Я-c. И. Яhmяdov тамлы малларын я m t яяшц n a s L i ь I b a k I – 2 0 1 0



бет8/37
Дата20.07.2016
өлшемі3.37 Mb.
#212657
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   37

Шальам (Репа). Хаччичяклиляр фясилясиндян олан икииллик тярявяз биткисидир (Brassica rapa). Шальам биринжи ил кюк вя шахяли йарпаг, икинжи ил ися чичякляйир вя тохум верир. Шальа­мын тяркибиндя 8,5-16,9% гуру маддя вардыр ки, бунун да йарысыны шякярляр тяшкил едир. Шимал зонасында йетишян шал- ь­амда 4-73 мг%, орта зонада йетишяндя ися 22-50 мг% Ж витамини вардыр. 1,23-2% зцлали маддя, Б1, Б2 витамини вя каротин (провитамин А) вардыр. Шальамын спесифик ийи тярки­биндяки хардал йаьынын мигдарындан асылыдыр. Тязя, гиймя­лянмиш, биширилмиш вя гызардылмыш щалда гидайа сярф олунур.

Шцйцд (Укроп). Чятирчичяклиляр фясилясиндян олан бирил­лик биткидир (Anethum graveolens). Вятяни Жянуби Авропа, Мисир вя Кичик Асийадыр. Гярби вя Шимали Авропада ХВЫ яср­дян мялумдур. Бцтцн районларда мядяни диррик биткиси кими бежярилир. Русийада вя Загафгазийада ян чох йайылмыш ятирли тярявяздир.

Шцйцдцн йашыл йарпагларындан хюряклярин дад вя ятрини йахшылашдырмаг цчцн бир ядвиййя кими истифадя едилир. Яэяр шцйцдц чичяклядикдян сонра тядарцк едирлярся, ону ясасян хийар, помидор, кялям вя башга мящсулларын дуза вя тур­шуйа гойулмасында истифадя едирляр. Шцйцд тохумлары бир чох гяннады вя чюряк мямулатынын щазырланмасында ишлядилир. Шцйцддян, щямчинин тябабятдя дя истифадя едирляр. Шцйцд йаьы сабун биширмядя йардымчы вя ятирверижи хаммал кими ишлядилир.

Шцйцд тохумларынын тяркибиндя 2,5-4%-я гядяр ефир йаьы вардыр. Ян чох ефир йаьы там йетишмиш, лакин гурумамыш тохумлардан ялдя едилир. Шцйцдцн йашыл йарпагларында гуру маддяйя эюря 0,56-1,5% ефир йаьы вардыр. Тохумун тярки­биндя, щямчинин 15-18% пийябянзяр йаь вя 14-15% зцлали маддя вардыр. Йаьын тяркибиндя 25,35% петрозелин, 65,46% олеин, 3,05% палмитин вя 6,13% линол туршусу вардыр. Йашыл йарпагларында Ж витамини, каротин, щямчинин флаваноидляр­дян – кверсетин вя кемпферол вардыр.
3.4. Xaricdən алынан ядвиййялярin çeşidi
Гара истиот (Черный перец) – истиот фясилясиндян чохил­лик сармашан Пипер ниэрум тропик биткисинин йетишмямиш мейвясинин гурудулмасындан алыныр. Гара истиотун вятяни Щиндистанын Малабар сащили сайылыр. Лакин Щиндистанын исти вя рцтубятли иглимя малик олан башга районларында, Индонезийа­нын Йава, Суматра, Борнео, еляжя дя Сейлонда вя Филиппин адаларында да истиот биткиси бежярилир. Гара истиоту щазырла­маг цчцн истиот биткисинин йетишмямиш мейвяляри йашыл щалда йыьылыб тахта биналарда гурудулур. Гурутма заманы мейвя­ляр гаралыр, габыьы бцзцшцр вя йуварлаг форма кясб едир. Гара истиотун дянляринин диаметри 3-5 мм олур. Гара истио­тун кимйяви тяркиби фаизля ашаьыдакы кимидир: су – 8,1-14,0; азотлу маддяляр – 10,0-14,9; ефир йаьлары – 1,2-3,8; йаь – 5,5-10,2; нишаста – 16,4-47,8; селлцлоза – 10,5-22,2; кцл – 3,5-5,6; гатран – 0,3-1,0; пиперин – 4,6-13,0 вя пиперидин – 0,4-0,8.

Гара истиотун ажы вя йандырыжы дады пиперин алкалоидин­дян вя онун изомери сайылан кавитсиндян асылыдыр. Пиперин (Ж17Щ19НО3) щидролизляшдийи заман пиперидин (Ж5Щ11Н) вя пиперин туршусуна (Ж12Щ10О4) айрылыр. Истиот ефир йаьлары яса­сян - пинен (Ж10Щ16) – 14%, - пинен – 23%, фелландрен – 7%, лимонен – 25%, кариофилен (Ж15Щ24) – 19%, дищидрокар­вол (Ж10Щ18О) – 2%, пиперонал (Ж8Щ6О3) – 0,4% вя диэяр бирляшмялярдян ибарятдир.

Гара истиотун сортлары бежярилдийи йерин вя йа эюндярил­дийи лиманын ады иля адландырылыр. Ян мяшщур сортларындан Малабар, Аллепи, Сингапур, Лампонг, Сейлон вя Пененг истиотларыны эюстярмяк олар.

100 ядяд истиотун кцтляси ня гядяр аьыр вя суйа бат­майан дянин сайы ня гядяр аз оларса, истиотун кейфиййяти бир о гядяр йцксяк щесаб едилир. Гара истиот бцтюв дян вя йа на­рын цйцдцлмцш тоз щалында 20 вя 25 г кцтлядя каьыз пакетдя, картон вя йа тянякя гутуларда сатыша бурахылыр. Нямлийи 12%-я, цмуми кцлц 6%-я, дяйярсиз истиот дяняляри 2%-я гя­дяр олмалы, ефир йаьынын мигдары 0,8%-дян аз олмамалыдыр.



Аь истиот (Белый перец)истиот фясилясиндян чохиллик, сармашан Пипер ниэрум тропик биткисинин там йетишмиш мей­вяляриндян алыныр. Йетишмиш мейвяляр дярилир, дяниз суйунда вя йа ящянэ суйунда исладылыр, йахуд да ферментляшдирилир вя мейвя гишасындан тямизляниб гурудулур. Аь истиотун дянляри узунсов йумру, диаметри 4,5 мм-я гядяр олур. Аь истиотун ян мяшщур сортлары Мунтак (Индонезийада бежярилир), Сара­вак, Батовийа истиотларыдыр. 100 ядяд дянин кцтляси 3,23г-дан 5,27 г-а гядяр олур.

Дянляри сарымтыл-боз рянэли вя цзяриндя чичяклийиндян саплаьына доьру узанан зяриф золаглар эюрцнцр. Аь истиотун дады вя ятри кими кяскин ятирли вя чох йандырыжы дейил. Бу истио­тун мейвя гишасы айрылдыьы цчцн нисбятян азйандырыжы вя зяриф ятирли олур. Аь истиотун кимйяви тяркиби фаизля ашаьыдакы кими­дир: су – 11,4-15,0; азотлу маддяляр – 11,6-13,3; ефир йаьлары – 1,4-3,2; йаь – 6,4-8,6; карбощидратлар – 51,3-61,6; селлцлоза – 4,9-9,5; кцл – 0,7-3,5; гатран – 0,2-0,4; пиперин – 6,1-9,4; пиперидин – 0,2-0,4.

Стандарт цзря нямлийи 12%-я гядяр, ефир йаьы 0,8%-я гядяр, цмуми кцлц 5%-дян чох олмамалыдыр. Дянявяр вя цйцдцлмцш щалда сатыша верилир.

Ятирли истиот (Душистый перец) – мярсин фясилясиня аид олан Пиmент (Пимента Оффижиналис) биткисинин йетишмямиш йа­шыл рянэли мейвяляринин гурудулмасындан алыныр. Ятирли истио­тун ясас вятяни Жянуби Америка, Щиндистан вя Венесуела сайылыр. Бу истиот ясас етибары иля Йамайка адасындан башга юлкяляря эюндярилир. Мексикада бежярилян ятирли истиот Йа­майкада бежярилян истиотдан хейли ашаьы кейфиййятли щесаб едилир.

Ятирли истиоту щазырламаг цчцн Пимент биткисиндян йыьылмыш йетишмямиш йашыл мейвя эцн алтында вя йа хцсуси со­баларда гурудулур. Гурутма заманы истиот дянляри тцнд гырмызы, гящвяйи рянэ алыр, лакин дянлярин сятщи гара истиот кими бцзцшмцр. Ятирли истиотун кимйяви тяркиби фаизля ашаьы­дакы кимидир: су – 8,9; азотлу маддяляр – 10,6; ефир йаьлары – 4,3; йаь – 9,2; азотсуз екстрактлы маддяляр – 41,3; селлцлоза – 23; кцл – 6,1. Бу истиотун тяркибиндя олан ефир йаьларынын ясас щиссяси (80-90%-и) евэенолдан вя она йахын сайылан феноллар­дан ибарятдир. Ятирли истиотун 100 дяняси 7,7 г-а гядяр олур ки, бу, дянлярин даща ири олмасыны эюстярир. Бу истиот бязян михяк истиоту да адланыр. Дянляри йуварлаг формада, 3-8 мм диаметрдя, тцнд гящвяйи рянэдядир. Цмуми кцлц 6%-я гя­дяр, цйцдцлмцшдя метал гарышыьы 10 мг/кг-дан чох олма­малыдыр. Ятирли истиот 15 вя 25 г кцтлядя каьыз пакетлярдя вя йа картон гутуларда сатыша бурахылыр.



