16. Табиғатты математикалық бейнелеу (Н. Коперник, Г. Галилей, Р. Декарт)
жүктеу/скачать 43.06 Kb.
|
|
16. Табиғатты математикалық бейнелеу (Н.Коперник, Г.Галилей, Р.Декарт). Қарапайым сөзбен айтқанда, ғылым – бұл бар жаңа және дәлелденген білім. Бұл факт. Осы дәлелденген білімнің қайнар көзі неде? Осы білімнің субъектісі кім? Орта ғасыр философиясы аясында екіжақты ақиқат туралы ілім қалыптасты – ақиқаттың екі аспектісі немесе екі тәуелсіз ақиқат ретінде философиялық және діни білім туралы ілім жасалды. Яғни, философиялық ақиқат та өмір сүруге құқылы. Егер Тертуллиан: «абсурд болса да сенемін» десе, енді ақыл-парасат арқылы да ақиқатқа жете аламыз. Сенім ақиқатының қайнар көздері аяндар мен қасиетті жазбалар. Ақылдың ақиқаты логикаға негізделген, ол қисынды, ол рационалды. Ақыл-ойдың ақиқаттары, яғни жаңа дәлелді ғылыми білім, адамға аян арқылы берілмейді, адам оны Г.Галилейдің айтуы бойынша математика тілінде жазылған табиғат кітабын зерттеу арқылы ғана ала алады. Ал Канттың айтуы бойынша «әрбір жаратылыстану ғылымында математика қаншалықты болса, соншалықты ақиқат та бар». Математика, дәлірек айтқанда, Ньютон мен Лейбниц бір уақытта ашқан дифференциалды және интегралды есептеу сияқты жаңа математикалық әдістер адам санасының өнімі болып табылады, яғни адам Құдайдың шығармашылық табиғатының жалғасы болып табылады. Жаңа замандағы адамның өзіндік санасының дүниетанымдық төңкерісі адамға шығармашылық бастама береді, ал ғылыми таным капиталистік өндіріс сұраныстарына қызмет көрсету үшін тәуелсіз әлеуметтік институт ретінде қалыптаса бастайды. Жаңа және ескі әлем арасында, қоғамның консервативті және прогрессивті күштері, дін мен ғылым арасында шайқас болған алаң астрономия болды. Ортағасырлық діни ілім бойынша жерді Құдай таңдаған планета ретінде және адамның ғаламдағы артықшылығы позициясы туралы түсінікке негізделген. Николай Коперник геоцентрлік бейнелерге негізделген жасанды жүйені сынға алып, гелиоцентрлік теорияны ұсынды. Бұл тәсіл жер мен аспан құбылыстарының арақатынасы мәселесін шешу үшін өте маңызды болды. Ежелгі және орта ғасырлар аспан мен жерді түбегейлі әртүрлі заңдар мен ережелерге сәйкес өмір сүретін мүлдем басқа әлемдер деп санады. Адам жер заңдарын аспан сфераларына тарата алмады, тіпті оны елестете де алмады. «Жердегі-көктегі» дихотомияны алып тастамай, жаратылыстану барлық классикалық ғылым сияқты дами алмады. Галилейдің телескоппен ашқан жаңалықтары бір-бірінен үлкен қашықтықта орналасқан көптеген жұлдыздарды тапты, бұл жер мен аспанның дихотомиясын одан әрі бұза түсті. Коперниктің теориясы діни санадағы алшақтықты бұзып, жерді ғарыштағы орталық орнынан айырды, сондықтан адам қазір жаратылыстың тәжі емес. Аспан мен жер арасындағы айырмашылықтар да жойылады, яғни жерде қолданылатын заңдар аспанда да қолданыла алады. Галилео физиканы нақты денелердің қозғалысы туралы ілімін, математиканың идеалды объектілер туралы ілімімен байланыстыра отырып, эксперименттік-математикалық жаратылыстанудың негізін қалады. Бұл, бір жағынан, ежелгі математиканың негіздерін қайта қарауды, оған қозғалыс енгізуді (дифференциалды есептеуді құру), ал екінші жағынан, табиғи объектілердің нақты болмысын математикалық тұрғыдан төмендетуге болмайды деген сенімнен туындаған ескі физиканың күшін жоюды талап етті. Егер антика заманында құрастыру математикалық объектілердің жобалау принципі болса, Галилео физикалық объектілерді де құрастыруға тырысады. Эксперимент бұдан былай физикалық объектілерді жобалау міндетін орындауы керек. Физикалық объектіні математикалық объектімен сәйкестендіру, ғылымның жаңа тұжырымдамасының маңызды алғышарттарын құрайды. Сондай-ақ, ғылымның жаңа тұжырымдамасының алғышарты – материяның антикалық тұжырымдамасының өзгеруі болып табылады. Декартта материя математикалық білімнің өзгермейтін объектісімен – кеңістікпен тепе-тең болады. Галилейдің механика заңдары және оның астрономиялық жаңалықтары арқылы Коперник гипотезасының теориялық негіздемесі құрылды. Коперник революциясын Исаак Ньютон аяқтады. Ньютонның зор еңбегі Декарттың механикалық философиясын, Кеплердің планеталық қозғалыс заңдарын және Галилейдің жердегі қозғалыс заңдарын біріктіріп, оларды біртұтас, жан-жақты ғылыми теорияға айналдырды. Жер әлемі мен аспан әлемі бірдей физикалық заңдылықтарға бағынышты болып шықты, сондықтан олардың арасындағы бұрынғы айырмашылықтар жойылды. Сондықтан, аңыз бойынша, тартылыс заңы бойынша алма тек Ньютонның басына ғана түсуі мүмкін еді. жүктеу/скачать 43.06 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|