 мың.теңге.

Пп2 = 34950,168 +15202,243 х 4,5 = 1033960,262 мың.теңге.

мұндағы Тн- қайтарудың нормтаивті мерзімін 4,5 жылға тең етіп қабылдаймыз.

К) Сосын жылдық экономикалық эфектілігін, экономикалық тиімділеу вариантына байланысты анықтаймыз, яғни бәсекелес варианттары бойынша қайсысы төмен екенін салыстыру арқылы негізгі экономикалық көрсеткіштерді анықтаймыз. Салыстыруға бәсекелес варианттардан толық келтірілген шығындар кіреді. Жылдық экономическалық эффектсі :

Эжыл = Пп2 – Пп1 (4.16)

Эжыл = 103360.262-74241.773 = 29118.488 мың.теңге.

Л) Сонда экономикалық эффектісі:

Э = Эжыл х Q (4.17)

Э= 29118.488 х 46572.467 = 1 356 119 844 тенге

мұндағы Q-тазалау станциясының жылдық өнімділігі (тыс.м³/жыл)

И) Екі вариантқа арналған құрылыстың рентабелділігі келесі формуламен : Р=(Др/Дц) х 100% (4.18)

Р1=(3865.515/19874.587) х 100% = 19%

Р2=(3865.515/34950.168) х 100% =11%

Әрі қарай, екі бәсекелес варианттар үшін негізгі, қажетті технико-экономикалық көрсеткіштер 4.12 кестеде келтірілген.

Кесте 4.12 - Негізгі технико-экономикалық көрсеткіштер

Зиянсыздық анализінің мақсаты - өнімнің оранытлған деңгейі өзгергенде, финистік қорытындыларда болатын өзгерістерді орнату.Осы дипломдық жобада зиянсыздық анализі кестелік әдіспен өндірілген және зиянсыздық нүктелерін анықтау үшін негізгі алынған нәтижелерден зиянсыздық графигі тұрғызылған.

Зиянсыздық анализі үшін өндіріс шығындарының жиынтығы-FС. Оған жататындар: амортизациялық бөлулер шығыны, цехтік және жерді жалға алудағы жалпы эксплуатациондық шығындар. Осындай жолмен тұрақты шығынның экономикалық тиімді варианты:

FC= 2934.633 + 667.365+612.150=4214.148 мың.тг.

Мына шығын VC- өзгергіш шығын, бұл, өнім өндірісінің көлеміне байланысты, осы жағдайдағысы ауыз су. Бұл шығынға мыналар жатады: өндіріс жұмысшыларының еңбек ақысы, реагенттер бағасы, электр энергиясына шығын. Өзгергіш шығын жинағы кесте 16 көрсетілген.

Тұрақты және өзгергіш шығындар суммасы жалпы шығындар жалпы шығындарды құрастырады:

ТС = FC + VC (4.19)

Өнімнің реализациясының кірісі (TR) тазалау станциясының 1м³ су құнының өнімділігімен анықталады:

TR=Qжыл x S (4.20)

мұндағы Qжыл- тазалау станциясының жылдық өнімділігі, мың.м³/жыл

S- 1 м³ ауыз суға тарифтік баға (тенге/м³)

Барлық есептер кесте 4.13 келтірілген.

Кесте 4.13 - Өзгергіш шығындар

Өндіріс жалпы шығындары және дайын өнім табысы сонымен қатар өнім көлемі өзгеруімен алмастырылады.

Бұл кестеде 4.14. зиянсыздық анализі.

Кесте 5.14 – Табыстың көлемін анықтау

Нәтижелердің көрнектілігіне арналған жылдық эсплуатациялық шығын варианттарының салыстырмалы диаграмасы салынды, ол қағазда көрсетілген (дипломдық жобаның графикалық бөлімінде).

Ғимараттардың салынуы барысында құрылыс конструкцияларының монтажы ең күрделі және қауіпті жұмыс. Сондықтан өндіріс қауіпсіздігінің шарттарын қамтамасыз ететін шараларына ерекше назар аударады.

Монтаж алаңында қауіпті өндіріс факторлары жұмыс істейді.

Құрылыс жүріп жатқан объектілерге арнайы қорғау қоршауларымен белгіленеді.

Қауіп-қатер шекараларын есеппен анықтайды.

Еңбек процестері де құрылыс конструкциясының монтажымен байланысты күрделі де қауіпті.

