Бактериялардың тыныс алуы
Бактерия жасушасындағы энергия АТФ түрінде кездеседі. Хемоорганотрофты бактерияларда энергияны АТФ түрінде алу
реакциялары, фосфорилдеу реакциясымен
байланысты тотығу-тотықсыздану реакциялары болып табылады. Осы реакцияларда тотыққан көміртегі жасушадан СО2 күйінде бөлінеді.
Энергияны алу әдістеріне
байланысты метаболизмнің бірнеше түрлері болады:
тотығу немесе
тыныс алу, ашыту немесе
ферменттік және
аралас.
Энергия және көміртегі көзі ретінде глюкоза немесе басқа гексоздарды пайдаланғанда тотығудың бастапқы этаптары
тотығатын түрінде де,
ашыту түрінде де ортақ болып
келеді. Бұған глюкозаны пируватқа айналдыру жатады.
Тотығу метаболизміне қабілетті бактериялар энергияны
тыныс алу жолымен алады.
Тыныс алу – тотығу кезінде фосфорилденіп орайласқан тотығу–тотықсыздану
реакцияларынан энергия алу, бұл кезде электрондардың донорлары органикалық
(органотрофтарда) және бейорганикалық (литотрофтарда) қосылыстар, ал акцепторлары – тек қана бейорганикалық қосылыстар бола алады.
Тотығу метаболизмі бар бактерияларда электрондар немесе сутегі –Н+ акцепторы молекулалық оттегі болып табылады. Бұл жағдайда пируват С2 дейін толық тотығады.
Биосинтетикалық процестер және сутек атомдары үшкарбондар циклы негізін салушыны жеткізіп беруші қызметін атқарады, ал оның барлығын молекулалық оттегіге күрделі
мультиферментті жүйесі бар –
тыныстық тізбек айналдырады.
Бактериялардың тыныстық тізбегі ЦПМ-да және жасуша ішілік мембраналық құрлымдарда орналасады.
Тыныс алу тізбегіндегі АТФ-тың құрылуы хемоосмостық процеспен байланысты. ЦПМ-дағы тасымалдаушылардың ерекше бағытталуы сутегінің ішкі мембранадан сыртқы
беткейіне беріліп, соның нәтижесінде мембраналық потенциалда байқалатын сутегі атомдарының градиенттері құрылады. Мембраналық потенциалдың энергиясы
АТФазамен мембранаға шоғырланған АТФ-тың синтезделуіне жұмсалады.
Прокариоттар көміртегіден басқа да органикалық қосылыстарды, атап айтқанда ақуыздарды, СО
2
және Н
2
О-ға дейін толық тотықтырып энергия көзі ретінде пайдалана алады.
Аминқышқылдары мен ақуыздар да энергетикалық ресурстар ретінде іске асырылуы мүмкін. Оларды пайдалану бірінші кезекте дайындық сипаттағы тиісті ферменттік
өзгерістермен байланысты. Алдымен ақуыздар жасуша сыртында протеолиттік ферменттермен пептидтерге дейін ыдыратылады,
оларды жасуша жұтып алып, жасушаішілік
пептидазалар аминқышқылдарына дейін ыдыратады.
Аммонификациялау процесі «шіру»
процесі ретінде де белгілі, бұл кезде жағымсыз спецификалық иісі бар, біріншілік аминдер құрайтын заттар жинақталады.
Шіріктік бактериялар ақуыздың СО
2
, NH
3
, H
2
S-ке дейін минерализациялануын жүзеге асырады.
Шіріктік бактерияларға Proteus, Pseudomonas, Bacillus cereus жатады.
Достарыңызбен бөлісу: