Тәжірбиелік сабақ. «Ауылшаруашылық алқаптарды

193
Ең шеткі балл бонитеті егістік алқаптарын дәнді дақылдарды өсіруге
пайдаланған жағдайға теңдестіріліп алынады, өйткені олардың егістікті
пайдаланудағы үлесі өте жоғары. Трансформациялауда жер учаскесінің
ауданы, конфигурациясы, орналасуы және кеңістіктік жағдайы ескерілуі тиіс.
Жайылымды және басқа алқаптарды егістікке трансформациялауды негіздеу
үшін трансформациялаудың тиімділігін анықтайтын схема қолданылады.
Кесте 14 - Алқаптарды егістікке трансформациялау тиімділігін
анықтайтын
Алқаптардың
трансформациялануын
анықтайтын факторлар
Егістікте пайдалануға жарамдылығы
жақсы
қанағаттылы
Аз жарамды
1
2
3
4
Топырақтық
1.Топырақтың тип және тип
торабы.
қаратопырақ
және күңгірт
құба
Құба топырақ
Ақшыл құба
2.Механикалық құрамы
саздақ
құмайт
құмдар
3. Гумустылық кікжиегігің
қалыңдылығы (А-В1)см.
60см астам.
60-40см.
40-20см.
4.гумустың құрамы, в %
3-2% астам.
2-1%
1% кем
5. Эрозияға шалыну дәрежесі
Эрозияға
шалынбаған
немесе аз
шалынған
Эрозияға
орташа
дәрежеде
шалынған.
Эрозияға қатты
дәрежеде
шалынған..
6. Сортаңдық дәрежесі
(сортаңды жерлермен аралас)
70%дейін
20-30%
30% артық
7. топырақ балл бонитеті
Свыше40
30-40
Ниже 20
Эрозияға қарсы шаралардың
керектігі
Керексіз немесе
өте қарапайым
шаралар
қажеттілі
Топырақ
қорғау а/е
еңгізуді талап
етеді
Тұрақты немесе
уақытша су
басқанды талап
етеді
Кеңістіктік
1. Участкенің ауданы
Более 50
20-50
Менее 20
2. Конфигурациясы
тікбұрышты
Трапеция
параллелограм.
Ыңғайсыз
фигуралар
3.қатар орналасқан
массивтердің
конфигурациясын жақсарту
дәрежесі
жақсартады
әсерін
тигізбейді
жамандатады
4.учаскенің орналасуы,
байланысты:
а) егістік массивіне
б) елді мекенге
в) жыраларға
іргелес
3км көп емес
3км көп емес
2 км дейін
3-1 км
3-1 км
2 км жоғары
іргелес
іргелес

194
7.18.Тәжірбиелік сабақ. «Ауыспалы егіс жүйелерін ұйымдастыру».
Әдістемелік
ұсыныстар:
Ауыл
шаруашылық
алаптарының
аудандарын анықтап болған соң егістік алқаптарында шаруашылықтың
мамандандырылғаны бойынша ауыспалы егістер жобаланады.
Ауыспалы егістер келесі түрлерге бөлінеді:
1) Алқаптық ауыспалы егістер.
2) мал азықтық ауыспалы егістер
Б) топырақ қорғау ауыспалы егісі.
В) кікіністі ауыспалы егістер.
Г) қызылшалы ауыспалы егістер.
Д) картопты ауыспалы егістер.
Кесте 15 - Ауыспалы егістіктің жылдар бойы алмасуы
№
кезегімен
Жылдар
2005
2006
2007
2008
2009
1
Күздік бидай
+ жоңышқа
Қант
қызылшасы
Қант
қызылшасы
Жоңышқа
Жоңышқа
2
Жоңышқа
Күздік бидай
+ жоңышқа
Қант
қызылшасы
Қант
қызылшасы
Жоңышқа
3
Жоңышқа
Жоңышқа
Күздік бидай
+ жоңышқа
Қант
қызылшасы
Қант
қызылшасы
4
Қант
қызылшасы
Жоңышқа
Жоңышқа
Күздік бидай
+ жоңышқа
Қант
қызылшасы
5
Қант
қызылшасы
Қант
қызылшасы
Жоңышқа
Жоңышқа
Күздік
бидай +
жоңышқа
7.19.Тәжірбиелік сабақ. «Ауыспалы егіс алқабын ұйымдастыру».
Әдістемелік ұсыныстар: Ауыспалы егіс танаптарын, жұмыс учаскелерін,
жолдарды және т.б. орналастыру. Ауыспалы егістер мінездемесін құру
. 
Кесте 16 - Ауыспалы егістер мінездемесі
Танап саны (нөмірі)
Ауыспалы егіс түрлері
Алқаптық
тәлімі а.е.
№1
Қызылшалы а.е.
№2
Алқаптық а.е. №3
суармалы
Алқаптық а.е.№4
Тәлімі
1
Бос пар
Шөп пен сұлы
қоспасы
Жүгері+бұршақты
дақылдар
Жүгері+бұршақты
дақылдар
2
Күздік
бидай
жүгері
Жаздық бидай
Жаздық бидай
3
Күздік
бидай
жүгері
Жаздық бидай
Жемдік дақылдар
4
Жемдік
дақылдар
Бұршақты
дақылдар
Жемдік дақылдар
Көп жылдық шөп
5
Қонақ жүгері
Көп жылдық шөп
Ауыспалы егістің
жалпы ауданы, га
764,75
724,88
604,88
549,77
Танаптың орташа
ауданы, га
161,16
144,98
120,98
109,95
Елді мекеннен ара
қашықтығы,км
2,5
3
3,5
5

195
7.20.Тәжірбиелік сабақ. «Ауыспалы егіс алқабын пайдалану
мінездемелерін есептеу».
Әдістемелік ұсыныстар: Әр студент ізінің варианты бойынша ауыспалы
егіс алқабын пайдалануды сипаттайтын көрсеткіштерді есептейді.
Кесте 17 - Ауыспалы егіс жүйелерін егістік жерде пайдалану
р/с
А/ш дақылдарының түрлері
Ауыспалы егіс аудандары
Аудан
№1
№2
№3
№4
га
%
1
Дәнді дақылдар
А) жаздық
Б) күздік
381,75
242,88
218,94
461,82
381,75
17,46
14,44
2
Мал азықтық
А) жүгері
Б) қонақ жүгері
В) жүгері+бұршақты дақылдар
Г) жемдік дақылдар
Д) көп жылдық шөп
Е) бұршақты дақылдар
Ж) шөп пен сұлы қоспасы
192,0
288,18
145,7
144,0
147,0
120,35
120,65
121,0
110,8
110,03
110,0
288,18
145,7
231,15
422,68
231,0
144,0
147,0
10,9
5,51
8,74
15,98
8,74
5,45
5,56
3
Техникалық дақылдар
4
Кікініс дақылдар
5
Бос пар
191,0
191,0
7,92
Барлығы
764,75
724,88
604,88
549,77
2644,28
100
Кесте 18 - Танаптардың тепе-теңдік мінездемесі
Ауыспалы егіс
нөмірі №
Ауыспалы
егіс нөмірі
№
Танаптың
ауданы, га
Танаптың
орташа
ауданы, га
Орташа
ауданнан
ауытқуы
Танап ілшемі
га
%
L
e
L
y
1
1
191,0
191,19
-0,19
0,1
1000
1910
2
190,95
-0,24
0,13
950
2010
3
190,8
-0,39
0,20
900
2120
4
192,0
0,81
0,42
1000
1920
764,75
2
1
147,0
144,98
2,02
0,3
750
1960
2
143,85
1,13
0,1
1050
1370
3
144,33
-0,65
0,1
1150
1255
4
144,0
-0,98
0,1
1000
1440
5
145,7
0,72
0,1
1550
940
724,88
3
1
120,35
120,98
-0,63
0,5
1450
830
2
121,88
0,9
0,7
1250
975
3
121,0
0,02
0,02
1000
1210
4
120,65
-0,33
0,3
950
1270
5
121,0
0,02
0,02
1500
807
604,88
4
1
110,8
109,95
0,85
0,77
1000
1108
2
109,92
0,03
0,03
950
1157
3
109,02
-0,93
0,88
1150
948
4
110,03
0,08
0,07
1000
1100,03
5
110,0
0,05
0,04
1100
1000
549,77

196
7.21.Тәжірбиелік сабақ. «Орташа балл бонитеттін анықтау».
Әдістемелік ұсыныстар: Жобалаған ауыспалы егістің танаптары бойынша
әрбір топырақ контуры бойынша орташа балл бонитеттін анықтау.
Орташа салмақталған балл мына формуласымен анықталады.
Б= ∑с∙д
д
∑с
Мұндағы: Б- салмақталған орташа балл.
∑сд – бонитет балының ауданға кібейтілген жиынтығы
∑с- топырақ түрлерінің аудандарының жиынтығы
Кесте 19 - Орташа салмақталған балл бонитетті анықтау
А.е.танап
нөмірі
Топырақ
контурының
шифрі
Ауданы, га
Р
Балл бонитеті
(Б
б
)
РхБ
б
Б
орт
= ∑сх∙д
д
∑с
1
II қара
қоңыр, қара
қоңыр
сорланған
191,0
28
5348
28
2
190,95
5346,6
3
19,08
5342,4
4
192,0
5376
1
(II-IV)
шалғынды
қоңыр
147,0
28
4116
27
2
143,85
28
4027,8
3
144,33
28
4041,24
4
144,0
28
4032,0
5
70,7
75
21
28
1484,7
2100
1
II
120,35
28
3369,8
26
2
II
121,88
28
3412,64
3
II-IV
33,5
87,5
21
28
703,5
2450
4
II
120,65
28
3378,2
5
III-IV
18,5
102,5
21
28
388,5
2870
1
III-IV
97,5
13,3
21
28
2047,5
372,4
27
2
II
109,92
28
3077,76
3
II
109,02
28
3052,56
4
II
110,03
28
3080,84
5
II
110,0
28
3080,0
Осы шығарылған кесте нәтижелері бойынша ауыл шаруашылық
дақылдарының балл бонитеті бойынша өнімділіктерін анықтау қажет.
Шаруашылықтың топырақ түрлері бойынша орташа бонитет балын, ауыл
шаруашылық дақылдары бойынша жоспарлы өнімділікті пайдаланып, бір
балдық бағасын анықтау керек формула.
Б
1б
= І
жосп
= 24,7 = 0,67

197
Б
бшб
37
Мұндағы:
І
жосп
- жоспарлы өнімділік, ц/га
Б
бшб
- бір балдық бағасы
Б
1б
- ауыспалы егіс бойынша балл бонитет
Кесте 20 - Ауыл шаруашылық дақылдарының бонитет балы бойынша
өнімділігін анықтау
р/с Ауыспалы егістегі дақылдар
атауы
Жоспарлы
өнімділік,
ц/га
Есептелген өнімділік (І
в
) балл
бонитет бойынша
I
II
III
IV
1
Дәнді дақылдар
А)Жаздық бидай суарылатын
Б) күздік
В) жаздық бидай
суарылмайтын
15
9
9
8,96
15,08
8,91
2
Мал азықтық дақылдар
1. Жүгері
2. Сүрлем жүгері
3. Жүгер+бұршақты дақылдар
4.Жидек дақылдар
5.Көп жылдық шөп
6.Бұршақты дақылдар
7.Шөп пен сұлы қоспасы
40
39,96
40
39,96
40
40,04
39,96
50
50,12
49,92
49,95
20
20,02
19,98
12
11,88
14
14,04
3
Бос пар
-
-
-
-
-

жүктеу/скачать 5.11 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: