1 емтихан билеті «Ғылым философиясы мен тарихы»
К. Поппердің ғылым туралы парадигмалық тұжырымдамасы
жүктеу/скачать 321.33 Kb.
|
| К. Поппердің ғылым туралы парадигмалық тұжырымдамасы.
Сонымен, XIX г. орта кезінен бастап эмпириялык, ғылымдардың өзінде де жаңа ақикат білім ашудың индукциялык, моделінің орнына ғылыми жорамалдар мен гипотезаларды негіздеудің дедукциялық логикасы табанды түрде үсыныла бастады. Осыган байланысты ғылыми зерттеудің құрылысын талдаудың гипотезалық-дедукциялық әдісі барган сайын кең тарай бастады. Бұл модель бойынша, гипотезаның туу, пайда болу проблемасының ғылым философиясына, методологиясына ешқандай қатысы жоқ. Сол себепті олар ашылған ғылыми білімнің құрылысына логикалық талдау жасаумен және, атап айтқанда, бар гипотезалардан логикалық қорытындылар шығарумен ғана айналысуы тиіс. Ғылыми танымның гипотезалық-дедукциялық моделін белсенді түрде насихаттаушылар логикалық позитивистер болды. Олардың бұл мәселе туралы көзқарасымен сыншыл рационалист К.Поппер де келісті. Ғылыми білімнің құрылысының гипотезалық-дедукциялық әдісіне сүйенген неопозитивистік моделі батыстық ғьглым философиясында XX ғасырдың 60-жылдарына дейін дерлік басым болып, "стандарттық модель" деген атауға ие болды. Дегенменбіртіндеп оның дұрыстығына күмәндану көбейіп, негізгі принциптері сынала бастады. Зерттеу жүмысы неден басталады, фактілерге бақылау жүргізуден бе, әлде гипотеза құрудан ба, не басқа бір мақсаттан ба, деген сүрақ төңірегінде көптен бері ғылым философтарының арасында пікір таласы болып келеді. Зерттеушілердің арасында зерттеу фактілерді бақылаудан басталады деушілер бүрьщца да, қазірде де аз емес. Бұл пікірге қарсылар, оның ішінде К.Поппер және басқалар, бақылау үшін бақыланатын обьектіні, бақылау жүргізудің мақсат-мүддесін анықтап, шешілуге тиісті проблеманы дәл түжырымдау қажет, өйткені бақылау мен теорияны байланыстырушы түйін проблема болып табылады деп дәлелдейді. Сондықтан ғылым философиясы мен методологиясы үшін аса маңызды болып табылатын "проблема" ұғымының логикалық мазмүнын анықтап алған жөн. Проблеманың қабыл алынған шешімінің дүрыстығын тексеру үшін, екіншіден, ол шешімнен логикалық қорьпъщды, әсіресе тәжірибе жүзінде тексеруге болатын қорытынды шығару қажет, ал бұл оны бақылаулар мен эксперименттің нәтижелерімен салыстырып көру үшін қажет. Жогарыда атап көрсеткендей, ғылыми зерттеудің дәл осы жағына логикалық позитивизмнің жақтаушылары да баса назар аударады. Сондықтан да К. Поппер ғылыми зерттеу логикасыньщ міндеті ғылыми гипотезалар мен теорияларды тексеру үшін логиканың әдіс-тәсілдерін пайдалану деп есептейді. Бұл істе логика маңызды рол атқаратыны даусыз, өйткені ол проблеманың шешімін тексеріп көрудің жалпы механизмінің құрамдас бөлігі болып табылады. Бірақ ол сонымен бірге проблеманы үсыну мен шешудің бүкіл барысында, оның бастапқы түжырымдамасын логикалық жагынан талдаудан және оны шешіп көруден бастап, тәжірибе жүзінде ақтық тексеруге дейінгі барлық процестерінде, пайдаланылады. Гипотезальгқ-дедукцияльік әдісті насихатгаушы ең алдымен логикалық позитивистер болды. КПоппер бастаған сыншыл рационалистер ол әдістің кейбір жақтарын, ережелерін сынағанымен, бірақ оның негізгі мазмүныл жақтап қорғады. Олардыц пікірінше, гипотезалық-дедукциялық модель эмпириялық ғылымдардьщ логикалық құрылысы туралы дәл білім беріп қана қоймайды, соңдай-ақ индукцияльіқ модельдің орнына жүре алатын ғылыми білімнің жаңа моделі рөлін де аткара алатыл әдіс болып табылады. Алайда, егер индукцияльгк модель ғылымда аса қарапайым жаңалықтар қалай ашылатынын түсіндіруге әрекет жасаған болса, ал гипотезалық-дедукциялық модель бүтіндей дерлік бұрын ашылған, қолда бар білімді тексеруді және негіздеуді ғана көздейді. Бүған дөлел ретінде К.Поппердің "Логика научного открытия" деген 1983 жылы орыс тіліне аударылған еңбегін келтіруге болады. "Таным логикасыньщ таным психологиясынан айырмашылық міндетіне келеек, — деп жазды ол, — мен мынадай алгышаргты басшылыққа аламыл: оның міндеті кез келген ғылыми идеяны жүйелі түрде тексерген кезде қолданылатын әдістерді зерттеу болып табылады".1 Бірақ жаңа идеяны жүйелі түрде тексеру үшін, оны алдымен ашу қажет қой! Мұндай идеялар мен гипотезаларды іздеудің универсал әдісі ретінде К.Поппер әйгілі "қателессе де тексеріп кору"2 әдісін үсынады. Бұл өдіс табиғи ортаға бейімделу процесінде тірі организмдерде қолданылатыл жалггы әдіс екенін атап көрсетеді ол. "Амебадан Эйнштейнге дейінгі даму жолы бір-ақ қадам, - деп дәлелдейді Поппер. — Ол екеуі де қателессе де тексеріп кору әдісімен әрекет етеді".3 Олардың арасындағы айырмашылық сол гана, амеба өз қателіктерін түсінбейді, сондықтан оның қателіктерін амебаның өзін жою арқылы гана жоюға болады. Бұл әдіс саналы түрде жүйелі қолданылған сайын, ол ғылыми әдістің сипатына ие бола береді деп санайды Поппер. Атап айтқанда, белгілі бір проблемаларға кезіккен сайыл ғалым оның тексерілген шешімін проблема не теория түрінде үсынады, ал одан кейін ол жүйелі түрде одан әрі сыналып, тексеріле береді. Егер гипотеза расталмаса, онда ол ғылымнан шығарып тасталады, ал егер расталса, оңда ғылым құрамына уақытша енгізіледі. Ғылыми ізденістің табыстылығы үсынылатын гипотезалардьщ қаншалықты көп түрлі және әр түрлі екендігіне, сенімді түрде үсынылуыла және олардың қаншасы тексерістен дүрыс өткендігіне қарай белгілі болады. Бірақ дедукцияльгқ жалпылау процесі және гипотезаларды тандау туралы Поппер нақты ештеңе айтпайды. Оньщ үстіне ол амебадан Эйнштейнге дейін білімнің өсуі әрдайым біркелкі болады деген пікір айтып, өзінің алғашқы пайымдауының қисынсыздығын тереңдете түседі. Біз ғылыми проблемаларымызда кеткен қателерді жөндеп, проблемаларымыздың шешіміне шамамен сәйкес келетін жүктеу/скачать 321.33 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|