1. Математиканы оқытудың дидактикалық ұстанымдары Математиканы оқытудың әдістері
жүктеу/скачать 110 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 2. Математиканы оқытудың әдістері 1. Математиканы оқытудың дидактикалық принциптері
|
Дәріс №3 Тақырыбы: Математиканы оқытудың дидактикалық ұстанымдары мен әдістері Жоспар: 1. Математиканы оқытудың дидактикалық ұстанымдары 2. Математиканы оқытудың әдістері 1. Математиканы оқытудың дидактикалық принциптері Математиканы оқыту процесін ұйымдастыруда оқушыларға білім беру мен тәрбиелеудің мақсаттарына сай оқыту заңдарын пайдалану тәсілдерін сипаттайтын дидиктикалық категорияларды – дидактикалық принсптерді басшыллыққа алады. Дидиактикалық принцптер оқу мен тәрбие жұмысын қалаай құруын жүзеге асырудың және жетілдіруді қамтамасыз ететің нұсқауларды қамтиды. Педагогикада мынадай дидактикалық принциптер тағайындалған: а) оқу мен тәрбиенің бірлігін дамытуы; б) сапалық және белсенділік; в) жүйелілік және бірізділік; г) түсініктілік; ғ) оқушылырдың дербес ерекшіліктерін ескеру; д) көрнекілік; е) білімнің баяндылығы. Бұл принцптер өзара тығыз байланысты. Әрбір принцптің математиканы оқыту процесінде қолданыс табатын неғұрлым маңызды қырларына қысқаша шолу жасайық: а) Оқу мен тәрбиенің бірлігі принципі математикадағы оқыту процесінде оқушылардың танымдылық қызметін одан әрі дамытуға қолайлы жағдайтуғызуды оларды табиғат құбылыстарын диалектикалық материализм тұрғысында түсіндіруге және қазіргі талапқа сай ұстай білуге үйретеді. Қысқаша айтқанда, математиканы оқыту оқушыларды тәрбиелеу мен олардың ақыл- ой қабілеттерін дамытумен тығыз байланысты болуы тиіс. ә) Оқытудың ғылымилық принципі ең алдымен оқу программасында, оқулықтар және мұғалімге арналған методикалыққұралдар жүзеге асырылады. Бұл принциптің басты шарттары: білімнің мазмұны ғылымның қазіргі деңгейіне сай болуы; ғылыми танымның жалпы әлістері жайындағы оқушыларда дұрыс түсініктер қалыптасу; таным процесін маңызды заңдылықтарын оқушыларға көрсету; Бұл шарттар өзара тығыз байланыста. Расында екінші шартты жүзеге асыру біріншіні орындау арқылы шешіледі, ал үшінші шартты жүзеге асыру үшін алғашқы екеуін орындау керек. Бірінші шарт мектеп матиматикасының мазмұның анықтьайтын материалдың математика ғылымның бүгінгі деңгейіне барынша сай болуын талап етеді. Бұл міндет қазіргі таңда мүмкіндігінше шешуліде, оған кейінгі жылдары күллі мектеп матиматикасы мазмұнының сапалық өзгерістерге ұшырауы, информатика және есептеу матиматикасының мектеп программасына кеңінен еңгізілді. Екінші шарт оқып – үйрететін құбылыстардың матиматикалық модельдерін жасауды міндеттейді. Себебі, қазіргі кезеңде табиғаттағы құбылыстардың математикалық модельдерінсіз, оны танып білу мүмкін емес. Сондықтан оқушыларға тиімді тәсілдермен математикалық модельдеуді оқытуды талап етіледі. Үшінші шарт математика сабақтарында абстракциалау, нақтылау, анализ және синтез, индукция және дедукция, аксиоматикалық әдіс және т.б. таным заңдылықтарын жүзеге асыруды мүмкіндігі мол. Ғылымилық принцип оқытудың түсініктілік принциптерімен бірге жүзеге асырылады, яғни дән мазмұның ғылыми деңгейін анықтағанда оқушылардың мүмкіндіктері ескерілу тиіс. Сондықтан оқу материалының күрделігін дұрыс анықтау оқушылардың танымдық мүмкіндіктеріне сай оқыту әдістері мен методикалық тәсілдерді дұрыс таңдап алуға мүмкіндік туғызады. б) Саналылық және белсенділікпринципі мұғалімге сабақты оқушылар әрдайым белсенді және инициативалы, әрі өз беттерімен жұмыс істейтіндей етіп ұйымдастыруды міндеттейді. Сонымен бірге математика сабақтарында оқушылардың білімді саналы меңгеруге үйрету – мұғалімнің бұлжымас міндеті. Оқыту процесіндегі саналық пен белсенділік оқу метериалының түсінікті әрі тинақты болуын математикалық сөйлемдер мен дәләедәмелердің мәнін түсінуді, математикалық теориалардың практикалық қолданымын игеруді талап етеді. Сондықтан оқу процесін оқушылар сабақ үстінде барынща белсенді және өздігіненжұмыс істейтіндей, оқу материалын өздерінше талап, өз еңбектерін басқалардыкімен салыстыра алатындай етіп ұйымдастыру керек. Оқуға саналы қатынас алдымен оқушылардың өз міндеттеріндұрыс түсінуден, оларды орындауға ынталанудан басталады. Математиканы оқуға ынталылықтын тууыоқулықтын сапасына, оқытудың әдістері мен құралдарына, оқушылардың жеке басының математикаға бейімділігіне, мұғалімнің педагогикалық іскерлігіне және т.б. факторларға байланысты. Оқушылардың белсенділігін арттырудың әр алуан тәсілдері бар және олар сабақтың міндеттеріне қарақ әр қилы қолданылады. Мәселен, жаңа материалды өткенде проблемалап оқыту, яғни әртүрлі жолдармен проблемалық ахуалдар туғызу, эвристикалық әңгімелер ұйымдастыру, оның практикалық маңызын көрсететін мысалдар шығару арқылы оқушылардың белсенділігін оятуға болады. Мұғалімнің маңызды міндеттерінің бірі – оқушыларды өз жанына сұрақ қоя білуге үйрету. Мысалы, белгілі бір есепті шығару үстінде оқушы қандай теореманы пайдаланғанымен, неге пайдаланғанын білуі керек. Егер оқушыны өзіне-өзі сұрақ қоя алмаса, онда ол есепті жете түсінбей шығарған. Кей жағдайларда оқушыларға өзгертіңкіреп берген сұрақтарға жауап бере алмайды сұрақ қоя білуі және жауап бере білуге баулудың қажет екенін көрсетеді. в) Жүйелік және бірізділік принципі мектеп математикасының логикалық желісі арқылы анықталады. Математиканы оқытудағы жүйелілік дегеніміз пәнді өзінің құрылымы мен ішкі логикасына сай белгілі бір тәртіппен оқыту және оның негізгі үйымдары мен қағидаларын біртіндеп игеру деген сөз. Оқушы игеретін білімнің әрбір буынын бұрын менгерілген біліміне негіздесе ғана баянды білім алатыны педагогика теориясынан белгілі. Мәселен, жай бөлшектерге амалдар қолдануды бос әурешілік. Математиканы оқытудағы бірізділік дегеніміз оқыту процесі 1) қарапайымнан күрделіліге; 2) түсініктен ұғымға; 3) белгіліден белгісізге; 4) білімнен іскерлікке, одан машыққа ұласады деген сөз. Мұғалім оқу материалын мүлтіксіз жүйемен әрбір соңғы ғылыми қағиданы алдынғыларға сүйеніп, ескі материал мен жаңа материалдарды сабақтастырып отырса, оқушылар білімді әрі саналы, әрі баянды меңгереді. Егер оқу процесіндегі жүйелік пен бірізділік бұзылса, онда оқушылардың білім алу екіталай. Мұнда ескеретін бір жай мұғалім оқу материалдарының ішінен өзекті мәселелерді