Щил (Кардамон) – зянжяфил биткиляри фясилясиндян олан чохиллик кардамон (Елеттариа Жардамонум) биткисинин йетиш­мяйян мейвясинин гурудулмасындан алыныр. Щил мейвяси овал формада, узунлуьу 8-40 мм йашылтящяр, гящвяйи рянэ­дя, аьардылмышы ися сарымтыл-аь рянэдя олуб дахилиндя 9-18 ядяд гырмызымтыл-гонур рянэли, зяиф йандырыжы хассяли, хош ятирли, бцзцшмцш хырда тохуму олур. Гурудулмуш мейвянин 20-53%-ни габыг, 47-80%-ни ися тохуму тяшкил едир.

Щилин ясас вятяни Щиндистан сайылыр, лакин бу битки Сей­лонда, Мадагаскарда, Африканын гярб юлкяляриндя вя Аме­рикада, хцсусян мяркяз районларында бежярилир. Щилин истифадя олунан ясас щиссяси онун тохуму сайылыр. Лакин тохумлар мейвядян (гозадан) айрылдыгдан сонра юз ятрини итирдийи цчцн щил гозасы бцтюв щалда сатыша бурахылыр. Щилин тохуму­нун тяркибиндя фаизля ашаьыдакы маддяляр вардыр: азотлу маддяляр – 11-15; ефир йаьлары – 3-5; йаь – 1-2; карбощид­ратлар – 35-60; о жцмлядян шякяр – 0,5-0,8; нишаста – 30-50; пентазонлар – 4-7; пектинли маддяляр – 0,5; селлцлоза – 11-19; минерал маддяляр – 2-10; щил тохумунда олан ефир йаьларынын ясасыны - терпинеол; - лимонен, синеол, терпениласетат тяшкил едир. Щил гозасынын габыьында ефир йаьлары йох дяряжядя (0,1-0,7%), селлцлоза ися чох (28-31%) олур. Цйцдцлмцш щил то­хумундан унлу ширниййатда, кулинарийада, колбаса мяму­латлары истещсалында истифадя олунур, щил бцтюв мейвя щалында 10 г кцтлядя картон гутуларда сатыша бурахылыр. Нямлийи 12%-я, кцлц 10%-я гядяр, зядяли тохумлар 0,5%-я гядяр ол­малыдыр.



Ванил (Ванил) – сящляб биткиляри фясилясиня аид олан, сармашыглы тропик Ванилла планифолиа биткисинин йетишмямиш, гыншякилли мейвясиндян ибарятдир. Ванил биткисинин ясас вятяни Мексика сайылыр, лакин бу битки Сейлонда, Йавада, еляжя дя Бразилийада бежярилир. Гейд етмяк лазымдыр ки, ванил чох аз бежярилир вя дцнйа базарында баща гиймятя сатылыр. Биз харижи юлкялярдян ванил алмырыг. Йейинти сянайесиндя истифадя олу­нан ванилин маддясинин 20 г-ы 1 кг тябии ванили явяз едя би­ляр.

Ванилини евэенолдан, гвайаколдан вя башга цзви бир­ляшмялярдян синтетик цсулла алырлар. Ян йахшы ванилин изоевэе­нолун оксидляшдирилмяси нятижясиндя алыныр. Синтез цсулу иля алынан бу ванилин (4-окси-3-метоксибензалдещид) аь кристал­лик тоздан ибарят олуб, 81-820Ж температурда ися гайнайыр. Бунун ичярисиндя азжа кянар гатышыг олдуьу заман саралыр вя йа гящвяйи рянэ алыр. Ванилин эцжлц ванил ийиня вя йандырыжы дада маликдир. Сойуг суда чятин (1:100), исти суда ися асан (1:20), спиртдя, ефирдя вя йа сода мящлулунда йахшы щялл олур. Сатыша дахил олан ванилиндя халис ванилинин мигдары 98%-дян аз олмамалыдыр. Ванилин аь вя йа азжа сарымтыл рянэли, халис ванил ийи вермялидир. Ванилин шякяр киршаны (пудрасы) иля гарыш­дырылмыш щалда да 1 г кцтлядя хырда каьыз пакетлярдя вя селло­фанда сатыша бурахылыр. Ванилин тямиз, гуру вя 80%-я гядяр нисби рцтубяти олан бинада сахланылмалыдыр.



Бадйан (улдузвари жиря, щинд разйанасы) – Магнолийа фясилясиня аид олан щямишяйашыл аьажын (Jллижиум Верум Щ.) гу­рудулмуш мейвясидир. Чин, Вйетнам вя Филиппин адаларында бежярилир. Бадйанын мейвяси 6-8 ядяд мейвя йарпагжыглары­нын бирляшмяси нятижясиндя улдузабянзяр формада олур. Мейвянин ичярисиндя гящвяйи рянэли хырда тохумлары олур. Мейвянин 22%-ни тохум, 78%-ни габыьы тяшкил едир. Габыг щиссядя 5%, тохумунда 2% ефир йаьы вардыр. Ефир йаьынын ясасыны (82-95%) анетол тяшкил едир. Бадйанын дады ширинтящяр, зяиф ажыдыр. Нямлийи 10%, кцлц 3-4%-дян чох олмамалыдыр. Бадйандан кулинарийада, гяннады, ликюр-араг сянайесиндя, щямчинин консерв истещсалында истифадя едилир. Ашаьы сортлу бадйандан ефир йаьы алыныр. Тижарятдя щям бцтюв вя щям дя дюйцлмцш щалда бурахылыр. Щил кими 10 г кцтлядя картон гу­туларда вя йа селлофан пакетлярдя габлашдырылыр.

Мускат жювцзц – тропик мцшк биткиляри (Мйристи-жажиeаe) фясилясиня аид олан мускат аьажынын (Мйри­стижа фраэран С. Мйристижа мосжщата) йетишмиш мейвясиндян алынан гуру тохумдан ибарятдир. Мускат аьажынын ясас вя­тяни Молукк адалары сайылыр, лакин бу аьаж Йени Гвинейада йабаны щалда битир. Мускат аьажы мядяни сурятдя ян чох Пе­нанг, Суматра, Йава, Сейлон, Малай адаларында, Щинди­станда, Сингапурда, Бразилийада якилиб йетишдирилир.

Мускат жювцзцнц ялдя етмяк цчцн йетишмиш мейвяляри дяриб ичярисиндян бярк габыглы тохуму чыхарырлар. Айрылмыш тохумлары мцлайим истиликдя гурутдугдан сонра цзяриндяки ятлик тохум гишасыны – «ариллусы» парчалайыб гурудараг «мускат чичяйи» ады иля бир ядвиййя кими сатыша бурахырлар. Айрылмыш ляпяляри ися сахладыгда эюйярмясин дейя вя зийанве­рижиляр тяряфиндян зядялянмямяк цчцн ящянэ суйунда бир нечя дягигя сахладыгдан сонра гурудурлар. Мускат жювцзц мцхтялиф формаларда – йуварлаг, овал, узунсов – сарымтыл, гящвяйи, бозтящяр олур. Мускат жювцзцнцн бярк олмасына бахмайараг бычагла да кясилир. Кимйяви тяркиби фаизля ашаьы­дакы кимидир: су – 12; азотлу маддяляр – 7-8; йаь – 20-35; ефир йаьлары – 7-15; нишаста – 20-25; пентозанлар – 2,4-2,5; пектин – 0,6-0,7; селлцлоза – 4,5-7; кцл – 2,5. Жювцзцн яд­виййя ятирли вя ажы тамлы олмасы тяркибиндяки ефир йаьларындан асылыдыр. Мускат жювцзцндя олан ефир йаьларынын 80%-ни пи­нен вя камфен, 8%-ни дипентен, 6%-ни линалол, терпинеол вя эераниол тяшкил едир.

Мускат жювцзц мцхтялиф хюряклярин, унлу ширниййат, колбаса мямулатларынын, консерв вя ликюрлярин дадыны вя ят­рини йахшылашдырмаг цчцн, еляжя дя мцхтялиф ятриййат маллары­нын истещсалында лазым олан мускат ефир йаьларынын алынма­сында истифадя едилир.

Мускат жювцзц ня гядяр бюйцк оларса, онун кей­фиййяти дя бир о гядяр йцксяк щесаб едилир. 1 кг 1-жи сорт мускат жювцзцндя 150-200 ядяд, 2-жи сортда ися 280-400 ядяд жювцз олур.

