Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги Тошкент архитектура-қурилиш институти

Силикат гишт

Таркибида 7-10% актив СаО бўлган холда охак ишлатилади. Силикат ғишт мустахкамлигини ошириш учун боғловчи модда сифатида майдаланган охакли кремниземли, охак-шлакли, охак-кулли аралашмалар ишлатилади.

Қум кам бўшлиқли, диаметри 0,2-2 мм ли бўлиши керак. Қум таркибида тупроқ 10% дан ошса буюмни сув шимувчанлиги ошади, мустаҳкамлиги камаяди.
Ғишт олиш технологияси:

Қум олиш  оҳак майдалаш  қум билан тўйилган оҳакни аралаштириш  аралашмани сўндириш  ғиштни преслаш автоклавда  пишириш.

Тайёр аралашма 6-7% намликда бўлиб, 37 МПа босим билан пресланади .Пресланган пишмаган хом ғиштни мустаҳкамлиги 0,3 МПа бўлиши керак. Автоклавдаги босимга қараб, унда ишлов бериш цикли 8-12 соатни ташкил этади.

Силикат ғишт одддий ва модулли бўлади.

-оддий ғишт тўлиқ ва тешикли 250х120х65 мм.

-модулли ғишт 250х120х88 мм.

-силикат тошлар 250х120х138 мм. булар фақат тешик бўлади.

Модулли ғиштнинг вазни 4,3 кг дан ошмаслиги керак. Силикат ғишт ва тошлар ўртача зичлигига ва теплотехник хоссаларига қараб 3 турга бўлинади:

1.Эффектив-оддий тўлиқ ғиштга қараганда девор қалинлигини камайтиришга имкон беради: 0-1400 кг/м3 гача (ғишт), 1450 кг/м3 гача (тош); -0,04 ВтҒ(м*к)гача;

2.Шартли эффектив-девор қалинлигини камайтирмасдан теплотехник хоссаларини яхшилайди. (ғишт) 0-1401-1650 кг/м3,(тош) 0-1451-1650 кг/Ғм3, -0,58 Вт/(м*к)гача;

Оддий силикат ғишт - 0-1650 кг/м3 дан ортиқ. Силикат ғиштлар сиқилишга бўлган мустаҳкамлигига қараб маркаларга бўлинади: 300; 250; 200; 150; 125; 100; 75. (кгс/м2)

Безак силикат ғиштлар рангли ва рангсиз чиқарилади. Силикат ғишт ва тошларни сув шимувчанлиги 6% дан кам бўлмаслиги керак. Совуққа чидамлилигига қараб: 50, 35, 25, 15 маркали бўлади. (цикл) Силикат ғиштларни ер устидаги ички, ташқи деворлар учун ишлатилади. Сувга чидамлилиги кичик бўлгани учун уни фундамент, цокол учун ишлатиб бўлмайди. Силикат ғиштлар узоқ давом этадиган, юқори хароратга чидаай чидай олмайди.

-Автоклав ишлаш режими қандай?

-Силикальцит нима? Силикат ғиштни технологияси ва хоссалари.
Адабиётлар

1. Баженов П.И. Технология автоклавнўх материалов.-Л:Стройиздат, 1978.

2. Рўбўв И.А. Строительнўе материалў на основе вяжуших веҳеств.-М., 1994
9 Мавзу. Ёғоч материаллар ва буюмлар
Таянч иборалар-Ёғоч, игнабаргли ёғоч, баргли ёғоч, ёғоч нуқсонлари, мустаҳкамлик, ёнувчанлик, чиришдан сақлаш, ёғоч буюмлари.

Умумий тушунчалар

Ёғочни қурилиш материали сифатида камчилиги:

-анизотронлиги (толасимон тузилишга эга эканлиги, толаларининг тузилишига кўра хусусиятлари ўзгариши);

-намликни ютувчанлиги;

-намлиги ўзгариши механик хусусиятларга таъсир этиши;

-бикрлигининг қониқарли эмаслиги;

-ёрилиши;

-қурт ва ҳашоратлардан осонгина жарохатланиши;

-ёниши;

-чириш;

Ўсиб турган дарахт тузилишига кўра, асосан уч қисмга бўлинади илдиз, тана ва шох-шабалар. Дарахт танасидан ёғоч олинади. Тана 50-85%, илдиз 5-25%, шох-шаба 5-20% хажмдан ташкил топган.

Ёғоч жинслари, асосан баргли ва игна баргли ёғоч жинсларга бўлинади.

Баргли ёғоч жинслардан дуродгорлик буюмлари, фанера, пакет, мебеллар олинади. Буларга пишиқ, чиройли кўринишга (текстурага) эга бўлган қаттиқ хиллар яъни дуб, шумтол, заранг, оқ акация ва нок киради.