іріктеп, оқушылардың санасына сіңіре білуі керек. Оқушылардың алған білімін жүйелеу үшін тараулар бойынша оқу материалдарын ұдайы қайталап отыруы қажет. Білімді жүйелі меңгеру үшін оқушылар пәннің логикалық құрылымын түсіну керек. Сонымен бірге, пән ішіндегі жүйелілік пен бірізділікті қатаң сақтау керек. Бұл, тәжірибенің көрсетуінше, оқушылардың дүниетанымын кеңейтуге, танымдық қызметтерінің жандануына, белсенділіктерінің артуына ықпал етеді. г) Түсініктілік принципі оқытылатын материалдың мазмұны, көлемі және оқыту әдістері жағынан оқушылардың жас ерекшеліктерімен дайындық деңгеіне, танымдық мүмкіндіктері мен шама-шарқына сай болуын қамтамасыз етеді. Бірақ бұл принцптің мақсаты «жеңіл» материалдарды ғана оқытып, қиын тақырыптарды алып тастау емес, ол педагогиканың қарапайымнан күрделіге; оңайдан қиынға; белгіліден белгісізге; нақтылықтан абстрактілікке деген қағидасының берік сақталуын көздейді. Педагогикалық ережелер сақталмаған сабақтарда оңай материалдың өзі қиындап кетуі мүмкін және керісінше, дұрыс ұйымдастырылған сабақ процесінде күрделініп өзі жеңілдейді. Сондықтан, мұғалім оқу материалын өндегенде, оқытудың әдістері мен түрлерін таңдағанда ерекше творчествалық қажырлылық көрсетуі тиіс. Оқу материалының түсініктілігі оның сапалық және сандық көрсеткіштеріне де баланысты. Оқушылардың жалпы математикалық біліміне сай келмейтін материалдарды оқыту бұл принциптің сапалық көрсеткішін сақтамауға әкеледі. Ал, оқушыларға оқу материалын шамадан тыс көп беру, оларды жалықтыратын ұзақ сабақтар түсініктілік принципінің сандық көрсеткіштерін бұзуға соқтырады. Сондықтан оқу материалын дұрыс бөлшектеудің маңызы зор. Оқу материалының түсініктілігі оның күрделілігіне, оқушылардың даму ерекшеліктері мен дайындық деңгейіне, білімді саналы меңгеруге көмектесетін оқыту әдістері мен құралдарының орынды қолданылуына байланысты. ғ) Көрнекілік принцип жүзеге асыру нақтылық пен абстрактылықтың бірлігі жайында. Мұның мәні оқытудың әрбір сатысында, білімнің игеру логикасының желісін басшылыққа ала отырып, сол білімдердің айрықша фактілері мен оқушылардың байқауларының немесе аксиомалардың ғылыми ұғымдар мен теориалардың алғашқы бастамаларын тауып, жеке затты қабылдаудан жекелікке, абстрактіліктен нақтылыққа көшу заңдылықтарын анықтау болып табылады. Көрнекіліктің әр түрінің өзіне тән атқаратын функциялары бар. Сондықтан оқу процесіне көрнекілікті пайдаланғанда бірқатар методикалық талаптарды орындаған жөн: көрнекі құралдар сабақтың мақсатына сәйкес іріктелуі тиіс, көрнекі құралдарды пайдаланғанда оқушылардың оларды дұрыс қабылдауын қамтамассыз ету үшін, құралдың неғұрлым маңызды жақтарына назар аударған жөн; сабақта көрнекі құралдар шамадан тыс көп болғаны яғни мақсатқа жетуге қажеттілерін ғана пайдаланған маңызды. Егер сабақ кезіңде бірнеше көрнекі құрал көрсетілуі керек болса, олардың бәрін бір уақытта емес, әрқайсысын қажетінше кезегімен пайдаланған орынды. Сабақ кезінде мұғалімнің өзінің баяндауы мен көрнекілікті үйлестіруі елеулі роль атқарады. Дидактикада үйлестірудің екі тәсілі белгілі. Біріншісінде көрнекі құрал мұғалімнің түсіндіруінең бұрын көрсетіледі. Бұл жағдайда мұғалім оқушылардың іс-әрекетің, байқағыштығын бақылай отырып, керегінше мағлұмат алуына жетекшілік етеді. Екіншісінде көрнекі құралды көрсетуден бұрын мұғалім оқу материалын түсіндіреді. Бұл екі тәсілдің біріншісі тиімдірек, себебі ол қажетті білімді меңгеруді қамтамасыз етумен бірге, оқушылардың байқағыштық қабілеттерін өрістеуіне көмектеседі. Бірақ көрнекі құралдарды шамадан тыс қолдану оқушылардың ойлау қызметіне кері әсер ететінін ескерген жөн. д) Оқытудың коллективтік сипаты және оқушылардың дербес ерекшіліктерін ескеру принципі әрбір оқушының білімді игеру қабілетін ескере отырып, оқытудың тиімділігін арттыруды көздейді. Оқушылардың дербес ерекшілігі деп біз мұнда олардың қабілет деңгейін түсінеміз. Ғылым мен техниканың талаптарына қарай білімнің көлемі ұлғайып, мазмұны барған сайын күрделене түсуде. Бұл процес тереңдеген сайын, оқушылардың дербес ерекшіліктері айқындала түсетіні анық. Демек, қысқаша айтқанда, әр оқушы өз қабілетінің мүмкіндігіне қарай оқу материалдарын әр қилы меңгередінін психологтар дәлелдеп берді. Кейбір оқушылар оқу материалын барынша толық меңгеріп, оларды жаңа материалды оқып үйренгенде кәдеге жаратады және өздігінен белем өрістетуге икемді болады. Екіншілері оқу материалының маңызды жақтарын ғана меңгеріп, жаңа материалдағы есептерді шығаруға қолдануды үйренеді. Үшіншілері оқу материалдарын жеке қырларын ғана ұғуы, тіпті мүлдем ұқпауы да мүмкін, сонын нәтижесінде ешқандай есепті шығара алмайтындары болады. Сондықтан оқушылардың білім деңгейлерін теңестіру үшін мұғалім тарапынан әртүрлі дәрежеде көмек көрсетіліп, әр алуан есептер ұсынылуы тиіс. Оқушылардың білімді меңгеру ерекшіліктерінің сипаты әртүрлі болатынын психологтар ғылыми дәлеледеді. Оқу процесінде орын алатын сипаттар барлық оқушыға бірдей тиімді оқыту жүйесін жасау мүмкін еместігін көрсетеді. Мұның өзі оқушылардың дербес ерекшеліктеріне қарай жұмысты ұйымдастыруға жетелейді. Сондықтан есеп шығаруға арналған сабақтарда мұғалімде күрделі әр алуан есептер болғаны дұрыс. Бүкіл класс есеп шығарғанда, олардың күрделілерін үлгерімі жоғары оқушыларға, ал жеңілдеуін – үлгері төмен оқушыларға беріп, « жеңілден - күрделіге» тәсілімен жүзеге асырылады. Немесе жақсы оқитын оқушыны тақтаға шығарып, мұғалім үлгерімі төмен оқушыға қолма-қол нақты көмек көрсете алады. Бақылау жұмысын жазғанда, үй тапсырмаларын орындағанда кластан тыс жұмыстар жүргізілгенде де мұғалім оқушылардың дербес ерекшеліктерін ескеруі тиіс. е) Білімнің баяндылығы принципі бұрын оқылған материалды әрдайым еске ұстап және оларды оқу барысында пайдаланып отыруды көздейді. Сондықтан математиканы оқыту процисін оқушылар алған білімін ұзақ уақыт есте сақтайтындай, оларды одан әрі өрістететіндей және есеп шығаруға қолдану іскерлігін дамытатындай етіп ұйымдастыру қажет. Алайда оқушының белгілі білім негізі болмай, жаңа материалдарды үйрету, олардың творчествалық қабілеттерін шындау мүмкін емес. Сонымен бірге білім баяндылығы өқушыларджың белсенділігіне, ынтасына және іс-қимылының дербестігіне де байланысты. жүктеу/скачать 110 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|