Мускат жювцзц харижи эюрцнцшжя тамамиля зядясиз, овал формалы, цзц дярин шырымлы олмалы, боз вя йа бозумтул-гящвяйи рянэли, бязян ящянэли суда исладылдыьы цчцн цзяриндя аь ярп олур. Нямлийи 12%-я, кцлц 4%-я гядяр олмалыдыр. Ха­риждян чяки иля алынан мускат жювцзц йейинти комбинатла­рында 13-15 г кцтлядя (3-5 ядяд) картон гутуларда габлашды­рылыб сатыша эюндярилир.

Мускат чичяйи йухарыда гейд етдийимиз кими, мускат жювцзцнцн гурудулмуш ятли тохум гишасындан ибарятдир. Мускат чичяйинин тяркиби фаизля белядир: су – 6,9-13,2; ефир йаьлары – 6-14; азотлу маддяляр – 6-7; йаь – 23-35; карбо­щидратлар – 23-40; о жцмлядян шякяр – 2; пентозанлар – 4-6; пектин – 3-5; селлцлоза – 3-4,5; кцл – 1,6-3. Мускат чичяйинин тяркибиндя олан ефир йаьлары зяриф ядвиййяли ятря вя нисбятян азйандырыжы дада маликдир.

Мускат чичяйи сарымтыл-гырмызыдан гящвяйи рянэя кими, цзц парлаг, щамар, гурудулмуш янжир габыьына бянзяр гуру ятли габыг парчаларындан ибарят олур. Ян йахшы мускат чичяйи Пенанг мускат жювцзцндян алыныр. Рянэиня эюря вя ятриня эюря мускат чичяйи 1-жи вя 2-жи сорта айрылыр. 1-жи сорта аид олан мускат чичяйи нисбятян ачыг рянэли вя тцнд ятирли олур. Мускат чичяйи бцтюв вя йа хырдаланмыш габыг парча кими, йахуд цйцдцлмцш (тоз) щалында картон гутуларда 20-30 г кцтлядя сатыша бурахылыр.



Михяк (Гвоздика) – мярсин биткиляри фясилясиндян щя­мишяйашыл михяк (Жорйопщйллус ароматижус) аьажынын гуру­дулмуш чичяк тумуржуьундан (гозасындан) ибарятдир. Вя­тяни Молукк адалары сайылыр, лакин щазырда бу битки мядяни сурятдя Пенанг, Сейлон, Мадагаскар, Зянзибар адаларында, Бразилийада вя Гвинейада бежярилир.

Чичяк тумуржуглары йашыл рянэдян ачыг гырмызы рянэя дцшдцйц заман тумуржугларда даща чох ефир йаьы топлан­дыьы цчцн даща кяскин ятря малик олур. Бу дюврдя тумур­жуглары йыьыб бир щяфтяйя гядяр эцн алтында вя йа хцсуси со­баларда гурудурлар. Гурудулмуш михяк тумуржугларынын тямяли (эювдяси) борушякилли чичяк йатаьына доьру галхыр ки, бунун узунлуьу 10 мм, диаметри 3 мм олур, тумуржуьун баш щиссяси ися чичяк йатаьындан ибарят олуб кянарлары диш-дишдир, ичярисиндяки еркякжик вя дишижикляр (телляр) касажыьын ичярисиня доьру йыьылмыш олур. Михяйин тяркиби фаизля ашаьы­дакы кимидир: су – 7-7,5; азотлу маддяляр – 5,8-6,5; ефир йаьлары – 16-20; карбощидратлар – 16-20; ашы маддяляри – 16-20,5 вя кцл – 5,3-6. Ефир йаьлары михяйя хцсуси ий вя дад ве­рир. Ефир йаьларынын ясасыны (70-90%-ни) евэенол, 2-3%-ни ат­сетевэенол, -кариофилен вя башга маддяляр тяшкил едир. Ми­хяк ян чох ашпазлыгда, ширниййат, колбаса мямулаты истещса­лында, компотларын щазырланмасында ишлянир.

Михяйин кейфиййяти онун бежярилдийи райондан, гуру­дулмасы цсулундан, тумуржугларын ири-хырдалыьындан вя тяр­кибиндя олан ефир йаьларынын мигдарындан асылыдыр.

