Зерттеу объектісіне
жүктеу/скачать 414 Kb.
|
| үшінші топқа патша үкіметінің отарлық саясатын жүзеге асыруға барынша ұмтылған, бұратана халықтарды тек өз мүдделеріне ғана пайдалануға тырысқан Ильминский, Алекторов сияқты миссионерлер мен отар елдегі әкімшілікті жатқызуға болады. Патша үкіметі отар елдердегі білім беру жүйесін құру кезінде жергілікті басшыларды нағыз монархия берілген, шовинистерден таңдап алуға тырысты.
1872 ж. қазан қаласында ашылған миссионерлер орталығына айналған оқытушылар мектебінің директоры болып осы кезге дейін өзінің көзқарастарымен белгілі болған Ильминский тағайындалды. Ильминский.осы кезден бастап өзінің ойын ашық жүзеге асыруға кіріседі. Ол 1881 жылы П.П. Масловскийге жазған хатында жалпы Ресей халқының санасы ашылуынан сескеніп, әсіресе бұратана халықтардың өкілдері кадет корпусы, жоғары оқу орны мен орталық университеттерінің есігін ашуынан қатты шошынды. Бұны тіпті монғол шабуылынан да әсері жаман құбылыс деп таныған. Ол тіпті қарапайым халыққа таза бастауыш білім беріп сауаттандырудан да қауіптене бас тартып: "…в школах грамотность… орфография и грамматика совершенно излишни, а для инородческих школ вредно и убиственно",- деп арнайы түрде мән бере жазуы оның әлеуметтік, идеялық мақсатының ішкі сырын жалаңаштай түседі. Ильминскийдің мақсаты: Ресей империясының орыстандыру саясатын қазақ арасында жүзеге асыру саяси жағынан әлдеқайда сенімді болады деп білгендіктен, Ыбырай Алтынсаринді осы іске пайдалануды көздеген. Осы себепті Ильминский 1869 жылы Ағарту министріне жазған хатында: "…Алтынсарин… қазақтардың ортасында өзі мектеп ашса, орыс алфавитін сонда қолданса, оны орыс елінің адамдары істетіп отыр дегізбей, өзі ашқан болса… оны орыс бастықтарының талабы деп халық ойламайтын түрде жүргізсе… ең әуелі жаңа идея Алтынсариндікі болады" деген мақсатының басты да өзекті желісін ашып беріп отыр. Ÿғни мұнда орыс алфавиті негізінде қазақ жазуын жасаушы Алтынсарин еді деп көрсетіп, халықты осы идеяға сендіруді көздеген. Ильминскийдің екінші мақсаты, қазақтарды татар діншілдерінің ықпалынан ажыратып, бөлектеп ұстаудағы басты құралы қазақтың ғасырлар бойы қолданып келген жазуын орыс алфавитімен ауыстыруға келіп тірелді. Осы мақсат тұрғысынан келіп Ильминскийдің миссионерлік әрекетіндегі: " …басты орыс радикалды құралы - қазақ тіліне орыс алфавитін енгізу. қазақтар орыс алфавитімен жазып отырғанда, ол қазақтарды өзінің шырмауынан шығармай, өзіне тарта береді… Бұл ойды орыс чиновнигі жүргізуі тіптен келіспейді",-деген ой тұжырымы көп нәрсенің астарлы сырын ашып беріп отыр. Ÿғни идеологиялық мәселенің өзінде де басқаның қолымен от көсеу арқылы әрекет ететін ысқаяқ отаршылдықтың жымысқы тәсілін сездіріп отыр деген сөз. Ильминскийдің отаршыл үкіметтің миссионерлік жолдағы көздеген идеясы Ы.