Баргли дарахт жинсларининг юмшоқ хиллари қора қайн, зирк (ольха), оқ қайин, тоғ терак, терак, ёнғоқ, арғувон (лина)-мувақат бинолар қуриш, мебель олиш, пардоз буюмлар олишда ишлатилади.

Дуб ёғочи жуда қаттиқ, пишиқ, оғир ва чиройли бўлиб, қўнғир ёки сарғич рангда бўлади. Дубдан паркет, эшик, бочка тахтаси, шпал, фанер, мебель тайёрлаш ва пардозлашда ишлатилади, зичлиги0=720 кг/м3

Қайроғоч-мағизи оч-қўнғир ёки кул ранг қўнғир, заболони кенг, оч сариқ ранг жинсдир. Қайрағоч тахтаси зарбларга яхши қаршилик қилади, ўзи оғир, пишиқ, бир оз эгилувчан, қаттиқлиги ўртача материал. Айниқса сувда ўз пишиқлигини сақлайди, очиқ ҳавода, нам шароитда тез чирийди, гидротехник иншоотларда, машинасозликда ишлатилади, зичлиги 0=660-740 кг/м3

Оқ қайин-қаттиқ, пишиқ, танаси эгри, ҳашорот, замбруғларга чидамсиз, ундан-асбоб-ускуналар сопи, йўниб ишлатадиган буюмлар, фанера олинади, зичлиги 0=650 кг/м3

Қора қайин-қизил сарғиш рангларнинг турли туслардаги жинсли, чиройли, пишиқ, аммо нам ва ҳашоротларга чидамсиз. Ундан-мебель, фанер, паркет, ўқув асбобларига ишлатилади, зичлиги 0=650 кг/м3

Қарағай ўсган жойига қараб 2 хил бўлади:

1-қум тупроқли ердагиси-майда халқали (қатламли) жуда зич, пишиқ ва сарғиш-қизил, қаттиқ.

2-соз тупроқли ердигиси-сарғиш-оқ ёки қизғиш-оқ рангли йирик хужайрали, бўш ва енгил бўлади. Қарағай таркибида смола кўп бўлганлиги учун тез чиримайди ва намга чидамли,зичлиги 0=470-540 кг/м3

Арча-ёғочлиги тўла пишган, оқ сарғиш ёки оқ-қизғиш, уни ёриш осон, кам смолали (сувда тез чирийди), цилиндирсимон, кўпшохли дарахт.

Тилоғоч-катта мағизли, қўнғир-қизғиш рангли, ёғочлиги юпқа. кўп қатламли, пишиқ, оғир ва қаттиқ, нам ва сувга чидамли. У тез ўсувчан, танаси тўғри кам шохли бўлади, смоласи кўп бўлади, зичлиги 0=630-790 кг/м3

Кедр-катта мағизли жинс. Кедрнинг ёғочлиги оқ-сарғиш, магзи сариқ-қизғиш рангли, йиллик қатламли юпқа, юмшоқ, пишиқ жинсдир, танаси тўғри ва узун бўлади.

Пихта-мағизсиз ва кам смолали жинс. Ёғочлиги ғовак (бўш), енгил, осон синувчан. У хода ва тилинган ёғоч холида ишлатилади.

1.Ҳақиқий зичлиги. Ҳамма дарахтларни ёғоч жинси асосан целлюлозадан иборат бўлганлиги учун унинг зичлиги 1,4 г/см3 га тенг. Ўртача зичлиги дарахт турига, ўсган шароити, иқлимига, тупроғига боғлиқдир. Ёғочни намлиги ошган сари унинг ўртача зичлиги ҳам ортиб боради.

2.Намлик. Қуруқ ёғочга нисбатан % даги ифодаси.

Еғочда гигроскопик ва капилляр намлик бўлади. Гигроскопик намлик ёғоч клеткаларига (30% атрофида) жойлашган бўлади. Янги кесилган дарахтнинг намлиги 40-12 % бўлади, уни сувда сақланса 200% гача бориши мумкин. Узоқ вақт ҳавода сақланган нам ёғоч мувозанат намликка тенглашади. Мувозанат намлик атроф мухитдаги температура ва намликка боғлиқ

Қуруқ-ҳонадаги ёғочни мувозанат намлиги 8-12 %, қуриқ ҳаводаги эса 15-18 % бўлади. Мувозанат намликни аниқлаш учун Чулицкий номограммасидан фойдаланиш мумкин. Хар хил намликларга эга бўлган еғоч хоссаларини (зичлиги, мустаҳкамлиги) солиштириш осон бўлиши учун, уни намлигини стандарт кўсаткич 12 %, холатда 15 % га ўтказилади.

3.Кичрайтириш, шишиши, тоб ташлаши.

Ёғочни намлиги ўзгарса, у ўзини кўринишини ўзгартириши мумкин. Қуриқ ёғоч гигроскопик намликгача намланса, у аста секин шиша боради. Гигроскопик намликдан бошлаб қурита бошласак у тораяди, кичрайяди. Ёғоч толасимон бўлганлиги учун ҳар хил томони ҳар хил кенгайиб-тораяди.

-толалар бўйлаб мах-0,1 % (1м да 1мм)

-радиал йўналишда –3-6 % (3-6 см 1м да)

-тангенциал йўналашда –6-12 % (6-12 см 1 м да )

Ҳажмий киришиши қуйидагича аниқланади:
Уvав-а0в0ав, 
а ва в –нам намунанинг ўлчамлари (кўндаланг кесим).

а0 ва в0-мутлоқ қуриқ намунанинг кўндаланг кесим ўлчамлари. (кўндаланг киришиш хисобига олинмайди).

Киришиш даражаси-хажмий киришиш коэффиценти орқали белгиланади.

Ку Уv1maxWг.н.ч.,

Ёғочни киришиб торайиши уни тоб ташлаши ва ёрилишига олиб келади.

Тоб ташлаш ёғочни тангенциал ва радиаль томони ҳар хил киришиш натижасида рўй беради.

Ёғоч тоб ташлаши ишлатишга яроқсиз даражага келтириб қўйиш мумкин.

4.Текстура-бу дарахтни кўринадиган кисми: йиллик ҳалқа, ўзак нурларига боғлиқ. Дуб, чинор, нок дарахтини ёғочи текстураси жуда чиройли ва юқори баҳоланади. Улар пардоз ишларида ишлатилади. Ёғочга ишлов бериш, полирока қилиш локлаш мумкин.

5.Иссиқлик ўтказувчанлиги. Қуриқ ёғоч иссиқни кам ўтказади.

-толалари бўйлаб, қарағай-0,34 Вт (м.0С).

-толарига кўндаланг, қарағай-0,17 Вт (м.0С).

У асосан ёғочни ғоваклигига, намлигига, толалар йўналишига, жинсига, ўртача зичлигига боғлиқ.

6.Электр токини ўтказувчанлиги-намлигига боғлиқ. Қуруқ ёғочни электр токига қаршилиги ўртача 75107 Ом см, хўл ёғочни электр токига бўлган қаршилигиги эса 10 марта кичикдир.

1.Мустахкамлик-ёғочни нуқсонсиз жойидан намуна олиб синаш оркали аникланади.Мустахкамлик кўрсаткичи 12 % ли намликка ўтказилиб олиниши керак (керак бўлса 15 % га). Ёғоч намлиги 0 дан 30 % га ошиб борса, унинг мустаҳкамлиги камайиб боради.

R12қRw[1+α(W-12)]

Ёғоч намлиги гигроскопик намликка етгандан кейин, унинг мустаҳкамлигига таъсир этмайди. Шунинг учун гигроскопик намликка тенг ва ундан юқори бўлган ёғочни мустаҳкамлиги 12 % га қуйидагича ўтказилади:

R12=RwК12

К12-ёғоч жинсига боғлиқ коэффицент

Мустаҳкамлик: сиқилишга, чўзилишга , сиқилишга, эгилишга, ёрилишга ва х.к. бўлади.

а) сиқилишга мустаҳкамлик одатда 20х20х30 мм ли намунани прессга қўйиб аниқланади. Уни толасига кўндаланг ва толаси бўйлаб аниқланади. Кўндаланг бўлган мустаҳкамлиги толаси бўйлаб бўлган мустаҳкамлигига қараганда 4-6 марта кичик бўлади.

б) эгилишга мустаҳкамлиги Rэг=P L  bh2

2.Эластик модули- ёғоч 8-20 % намликга эга бўлса:

E12қEw/[1-(W-12)]

=0,01 ҳар 1 % намликка

Гидроскопик намликдан юқори бўлса

Е12=ЕwК12

К12=1,25 ига баргли дарахтлар учун

К12=1,12-1,3 баргли дарахтлар учун

Қуруқ қайроғочда Е=10000-15000 МПа тенг. Еғоч зичлиги ортса Е ортади, намлиги ортса Е кичрайади.

Ёғочни механик хоссаларига таъсир этувчи факторлар.

-ёғоч зичлиги юқори бўлса мустаҳкамлиги катта бўлади;

-қумли, баланд жойда ўсган дарахтда R катта бўлади;

-ёғоч намлиги 30 % ошса механик мустаҳкамлиги камаяди;

-куч ёғоч толасига қандай қияликда таъсир этишига боғлиқ;

-ёғоч нуқсонлари мустаҳкамлигини камайтириб юборади.

Ёғочни чидамлилигини ошириш усуллари.

Ёғочни қуруқ холатда ишлатилиши ва доим сувда хизмат қилиши уни умрини узоқ вақт сақлаб қолади. Агар гох нам тегиб, гох қуриса ёғоч тез чирийди ва ишга нолойиқ бўлиб қолади.

1.Еғочни чириши ва уни олдини олиши.

Одатда ёғоч 18-20 % намликдан юқори бўлса хар хил замбуруғ тушиб чиритади. Бунинг учун ёғоч инсонга зарари йўқ моддалар-антисентиклар-билан ишлов берилади.

а) сувда эрийдиганлар:

-натрий фтор NaF-ҳидсиз, оқ порошок, ёғоч рангини узгартирмайди, 2-3 % ли эритма тайёрланади, замбуруғларни қирғин қилади.

-натрий кремний фторид Na2SiF6-оқ ёки кулрангли кукун, сувда эриши 2,4 %.

-пентахлорфенол ПЛ.-ёғочга яхши шимилади.

б) ёғли антисениклар:

-тош кўмир, қатронини қайта ишлашдан олинади. (270-4100С), захарли, ўткир ҳидли, тўқ-қўнғирранг.

-тош кўмир қатронини дистиллаш йўли билан олинади (250-2800С да)

Еғли антисениклар билан ишлов берилган ёғочлар ранги туқ рангга киради, алангаланиши ортади.

в) антисептик пасталар:

-битумли паста-эриган битумга кук мой, натрий фторид, торф кукуни қўшиб олинади. (сувга чидамли).

-силикат паста-натрий кремний фторидга (15-20 %), суюқ шиша (72 % атрофида), сув, тош кўмир ёғи қўшиб олинади, ёнмайди, лекин сувга чидамсиз.

2.Ёғочни ёнишидан химоялаш.

Ёмон камчиликларидан бири ёнишидир. Одатда ёғоч –250-3000С да ёна бошлайди. Ёнишни олдини олиш учун ёғоч ёнғиндан химоя қилувчи моддалар антиниренлар билан ишлов берилади.

(NH4)SO42NH3+H2SO4

Ҳосил бўлган кучли кислота ёғочни устки қисмидаги сувни қуритади ва ички қисмига иссиқ ўтмаслигига ёрдам беради.

г) Бор-натрий тузи Na2B4O710H2O қиздирилганда сув буғлари чиқади ва эрийди, у эса буюм устида юпқа қатламли плёнка ҳосил қилади.

Такрорлаш саволлари: Ёғочнинг тузилиши; ёғочнинг турлари ва улардан олинадиган материаллар. Ёғочнинг асосий хоссалари. Ёғочни ёнишдан ва чиришдан саклаш усуллари.
Адабиётлар

1.Буглай Б.М., Гончаров Н.А. Технология Изделий из древесинў.-М. Стройиздат, 1985.

2.Деревяннўе конструкции и детали/под ред. В.М. Хрулева-М.: Стройиздат, 1983.
10 Мавзу. Органик боғловчи материаллаp.
Таянч иборалари-битум, қатрон, пек, эмульсия, мастика, асфальт қоришмаси, асфальт бетони, тўшама буюмлар, рубероид.
Умумий тушунча.

Битумларга қуйидагилар киради:

-Табиий битумлар-юқори малекулали углеводлар ва уларнинг металмас моддалар (S,N,O) билан бирикмаси бўлиб, суюқ ёки қаттиқ бўлиши мумкин. Табиий битумлар чўкинди тоғ жинсларига шимилган бўлиб, нефть конларига яқин жойда бўлади ва табиатда нефтдан пайдо бўлагандир.

-Асфальт жинслар-ғовак тоғ жинслари (охактош, доломит, тупроқ, қум, қумтош) га битум шимилган бўлади.

Улардан битумни ажратиб олиш, уларни майдалаб асфальт сифатида ишлатиш мумкин.

-Нефть битумлари-нефтни қайта ишлашдан олинади.

Ишлаб чиқариш усулари:

а) қолдиқ-нефтни қайта ишлаб, яъни нефтдан бензин,керосин ва мой ажралиб олиш жарёнида ҳосил бўлади.

б) оксидланган-гудронга босим остида ҳаво юбориб олинади.

в) крекинг-нефтдан бензин ажратиб олиш жараёнида, юқори температурада парчаланиши ҳисобига ҳосил бўлади.

-гудрон-мойи олинган мазут қолдиғи, битум олишда асосий хом ашё ҳисобланади. (йўл қурилишида ишлатиш мумкин).