Михяйин ян йахшы сорту Алиноина (Молукк адаларындан биридир) михяйи сайылыр. Бу михяк тумуржуьу чох узун, ичяриси долу, аьыр вя йцксяк ятирлидир. Бунда ефир йаьларынын мигдары 19-20%-дир. Кейфиййяти азжа ашаьы сайылан Сингапур вя Пе­нанг михякляридир. Бунлардан сонра Зянзибар михяйидир ки, бу да йахшы сорт щесаб едилир. Мадагаскар, Рейунийон, Маврикийа михякляри кейфиййятжя чох ашаьы сайылыр. Сатыша бу­рахылан михякдя нямлик 10%-я гядяр, кцлцн мигдары ися 6%-я гядяр олмалыдыр. Михяк 10 г кцтлядя картон гуту вя йа селлофан пакетлярдя сатыша бурахылыр.



Дарчын (Корица) – дяфня биткиляри фясилясиня аид олан щямишяйашыл тропик дарчын аьажынын (Жиннамомум zeylanicum) жаван будагларындан сойулмуш вя гурудулмуш габыгдан ибарятдир. Дарчын Сейлонда, Йавада, Бразилйада, Чинин жянуб-шярг районларында вя Индонезийанын бир сыра адаларында йетишдирилир.

Дарчын аьажларынын жаван будагларыны 4-жц илдян баш­лайараг илдя ики дяфя кясиб, узунуна йардыгдан сонра га­быьыны сойурлар. Сойулмуш габыгларын 10 дянясини бир-биринин ичярисиня йыьыб дястя баьлайырлар. Щямин габыглары фермент­ляшдирмяк мягсядиля бир нечя эцн сахладыгдан сонра габыьын харижи тябягясини тямизляйиб, дахили гатыны щавада гурудур­лар. Гуру дарчыны сортлашдырдыгдан сонра 45-50 кг кцтлядя пачкалара баьлайыб тижарятя эюндярирляр. Дарчынын хош ятри вя нисбятян тцнд тамы, тяркибиндяки дарчын алдещидинин (Ж9Щ8О) олмасы иля изащ едилир ки, бу алдещид дарчындакы ефир йаьлары­нын 70-98%-ни тяшкил едир. Бундан ялавя, ефир йаьларында 4-10% евэенол, - пинен, кариофилен, феллондрен вя гейри-бир­ляшмяляр вардыр. Дарчын биткисинин нювцндян, бежярилдийи райондан вя щазырланмасы цсулундан асылы олараг 4 нювя ай­рылыр: Сейлон дарчыны, Чин дарчыны, Сайгон дарчыны, Батон вя Малой дарчыны. Бунлардан Чин вя Сейлон дарчыны йцксяк кейфиййятлилийи иля фярглянир. Она эюря дя республикамыза йал­ныз Сейлон вя Чин дарчыны эятирилир. Дарчын ики мцхтялифликдя тижарятя бурахылыр: борушякилли дарчын габыьы вя цйцдцлмцш дарчын тозу. Борушякилли дарчын габыьынын узунлуьу 10-15 см олмалыдыр. Дарчын тозу ися 095 сайлы ялякдян кечирилдикдя 2%-я гядяр ялякдя гала биляр. 045 сайлы ялякдян 80%-дян чох кечмялидир. Цзц гуру кифля юртцлмцш дарчынын мигдары бору­шякилли дарчында 3%-я гядяр ола биляр. Пяракяндя тижарят цчцн дарчын габыьыны вя тозуну 15-25 г кцтлядя каьыз вя йа селло­фан пакетлярдя вя йахуд да картон гутуларда сатыша бура­хырлар. Нямлийи 13,5%-дян (цйцдцлмцшдя 12,5%-дян), цмуми кцлц 5,8%-дян чох, ефир йаьы 0,5%-дян аз олмамалы­дыр.



Зянжяфил (Имбир) – чохиллик кюкцмсов эювдяли тропик биткиляр фясилясиня аид олан зянжяфил биткисинин (Зинэибер оффижи­нале) гурудулмуш ана кюкцндян ибарятдир. Зянжяфилдян яд­виййатын бир нювц кими кулинарийада вя йейинти сянайесиндя истифадя едилир.

Бундан ялавя, Азярбайжанда бир чох милли мящсуллар (ядавалы щалва, гуймаг) вя ичкиляр (сящляб) зянжяфилля щазыр­ланыр.

Зянжяфил биткиси Щиндистанда, Йапонийада, Чиндя вя Австралийада мядяни сурятдя йетишдирилир. Бежярилмясиндян асылы олараг зянжяфил бир нечя нювя айрылыр: Йамай зянжяфили (кейфиййятжя ян ашаьы сорт сайылыр), Щиндистан зянжяфили (Ма­лабар вя Бенгалийа), Чин зянжяфили (Кохинхин), Йапонийа вя Африка зянжяфили (ян ашаьы кейфиййятли зянжяфил). Ямтяя чеши­диня эюря зянжяфил аь, гара вя аьардылмыш зянжяфил сортларына айрылыр.

