Vі. Қазақ хандығының құрылуы және дамуы
жүктеу/скачать 154.27 Kb.
|
| Әкiмшiлiк құрылымы. Қазақ хандығының территориясы мен халқы хан туысқандары — сұлтандардың бастауымен удельдерге бөлiндi. Әрбiр удельдер 50-60 мыңдай отбасы болды. ХVI ғасырдың басында Қазақ хандығы үш-төрт iрi-iрi удельдерге бөлiнiп, оның бiреуi тiкелей хан билiгiнде болды. Әр бiр удель 10 мың отбасыдан тұратын ұлыстарға бөлiндi. Ұлыстардың басында хан сайлаған сұлтандар тұрды. Әрбiр ұлыстың өзiндiк территориясы бар едi. Сондықтан хандық әскери-әкiмшiлiк бөлшекке бөлiндi.
Ұлыстар құрамына тайпалар ұйымы кiрдi. Оларды билер мен старшындар биледi. Әрбiр ұйым тайпаларды бiрiктiрiп, бiр территорияда көшiп-қонатын. Хан өз аппаратын ұстап тұру үшiн өз билiгiндегi жұрттан салықтар жинады. Салықтың баж және харадж деген екi түрi болды. Көшпелiлер қазынаға әр бас малының саны есебiнен 5 пайыз ұшыр төледi. Салық жинау жергiлiктi билiк иелерiне берiлдi. Қазақ хандары Сырдария бойындағы қалаларында өз теңгелерiн дайындады. Сөйтiп, ХV-ХVI ғасырларда Қазақ хандығы хандық республика дәрежесiнде дамып, оны жабық типтегi төре-Шыңғыс ұрпақтары биледi. Қазақ хандығы мемлекеттiк құрылымы бойынша унитарлық мемлекет болып саналды. ХVI ғасырдың 50-шi жылдары Қазақ хандығы таққа Хақ-назардың келуiмен (1538-1580) едәуiр күшейе бастады. Қасым хан қайтыс болғаннан кейiнгi мемлекеттiң тұтастығын қайта қалыптастырып, қазақтардың басын бiрiктiруде оның атқарған рөлi ерекше болды. Хақназар басқарған кезiнде қазақ хандығының мемлекеттiк шекарасы батысында Оралды мекен етiп, солтүстiгiнде Ешiм мен Нұра, шығысында Шыңғыстау, Балқаш және Шу өзендерi территорияларын алып жатты. Оңтүстiгiнде қазақтар Ташкентпен көршi тұрды. Сонымен бiрге Хақназарға башқұрлар мен қырғыздардың бiр бөлiгi бағынды. Хақназар өлгеннен кейiн Қазақ хандығы қысқа уақыт дағдарысқа ұшырап, Шығай ханның тұсында (1580 -1582 ж.ж.) Бұхар хандығына бағынады. Кейiн ХVI ғасырда таққа Тәуекел хан отырып (1582-1598) Бұқараны күйрете жеңiп, Ташкент пен Ферғана аймағындағы қалаларды өзiне қаратып алды. Сөйтiп, Сырдария бойының барлығы қазақтарға қарайды. жүктеу/скачать 154.27 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|