10 Экономикалық-математикалық әдістер мен модельдерді пайдалану кезінде қойылатын талаптар
жүктеу/скачать 18.91 Kb.
|
|
10 Экономикалық-математикалық әдістер мен модельдерді пайдалану кезінде қойылатын талаптар Тәжірибе жерге орналастырудағы экономикалық-математикалық әдістер оларды қолдануға қойылатын белгілі бір талаптар сақталған жағдайда ғана пайдалы болатынын көрсетеді. 1. Ең алдымен экономикалық-математикалық модельдеудің негізінде сандық талдау әдістері жататынын ұмытпау керек. Бұл жобалау объектісін егжей-тегжейлі зерделеуді, әртүрлі тәуелділіктер мен өзара байланысты анықтауды, олардың айнымалы шамалар жиынтығы, теңдеулер, теңсіздіктер және т. б. түріндегі математикалық сипаттамасын болжайды. 2. Әзірленетін модельдер жерге орналастыру объектісі орналасқан экономикалық, технологиялық, жерге орналастыру, техникалық және басқа да жағдайларды ескеруі тиіс. Экономикалық жағдайларға: салалардың көлемі мен үйлесімі, ресурстардың түрлері, өндірістің кепілдік берілген көлемі, өнімді өткізу және бөлу шарттары жатады. Ауыл шаруашылығы дақылдарын өсірудің технологиялық-агротехникалық ерекшеліктері, жануарларды өсіруге қойылатын ветеринарлық және зоотехникалық талаптар және т. б. Жерге орналастыру жағдайлары аумақты ұйымдастыру мен өндірістің ерекшеліктерін сипаттайды (елді мекендерді, өндірістік бөлімшелердің жер массивтерін, өндірістік орталықтарды орналастыру, алқаптарды ұйымдастыру және ауыспалы егістің аумағын орналастыру, жердің сапасы және т.б.); олар жерге орналастыру жобалау кезінде пайдаланылатын кез келген модельдің негізін құрайды. Техникалық шарттар-бұл әзірлеушіде есептеуіш техника және бағдарламалық қамтамасыз ету құралдарының болуы, бұл модельдердің түрін таңдау бойынша талаптарды, есептердің өлшемін, шешімдердің детализация деңгейін талап етеді. Басқаша айтқанда, экономикалық-математикалық модельдер оларды қолда бар есептеу техникасында шешуге мүмкіндік беретін түрге келтірілуі тиіс. Барлық аталған шарттарды есепке алу зерделенетін объектіге ең жақсы түрде сәйкес келетін экономикалық-математикалық модельді құруға және кейіннен оның еңбек сыйымдылығын жетілдіруден және алынған шешімдердің көптеген түзетулерінен құтылуға мүмкіндік береді. 3. Модельдеу мүмкіндіктері бастапқы ақпараттың сапасымен тікелей байланысты. Егер оның негізінде дұрыс емес, толық емес немесе уақтылы алынбаған деректер жатса да, ол ең заманауи әдістерді пайдалана отырып алынса да, ешқандай шешім қолайлы болмайды. Сондықтан қолда бар статистикалық, эксперименттік және нормативтік материалдар негізінде қандай көрсеткіштер нақты алынатынын ескеру қажет. Бұдан басқа, осы ақпарат пен модельді іске асыру процесінде қолданылатын математикалық әдістердің дәлдігі арасындағы сәйкестік қамтамасыз етілуі тиіс. 4. Экономикалық-математикалық әдістер мен модельдерді пайдалану өзіндік мақсат емес. Сондықтан артық ештеңе енгізуге, қандай да бір шешімді алдын ала таңдауға, оптимумды таңдауда машинаға "көмектесуге" тырысудың қажеті жоқ. Компьютерде алынған нәтижелерді де абсолюттеуге болмайды; оларды мұқият талдау, тексеру және одан әрі іс-қимыл жасау үшін ғана пайдалану керек. Математикалық әдістермен алынған оңтайлы шешім (математикалық оптимум) экономикалық орындылықпен (экономикалық оптимуммен) міндетті түрде келісілетінін ескеру қажет. Бұл модель зерттелетін объектіге толық сәйкес келмейтін жағдайларда жиі болады. Сол кезде шешімді логикалық, сараптамалық немесе арнайы математикалық жолмен бағалай отырып, сондай-ақ белгілі бір түзетулерді жүзеге асыра отырып, математикалық және экономикалық оптимумдар сәйкестікке келтіріледі. Бұл екі негізгі тәсіл арқылы қол жеткізіледі — модельдің өзін түзету, кейіннен жаңа міндетті шешу немесе модельді өзгертпей шешімді тікелей түзету жолымен. Бірінші жағдайда жасалған модельді зерделейді, ескерілмеген факторларды анықтайды және модельге тиісті шектеулер енгізеді. Екінші жағдайда нәтижелер қолмен түзетіледі және оларды қайта талдау жүргізіледі. Қандай да бір тәсілді қолдану әзірленген үлгінің жерді ұтымды пайдалану шарттарына сәйкес келу дәрежесіне байланысты болады. 5. Экономикалық-математикалық модельдер өте үлкен болмауы тиіс, өйткені модельдің кез келген күрделенуі кері әсерге әкелуі мүмкін — шешімнің дәлдігін арттыруға емес, жақын сандармен жұмыс істеу кезінде сөзсіз кездейсоқ немесе жүйелі қателерге байланысты оны төмендетуге әкелуі мүмкін. Сонымен қатар, үлкен модельді түзету және өзгерту өте қиын. 6. Модельдеуге қойылатын басты талаптардың бірі-жерге орналастыру жобасының барлық жақтарын қамтитын үлгілер кешенін қолдану, олардың логикалық, ақпараттық, технологиялық және экономикалық-математикалық байланысы. Әдетте, аналитикалық және экономикалық-статистикалық әдістер бірлескен немесе оңтайландырудың алдында қолданылады, бұл бірқатар себептермен түсіндіріледі. Біріншіден, қолда бар ақпаратты өңдеу, оны талдау және бағалау қажет (ол үшін аналитикалық топтау әдістерін, дисперсиялық және факторлық талдау қолданылады, динамика қатарын құрайды, әртүрлі статистикалық шамаларды-дисперсияларды, вариация коэффициенттерін және т. б. есептейді, жобаны жасау кезінде пайдаланылатын техникалық көрсеткіштерді, жұмыс еңістерін, жергілікті жердің еңістерін есептейді, жоларалық учаскелердің рұқсат етілген өлшемдерін анықтайды және т. б.). Екіншіден, әртүрлі ресурстарды пайдалану коэффициенттерін жобалау және болжау, экономикалық-математикалық модельдің негізгі матрицасын құру мақсатында бастапқы ақпаратты дайындау қажет. Мұнда статистикалық талдаудың әр түрлі түрлерін қолданады, өндірістік функциялар құрылады. Үшіншіден, ауыл шаруашылығында болжанбаған факторлардың болуы, оның табиғи-климаттық жағдайларға тәуелділігі әр түрлі нәтижелерді алу ықтималдығын бағалауды талап етеді. Мұндай жолмен анықталған заңдылықтарды білу модельді пайдалану кезінде әртүрлі кездейсоқ факторлар қалай әсер ететінін болжауға мүмкіндік береді. Жобаларда экономикалық-математикалық әдістер мен модельдерді пайдалану кезінде жерге орналастырудың жалпы қағидаттарын басшылыққа алу және жерді ұтымды әрі тиімді пайдалануға, топырақтың құнарлылығын арттыруға және еңбек пен қаражаттың оңтайлы шығындары кезінде жер алқаптарының әрбір гектарынан ең көп өнім алу мақсатында техниканы жоғары өнімді пайдалануға ықпал ететін ұйымдастыру - аумақтық жағдайлар жасау керек. жүктеу/скачать 18.91 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|