Зянжяфилин тяркиби фаизля ашаьыдакы кимидир: су – 8-16; азотлу маддяляр – 5-8; йаь – 2-8; нишаста – 40-60; пенто­занлар – 5-7; селлцлоза – 3-8; ефир йаьлары – 1,5-3,5; кцл – 3-7. Гурудулмуш зянжяфил кюкляринин узунлуьу 8-10 см, галынлыьы ися 2 см-я гядяр олур. Лакин бу кюкляри сонра да 1-2 см узунлугда доьрайырлар. Зянжяфилин тцнд хош ятри тяркибиндяки ефир йаьларындан, йандырыжы дады ися фенолабянзяр гингерал (Ж17Щ26О4) маддясинин олмасындан иряли эялир. Зянжяфил ефир йаьларында ян чох сингиберол (Ж15Щ24), камфен (терпен), фел­ландрен вя сингиберол спирти вардыр. Зянжяфилин нямлийи 12%-я, кцлц 5%-я, ефир йаьы ися 1,4%-я гядяр олмалыдыр. Зянжяфил тоз щалында да сатыша бурахылыр. Зянжяфил кюклярини вя йа тозуну картон гутуларда вя йа селлофан пакетлярдя 10 г кцтлядя са­тыша бурахырлар.



Сарыкюк (Куркума) – зянжяфилчичяклиляр фясилясиня аид олан чохиллик биткинин (Журжума Лонэа Л.) кюкцндян ибарят­дир. Вятяни Щиндистандыр. Щиндистанда, Комбожада, Сей­лонда, Индонезийада, Филиппиндя, Мадагаскарда бежярилир. Бир ядвиййя кими 2,5 мин ил мялумдур вя яввялляр йалныз Щиндичиндя вя Щиндистанда ишлядилирди. Ы ясрин ахырларында Йунаныстана эятирилмишдир. Йунанлар ону сары зянжяфил ад­ландырырдылар.

Сарыкюкц щазырламаг цчцн тязя йыьылмыш йумру кюкляри хцсуси бойа маддяляри иля бишириб, сонра гурудур вя габыг­дан тямизляйирляр. Бундан сонра о, юзцнямяхсус нарынжы рянэ алыр. Ядвиййя кими узун йан кюкляри ишлядилир. Сарыкюк чох бяркдир, кясик щиссядя парылдайыр, суда батыр. Зяиф йанды­рыжы вя ажы дада маликдир. Ийи ися бязян чох зяиф щисс олунур, лакин зяриф вя хошаэяляндир. Сарыкюкц бир гайда олараг цйцдцлмцш щалда бурахырлар. Сарыкюкцн 40 нювц мялумдур, лакин бунлардан 4-ц даща ящямиййятлидир.

1. Узун сарыкюк Журжума Лонэа Л.

2. Ятирли сарыкюк Журжума ароматижа.

3. Седоарийа сарыкюкц Журжума Зедориа.

4. Даиряви сарыкюк Журжума Леужоррщирал.

Эениш мигйасда ашпазлыгда вя гяннады сянайесиндя ятирли вя бойа маддяси кими ишлядилир. Пендир вя йаьын рянэ­лянмясиндя дя ишлядилир. Седоарийа сарыкюкцндян ликюр-араг истещсалында вя тиббдя истифадя едилир.

Xarici юlkяlяrdя 100-dяn чox яtirli-яdviyyяli bitkilяr­dяn яdviyyя kimi istifadя olunur, lakin biz xaricdяn 10-12 чeшiddя яdviyyя alыrыq. Яksяr яdviyyяlяr çox baha baшa gяldiyindяn onlarыn явяzedicilяrinin hazыrlanmasы qarшыda duran vacib mяsяlяlяrdяndir.


3.5. Ədviyyə qarышыqlarы
Харижи юлкялярдя ядвиййялярдян даща чох гарышыг шякилдя истифадя олунур. Чцнки ядвиййя гарышыьы хюряклярин дад вя ятрини ямяля эятирян букетин рянэарянэ олмасына сябяб олур вя ядвиййянин истифадясини асанлашдырыр. Дцнйада ян эениш йайылмыш ядвиййя гарышыглары Карри, Оиам, Тарум вя гяннады гарышыьыдыр.