Алтынсариндікі болып таңылуға шешуші мән бергендігі көрініп тұр. Әрі астарлы пікір жоғарыда атап көрсетілген Ресей империясының Ағарту минстрлігінің өте құпия нұсқауында айтылған ой-пікірімен де өзекті байланыста тұр десе болғандай. қазақстанның оңтүстігіндегі патша үкіметінің білім беру жүйесінің қалыптасуына профессор Остроумов басшылық жасады. Проф. Остроумов Орта Азия халықтары мен ұлы жүз қазақтарын біртіндеп шоқындыру, мектеп арқылы орыстандыруды мемлекет тарапынан қолданылып отырған саяси мақсатты жүзеге асыру ісіне бойындағы бар қуатымен қызу атсалысқан атақты да танымал, аса айлакер тәжірибелі миссионерлердің бірі болатын. Остроумовтың да ұшқан ұясы қазанның духовный академиясы. Оның осы жолға түсуіне кімдер себеп болғанын ол жасырмайды, қайта мақтанышпен: "…Николай Иванович и Ефим Александрович Малов были моими наставниками, а Гордей Семенович Саблуков руководил мною уже по окончании курса в академии… На изучение мусульманства я обязан личному влиянию названных наставников" 1,- деп ұстаздарын бас-басына атап көрсететіні бар. Проф.Н.П.Остроумов Тамбов губерниясында туып-өскен, сондағы духовный семинарияны үздік оқып бітірген. 1866 жылы миссионерлік жолдағы ұстаздарының шақыруымен қазанның духовный академиясына түсіп, оны 1870 жылы аяқтасымен-ақ бірден Ильминскийдің ұсынуымен, оның өзі басқарып келген "Противомусульманское отделениенің" меңгерушісі болып тағайындалады. Оның миссионерлік жолдағы ізденістері мен жүргізген істеріне аса риза болған әрі келешегінен зор үміт күткен Ильминский Остроумовты зор көлемдегі миссионерлік жұмысты жүргізу үшін, 1877 жылы кең байтақ Түркістан өлкесіне жібереді. Ол Ташкентке келісімен ең алдымен Жетісу, Самарқанд жерлерін аралап, мұндағы жергілікті халықтардың тұрмыс ерекшелігімен, рухани болмысымен жете танысып шығады. Түркістан өлкесінде әр түрлі қызметтер атқара жүріп, өзінің басты мақсатын , яғни жергілікті халықтарды мектеп арқылы орыстандырудан қол үзбейді. 1883 жылдан 1901 жылға дейінгі аралықта Ташкенттегі гимназияның директоры, 1901 жылдан 1917 жылға дейін Түркістан оқытушылар семинариясының директоры болады. Ал 1883 жылдан 1917 жылғы Октябрь революциясына дейін, яғни 34 жыл бойы үзіліссіз жергілікті "Туркестанская туземная газетаның" редакторлық қызметін атқарады. Остроумов бұратана халықтарды орыстандырудың ең басты құралы мектеп пен ағарту жұмысына саятынын жақсы білген. Ол қазақтарды Ресеймен дін жағымен біріктіріп, мектеп арқылы орыстандырудан басқа альтернативті жол жоқ деп қараған. Отаршылдар тарапынан жүргізілетін культрегерлік саясаттың астарлы сырын ұғынған қазақтар күндердің күнінде саяси жағынан қауіпті күшке айналады деп көрсетті. Басқа миссионер ғалымдар сияқты Остроумов та қазақтардың арабша жазуын міндетті түрде орыс алфавиті негізіндегі жазуға алмастыруды, соны орнықтыруға ерекше шешуші мән берді. Осындай бүркемелі культрегерлік айла арқылы діни фанатизмнен аулақ, рухани жағынан таза сақталған қазақ халқын мұсылман әлемінің ықпалынан, әсіресе татарлар мен Орта Азиялықтардың рухани теологиялық әсерінен қол үздіре аламыз деген қорытындыға келуі себепті: "…задача - сближение туземцов с русским государством и русским народом, велось при посредстве русской транскрипции, в основание которой был положен русский алфавит без всяких изменений" -деп Петербург университеті ұсынып, ресми түрде үкімет тарапынан қолдау тапқан принципті ұстанғаны байқалып-ақ тұр. жүктеу/скачать 414 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|