Су тарату жүйелеріндегі өндірістік жөндеу жұмыстарының көбі жер жұмыстарын жүргізумен байланысты. Өндірістік травмалардың негізгі себептері жер жұмыстарын жүргізу кезіндегі ордың және қазаншұңқырлардың топырақтарының құлауы, откос бұрыштарын дұрыс қадағаламау.

Жұмысты 90% орындау кезінде ұжымдық жұмыскерлерге қолданылады.

Құрылыстарда адамдар жазатайым жарақатқа ұшырайды. Көбінесе жылудан, өте биіктіктен кездеисоқ құлау, монтажда бітпей қалған немесе қателік жіберген жағдайда, машиналардың я болмаса механизмдер жөнге келмейтін күйде болғанда, сонымен қатар электр қоңдырғыларын және басқа операциялардың дұрыс орындамауынан болып жатады.

Тазалау ғимаратында кезекшінің жұмысы зауыт цехтарының қышқыл шайындыларымен, әк сүтінің бейтарапталуымен байланыста болғандықтан құрамындағы ауыр металдардан және қышқылдардан зиянды заттар бөлінеді. Олардың шекті рұқсат концентрациясы: H2SO4 – 1.0 мг/м3 күкірт қышқылы булары; A_S H₃ – 0,1 мг/м³ мышьякты сутек;

С₂Н₂ – 500 мг/м³ ацетилен; NH₃ – 20 мг/м³ аммияк.

Өндіріс шаңы. Өндірісте көптеген технологиялық операциялар жүргізу барысында шаң шығу процесімен байланыста болады, мысалы материалдарды ұстау, іріктеу, тасымалдау, аудару, өңдеу т.б. әрекеттер, пісіру, дәнекерлеу жұмыстары, химиялық, термиялық процестер.

Ауадағы шаңның мөлшері мг/м³ өлшенеді. Өндіріс шаңы кәсіби зияндылық болып есептеледі. Ол адамның тыныс жолдарына, өкпеге, денеге, көзге, ас қорыту органдарына зиянды әсерлерін тигізеді. Ауада негізінде бөлшектері 10 мкм кіші шаңдар ғана көп уақыт бола алады. Осындай шаңдалған ауамен дем алғанда адамның тыныс жолдарына кіреді, 5мкм үлкен шаң бөлшектері жоғарғы тыныс жолдарына тоқтап, түрлі аурулардың пайда болуына әкеліп соғады.

Өндіріс шуы және дірілі. Өндірісте қолданылатын көптеген машиналар, механизмдер, құралдар кей жағдайда біркелкі теңестіріліп құрылған агрегаттар болып келе бермейді. Сондықтан жұмыс істеу баысында шу мен діріл пайда болады. Шу адамның еңбекке қаблеттігін азайтады, тез шаршаулық пайда болады. Қатты шу салдарынан құлақтың есту қабілеті төмендейді, біртіндеп саңыраулық пайда болады, кейде адам тіпті керең болуы мүмкін.

Діріл деп қатты заттың тепе-теңдігі айналасында механикалық тербелгіш қозғалысын айтады. Дірілдің сипатталу параметрлері: жиілік (Гц), жылжу амплитудасы А (м), дірілдеу жылдамдығы v (м/с), дірілдің үдеуі w (м/с²).

Адам организмі үшін жиілігі 6-9Гц дірілдер өте қауіпті болады. Дірілдің алғашқы сезімі оның үдеуі 0,1 м/с² тең болғанда білінеді,оның жағымсыз әсері – үдеуі 0,5 м/с² жеткенде пайда болады.

Қатерлі өндірістік факторлардың бастысы электр тогымен зақымдану болып табылады. Электр тогынан болған зақымдардың ауыртпалылығы бірнеше факторлармен байланысты болады. Бұл факторларға: денеден өтетін токтың күші, ток кернеуінің шамасы, ток әсерінің ұзақтығы, токтың түрі, айналмалы жиілігі, адам денесінің электр тогына кедергісі, айналадағы орта жағдайы, адам организмінің дербес ерекшеліктері т.б.

Ток күші адам денесінен өтетін токтың күші зақымдану ауырпалығын анықтайтын басты факторлар болып саналады. Токтың күші неғұрлым үлкен болса, оның организмге тигізетін әсері соғұрлым ауыр болады.

Адамның өзіндік қасиеттері. Адамды ток соғу нәтижесінде организмнің физикалық және психикалық күйі біршама әсерін тигізеді. Анықталған дәлелдерге қарағанда адам организміндегі әртүрлі сырқат аурулар ток соғу қауіптілігін ұлғайтады. Сонымен қатар адамның қажығандығы, шаршағандығы, көңілінің жабырқағандығы, мас болған күйі тағы басқа жағдайларда ток соғу мүмкіншілігін жоғалтады. Өйткені бұл жағдайларда адам денесінің электр тогына кедергісі азайып, өтетін токтың кедергісің жоғарылайды,токпен зақымдану ауырпалығы ұлғаяды.

Көрсетілген жағымсыз факторлар болмаған жағдайда адам денесінен өтетін токтың әсерін біршама жеңіл көтереді. Сол себепті электр қондырғыларымен жұмыс істейтін адамдарды міндетті түрде медициналық бақылаудан өткізіп қана жұмысқ жібереді.

Қазіргі уақытта жер жұмыстарын жүргізу жеделдетілген механизмдермен жабдықталады(асфальт жолды ою үшін пневматикалық құрылғы, қазу үшін экскаваторлар, бульдозерлар т.б.)

Ор немесе қазаншұңқыр қазу кезінде шетінен 0,5 м ашық жер қалдырады, Ордың үстімен өту үшін берік ағаш көпірлер салынады, ені 0,7 м , жанындағы қоршаулары 15 см. жер асты сулары жоқ топырақтардағы бұрышы жоқ қазаншұнқырды немесе орды тігінен қазуға болады:

а) жай топырақтарда, құмдақтарда- 1м тереңдікте;

б) супесь, суглинок- 1,25 м тереңдікте;

в) саз топырақ- 1,5 м тереңдікте.

Түнгі уақттарда қазаншұңқыр, ор, бүкіл алаңдар монтаждық жұмыстар жүргізілу кезінде түгелдей жарықтандырылуы керек. Жарақтандырылу электр тогының 120-220 кернеуі бойынша қолданылады. Ал ылғалды жерлерде құдықтарда, диаметрі үлкен құбырларда басқа да үймереттерде электр тогы 12 кернеуден жоғары болмау керек.

Жер жұмыстарының өңіріндегі заңы мен авария қажет жерлерде қорғаныс бекеттерінің немесе сигнализациялардың дұрыс емес орнатылуының немесе болмауының нәтижесінде, қауіпті жерасты коммуникациялары жақын жерлерде жұмысты жүргізу тәртіптерін сақтамағанда пай болуы мүмкін.

Тағы да олар жұмысшылардың жеткіліксіз мамандандырылуынан, машинаны басқарушылардың, жер қазатын машиналардың өзіндік орын ауыстыруынан, машиналардың тұрақылығын жоғалтудан пайда болады.

Жердің (грунттың) тұрақтылығын және оның құлауын екі жолмен қорғауға болады: құламаларды орнату және тіреулерді орнату.

Құлау жиі сары топырақ жерлерде болады. Олар құрғақ кезінде жоғарғы төзімділігімен ерекшеленеді, ылғалданған кезінде бөлек бөлшектерінің арасындағы байланыс жоғалып, нәтижесінде бекітілген траншеялардың қабырғалары және құламалар құлап қалады. Қатып қалған жерлерді жетілдіргенде котловандар мен траншеялардң қабырғаларының құлауы температураның жылымықтың өзгеруінен болады.

Қиын (күрделі) геологиялық және гидрогеологиялық жағдайларда, мысалы көшкін зоналарда, жоғарға деңгейдегң жерасты сулары және т.б. жағдайларда жер жұмыстарын жүргізуге тек қана өндірістердің жеке жобалары болғанда ғана жіберіледі. Жер жұмыстарын қауіпсіз жүргізу талаптары алдын ала жұмыс өндірісінің жобасныда және оның құрама бөліміндегі – жер жұмыстарының технологиялық картасында істелу керек.

Әк сақтау қоймасы байыту фабрикасында. Онда 30 күндік қорға

арналып сақталады. Әктің биіктік қабаты 1,5 м қойманы жобалау кезінде әкті вагондарға тиеу, тасу ерітінді дайындау, дозалау, механизациялау қарастырылған.

Әк сүтін тасу және дозалау кезінде қондырғылардың шаңдануын, ауаға зиянды заттардың бөлінуін, еденге төгілуін ШРК аспуын қарастырылған.

Санитарлы гигиеналық және желдету, қорғаныс құралдарының сәйкес келуі қарастырылған. Сонымен қатар желдеткіш, жел үрлегіш өндірісімен қоса орнатуымыз керек.

Тасмалдаушы құрылғылар мен құбыр өткізгіштерді коррозияға қарсы тұра алатындай жасаған. Әк сүтін еріту кезінде оларды сығылған ауамен (0,5 атм жоғары емес) басқа орнадастыру керек, сондай ақ ерітінді бактен алу кезінде, араластыру кезінде механикалық араластырғыштар мен қышқылға төзімді ашылмалы сорғыштарды қолданады. Әк сүтін ерітуге 60 градусқа дейін ысытылған су қолданылады. Резервуарларды тазалау кезінде және жөндеу үшін санитарлық бақылау өкілі және станция бастығының қол қойылған рұқсат етілген қағазын алғаннан кейін жұмысқа жіберіледі.

Су тазарту ғимаратының құрылыс жұмысы кезінде еңбек қорғау және техника қауіпсіздігінде мынандай негізгі міндеттерді ескеру керек:

- барлық өндірістік макемелерде жасанды желдеткіш болуы қажет(тазартылғаннан кейін) ал коагулянттың құрылғысын орнату үшін арнайы жабдықталған 1сағатта 5дүркін ауаны сырқа шығаратын саңылаулар болуы қажет;

- климатқа байланысты температураны қамтамасыз ету үшін жылу жүйесі болуы керек;

- нормаларға байланысты мекеме ішін табиғи және жасанды тазартылуын қамтамасыз ету керек;

- су құбыр үймеретінің үздіксіз жұмыс істеуінің маңызы, әсіресе өндірістік орындарында 36 В жарық немесе қабырғадағы керосиндік шамдарды қамтамасыз ету керек; сонымен қатар шырақ, фанар деген аттар мекемелер шін өте қажет;

- су жүретін каналдар, ашық тұндырғыштар, резервуарлар кемінде биіктігі 1м болатын қоршаулармен қалқалануы қажет;

- қойма орнынан реагентті дайындау орнына жеткізу процесі механикаландырылған. Реагенттерді араластыру процесі – ертінді бактарда механикалық араластырғышпен немесе қысылған ауа көмегімен жүргізіледі.

- барлық (тұндырғыштарда, сүзгіштерде, реагент шаруашылығында және т.б.) үймереттерде қысқа түрде технологиялық нұсқаулар болуы міндетті, яғни хлорға немесе амиакқа уланып, тоққа немесе өрткетүсіп қалған жағдайда қандай әрекеттер қолдануы туралы.

5.2.1.4 Электр қауіпсіздігі

Электр тогымен зақымдану қауіптілігін төмендету үшін әр түрлі қорғану шараларын қолданады: токтың аз шамалы кернеуін, ток өткізгіштердің жақсы электр изоляциясының болуын, қоршаулар қою, блокировка орнату, сигнал беру жабдығын , ток өткізбейтін еден жасау, электр қондырғыларының корпусын ток өтпейтіндей етіп жасау, ток өтетін бөлшектерді адам тиісе алатындай етіп орнату, электр машиналарын алыстан басқару, сақтық құралдарын орнату, ескерту плакаттарын пайдалану, қызметшінің мамандық дәрежесі істейтін жұмысына сай болу керек, қолданылатын электр қондырғыларының түрін дұрыс белгілеп алу, қорғаныш жер жалғанысын орнату, қорғаныш ағытылу аспаптарын пайдалану, қорғану құралдарын қолдану және т.б. шаралар.

Прожектордың жарықтандыруын таңдау еңбектiң атқаруының негiзгi элементi. Прожектордың жарығына үлкен мән беру керек, ол өшпеуi тиiс және прожектор жарығымен жарықтандырғанда көлеңке түсуi ең төменгi есептiк көрсеткiшiн көрсетуi тиiс.

Прожектордың есептiк саны мына формуламен есептеледi:

N=mE_H*R*S/P_Л , дана (5.1)

мұндағы m-жарықтың берiлу коэффициентi;

ЛП үшiн m=0,2;

Е_Н- жарықтандырылу нормасы, лк;

R- қор коэффициентi, R=15;

S- аймақтың ауданы, м²;

N= 0,2*2*1,5*15000/1000=12 дана

Сонымен жобада есептердiң есесптелу мәнi бойынша ПЗС-45сЛН220-1000 типтi прожектор таңдаймыз.

ЛН Г220-1000 болғанда

I_max=130000 К_д (есептеу үлгiсiнiң 2 кестесінен қабылдаймыз)

Осыған байланысты прожектордың ең кiшкентай биiктiгi мына формуламен есетеледi.