Карри сюзц бцтцн халгларын дилиндя ядвиййя гарышыьы кими беля дя адланыр. Дцнйада ян эениш йайылмыш ядвиййя гарышыьыдыр. Вятяни Щиндистандыр. Онун дягиг тяркибини йалныз щиндистанлылар билирляр. Карри гарышыьында, ясасян ашаьыдакы ядвиййяляр олур: сарыкюк, щил, мускат чичяйи вя мускат жювцзц, ятирли истиот, кешниш тохуму, зянжяфил, зиря, михяк, дарчын, гара истиот, кайен истиоту, гырмызы истиот вя с. Карри ядвиййя гарышыьы тцнд ятирли сары-гящвяйи рянэли тозвари мящсулдур. Мцхтялиф юлкялярдя ящалинин адят-янянясиндян асылы олараг кари ядвиййя гарышыьынын тяркиби дяйишир.

Карри ядвиййя гарышыьы ят хюрякляринин, газ, юрдяк вя гойун ятиндян хюряклярин дадыны вя ятрини йахшылашдырыр. Хырда тикя ятдян хюряклярин, соусун вя ят гиймясиндян щазырланан хюряклярин биширилмяси заманы ялавя едилир. Карри ядвиййя гарышыьы, щямчинин котлетя, дцйц хюрякляриня, лобйа вя мяржимякдян щазырланан хюрякляря вя хийар салатына ялавя едилир. Бу гарышыьы ят-балыг шорбаларына, йумуртадан щазырланан хюрякляря вя пендиря ялавя етмяк олар. Бишмиш ов гушларына вя балыьа хошаэялян дад вя ятир верир. Карри ялавя едилмиш хюрякляр инсанда сусузлуг йаратмыр. Щинд гадынлары щазыр карри истифадя етмир, щяр кяс юз зювгцня вя хюряйин мцхтялифлийиня эюря чох дягиг щиссиййатла хцсуси ядвиййя гарышыьы щазырлайыр.

Карри ядвиййя гарышыьы чох ятирли, дады тцнд йандырыжыдыр. Хюрякляря чох аз мигдарда вя дягигликля ялавя едилмялидир. Карри ялавя едилмиш хюряйя бир гядяр лимон ширяси гатдыгда хюряйин дады йахшылашыр.

Карри гарышыьы мцхтялиф тяркибдя вя нисбятдя щазырланыр. Шярги Авропа карри гарышыьы, ясасян кобуд вя кяскин олуб, ашаьыдакы тяркибдя щазырланыр вя ясасян консерв сянайесиндя истифадя олунур (Лавров Й.А. - 1995).

Ясас компонентляр: жями 90%



  1. гырмызы истиот – 45%

  2. кешниш тохуму – 22%

  3. сарыкюк – 18%

  4. фенугрек – 5%

Ялавя компонентляр: жями 10%

  1. михяк – 5%

  2. аь истиот вя йа щил – 3%

  3. мускат жювцзц – 2%

Гярби Авропа карри гарышыьы, ясасян садя вя зяиф олуб, ашаьыдакы тяркибдя щазырланыр. Йейинти сянайесиндя вя ев шя­раитиндя истифадя олунур (Лавров Й.А. - 1995).

Ясас компонентляр: жями 65%



  1. сарыкюк – 30%

  2. кешниш тохуму – 20%

  3. фенугрек – 10%

  4. кайен истиоту вя йа гырмызы истиот – 5%

Ялавя компонентляр: жями 35%

  1. зянжяфил – 20%

  2. гара истиот – 5%

  3. дарчын – 5%

  1. михяк – 5%

Карри ядвиййя гарышыьынын тяркиби Гярби Щиндистанда, Гярби Пакистанда вя Мяркязи шярг юлкяляриндя ясас компо­нентляря мцхтялиф ятирли ядвиййя биткиляри гатылмагла дяйишилир. Бунларын тяркибиндя зиря, дарчын, зянжяфил, гара истиот, михяк, щил, мускат чичяйи, йамайка истиоту, сарымсаг тозу, ятирли куркума вя с. олур.

.

Cədvəl 3.2. Щинд ядвиййя гарышыьынын тяркиби




Ядвиййяляр

Ядвиййя гарышыгларынын тяркиби, фаизля

йа­рымйандыран

нормал

ятирли

зя­ифйандыран

Йамайка ис­тиоту

5

4

5

Чин дарчыны

7

8

5

Михяк

-

2

5

Кешниш то­хуму

40

42

35

Зиря

5

4

-

Аъгон

35

35

35

Гырмызы ис­тиот

5

4

-

Щил

3

1

-

Зянжяфил

-

-

10

Гара истиот

-

-

5



Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   37




©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет