4. геофизик иш материалларини қайта талқин қилиш
жүктеу/скачать 4.18 Mb.
|
|
4. ГЕОФИЗИК ИШ МАТЕРИАЛЛАРИНИ ҚАЙТА ТАЛҚИН ҚИЛИШ 4.1.Сейсмик материалларини ишлаш услубияти 14/2020-2023-сонли Чаманзор дала партияси материалларига «Ўзбекгеофизика» АЖнинг автоматик ишлов бериш партиясида ишлов берилди. Ишлов бериш жараёни «GEOCLUSTER» аппарат-дастурий мажмуаси ёрдамида амалга оширилди. Сейсмик маълумотларни киритиш ва чиқариш. Дала материаллари SEG-D форматида киритилиб, кейин қайта форматланиб (демультиплексация), SEG-Y (SEGIN) форматида ёзилади. Кейинчалик геометрия кутубхонаси (Libri GE) ва кординаталар кутубхонаси (Libri XY) яратилади. Кейинги босқичда «GEOCLUSTER» АДМнинг дискига (LABEL) бирламчи материални ёзиб олиш билан биргаликда профилни геометриклаштириш учун вазифа яратилади. Кейин бирламчи УЧН вақт кесимини (STACK) олиш учун, априор тезликлар (Libri VI) ва статик тузатишлар (Libri ST) кутубхоналари яратилади. Сейсмик ахборотни чиқариш икки усулда амалга оширилади: интерактив режимида, яъни, «GEOCLUSTER» АДМ тизимидаги компьютер экранида ва қаттиқ ташувчида (қоғоз). Дастлабки ишлов бериш босқичи Лойиҳа профилларининг асосий қисми портловчи бўлмаган манбалар (ТСУ) ёрдамида эгри чизиқли бўйлама профиллаш орқали ишланган. Дастлабки ишлов бериш босқичида бошланғич материали визуал баҳоланди. Сифатга жавоб бермайдиган трассалар ва сейсмограммалар олиб ташланди. Априор маълумотларга асосланиб, режекторли (50 ГЦ) ва кенг чизиқли фильтрлар (FILTR, MFNAT) ёрдамида дастлабки УЧН кесимлари олинди. Лойиҳа профилларнинг деярли бутун ҳажмига эгри чизиқли тарзда ишлов берилди. Дастлабки босқичда эгри чизиқли (слалом) профилларга ишлов бериш ишлари қуйидаги қўшимча жараёнларни ўз ичига олади: а) қўзғатиш ва қабул қилиш пикетлари, шунингдек акс эттириш нуқталарининг эпицентрлари ва мўлжалланган талқин қилиш чизиқлари (DTBXY модули) билан профил жойлашуви режасини экранда кўриш; б) кейинги ишлов бериш учун бошланғич материали ҳисобланадиган УЧН компонентлари тўпламини олиш. Вибросейсмик материалнинг сифатини пасайтирадиган камчиликлардан бири бу олинган сейсмик кесимлари аниқлигининг ҳал қилинмагалигидир. Олинадиган кесимларнинг сифатини яхшилаш учун, ишлаб чиқариш графига атроф-муҳит тузилиши ҳақидаги маълумотларини кўпайишини таъминлайдиган жараёнлар киритилди. Мунтазам бўлмаган шовқин ва амплитуда аномалияларини бостириш учун қуйидаги таҳрирлаш жараёнлари қўлланилди: NOISY, NOISE, FXNAT, SPARN. Мунтазам чизиқли шовқинларни бостириш FKFIL модули ёрдамида амалга оширилди. Сирт шароитларининг таъсирини бартараф этиш ва асл трассаларнинг амплитуда-частота спектрини тенглаштириш учун сирт шароитларининг ноаниқлигини ҳисобга олган ҳолда деконволюция (DECSC) қўлланилди. Йўлдош-тўлқинларни бостириш, сигнални сиқиш, интерференцион тебраниш ва шовқин фонида ёзилманинг аниқлигини ва динамик ифодалийлигини ошириш учун ҳар бир трасса бўйича алоҳида бажариладиган башоратли деконволюция (TRITA) дастури ишлатилган. Кинематик ва статик тузатишларнинг коррекцияси Кинематик ва статик тузатишлар коррекқияси стандарт услубиятга мувофиқ ўтказилди. Юқоридаги жараёнлардан фойдалангандан сўнг, динамик равишда ифодаланган материални олиб, кинематик тузатишларни коррекқиясига ўтамиз. Априор кинематик тузатишларни ҳисоблаш учун VУЧН = f(t0) эгри чизиқларидан фойдаланилди ва улар билан бирга ўтган йиллардаги материалларга, ҳамда ўрганилган ҳудудлардаги қудуқларнинг сейсмик тадқиқотлари материалларига ишлов берилди. Горизонтларни кузатиш сифати яхши бўлган профилларда тезликларнинг миқдорий таҳлили олдиндан ўтказилди, яъни тезлик спектрларини таҳлил қилиш асосида (УЧН қадами 500 м). VESPA модули когерентлик коэффициенти максимал бўлган йиғилган тезликларни танлаш учун ишлатилган. Вертикал спектрларга қўшимча равишда, танланган эгри чизиқдан годографнинг эгилма ўқи бўйлаб Δτ 12, 24 силжиш билан ҳар ҳил тезликга эга бўлган вақт кесимлари ечилди ва компьютер экранида интерактив тарзда баҳоланди. Кинематик тузатишларни киритиш FANMO модули ёрдамида LIBRI VI тезлик кутубхоналаридан фойдаланган ҳолда амалга оширилди. I босқич кинематик тузатишларни коррекцияси 4.1. расмда кўрсатилган, унда априор кинематикага эга УЧН вақт кесими ва танланган кинематикага эга УЧН вақт кесими кўрсатилган. КИНЕМАТИК ТУЗАТИШЛАР КОРРЕКЦИЯСИ I БОСҚИЧ ПРОЛЕТАРОБОД майдони ПР 71201219 А
Б УЧН вақт кесимлари А – УЧН кесими априор кинематика билан; Б – УЧН кесими танланган кинематика билан. Расм 4.1. Априор статик тузатишлар МСК маълумотлари ва нивелирланган кесимлар асосида – ўртача тезликлар усули билан аниқланди. Статик тузатишларни киритиш аввалроқ LIBRI STAT кутубхонасига киритилган HISTA модули ёрдамида амалга оширилди. Статик тузатишларни автоматик коррекцияси кенг ойнада, горизонтларни тавсифламасдан, ҳақиқий тузатишларнинг катта диапазони ( 40м/сек) билан ва баъзи ҳолларда, горизонтларни тавсифлаш билан 200-400м/сек вақт ойнасида, тузатишлар диапазони 20м/сек билан амалга оширилди. Умуман олганда, ўрганилаётган ҳудудлар учун статик тузатишлар коррекцияси ижобий натижа берди. Пролетаробод майдонидан ўтувчи 71201219 профил бўйича коррекция натижалари 4.2.-расмда кўрсатилган. СТАТИК ТУЗАТИШЛАР КОРРЕКЦИЯСИ ПРОЛЕТАРОБОД майдони ПР 71201219 А Б УЧН вақт кесимлари А – УЧН кесими априор статика билан; Б – УЧН кесими якуний статика билан. Расм 4.2. Статик тузатишлар коррекциясидан сўнг, ўз ичига оҳирги танланган эгри чизиқдан годографнинг эгилма ўқи бўйлаб Δτ 12 силжиш билан ҳар ҳил тезликга эга бўлган УЧН вақт кесимлари II босқичли кинематика коррекцияси ўтказилди. 4.3-расмда 71201219 профили вақт кесимлари билан кўрсатилган. Бу ерда: Б – танланган кинематикага эга бўлган УЧН вақт кесими; А,В – танланган эгри чизиқдан +24 ва -24 кинематикага эга бўлган УЧН вақт кесимлари кўрсатилган. Тезлик спектрлари билан бирга тезликларни санаб ўтиш (перебор) “тўғридан-тўғри қидирув” дастурлари бўйича УЧН сейсмик қидирув натижаларини комплекс талқин қилиш ва “кон” турдаги аномалияларни аниқлаш учун зарур. КИНЕМАТИК ТУЗАТИШЛАР КОРРЕКЦИЯСИ II БОСҚИЧ ПРОЛЕТАРОБОД майдони ПР 71201219 А Б
В
УЧН вақт кесимлари А – УЧН кесими танланган эгри чизиқдан (∆τ = Ø) Δτ силжиш билан: +24; Б – УЧН кесими танланган кинематика (∆τ = Ø) билан; В – УЧН кесими (∆τ = Ø) Δτ силжиш билан: -24. Расм 4.3. Якуний вақт кесимларини олиш Барча профиллар бўйича дала ишлари услубиятига мувоффиқ, яъни, 96-каналли станция билан профилларни ишлаш, ҚП ва ҚҚП – 25 метр бўлган қадам билан, УЧН вақт кесимларининг асосий вариантлари 48-каррали йиғиш билан олинди. Кесимларнинг барча якуний версиялари коррекцияланган фильтрлаш билан MIGRV модули томонидан миграция қилинди. Бу ўз навбатида тўлқин суратининг ифодалилигини оширишига олиб келди (4.4-расм). ИШЛОВ БЕРИШ НАТИЖАЛАРИ ПРОЛЕТАРОБОД майдони ПР 71201219 А
Б
В
Г
Д УЧН вақт кесимлари А – дастлабки вақт кесими ; Б – якуний вақт кесими; В –FK1 – FKFIL якуний вақт кесими бўйича; Г – FK2 – DECV + FKFIL якуний вақт кесими бўйича; Д – MIGRV FK2 бўйича. Расм 4.4. 4.2. Материаллар сифатини баҳолаш Дала сейсмик текширишлар давомида асосий эътибор 0.60-1.60 с вақт оралиғида қайд этилган акс тўлқинларни олишга қаратилди, бу горизонтларни акс эттирувчи қуйи бўр (Т2) ва юқори юра (Т3) дан акслантиришларни рўйхатга олиш оралиғига тўғри келади. Шу асосда бирламчи материалнинг сифати баҳоланди. Бирламчи материалнинг сифатини баҳолаш "Ўзбекгеофизика" АЖ ва “ЯГЭ” филиалининг етакчи мутахассислари томонидан амалга оширилган қабул қилиш далолатномасида келтирилган (матн. илова 1). Умуман олганда, ҳисобот соҳасида ҳар хил сифатли дала материаллари олинган, бу ҳам турли хил сирт, ҳам чуқур сейсмогеологик шароитлар ва соҳадаги профилларни ишлаб чиқишнинг турли хил услубий усуллари билан боғлиқ. Сейсмограммаларнинг ахборот мазмуни нуқтаи назаридан дала материалининг сифати яхши бўлган профилларда 0.6-1.60 с вақт оралиғида қайд этилган акслантиришлар олинади. Шуни таъкидлаш керакки, аксарият ҳисобот профилларининг манба материалларининг сифати жуда кўп нарсаларни талаб қилади. Статика ва кинематикани тузатиш орқали материални такомиллаштиришга уринишлар ижобий натижа бермади, бу эса материални ушбу профиллар бўйича талқин қилишни қийинлаштирди. Умуман олганда, иш соҳасида дастлабки маълумотларни қайта ишлаш ва филтрлашнинг турли усуллари, статик ва кинематик тузатишларни тузатиш ёрдамида ҳамма жойда қониқарли сифатли бўлимларни олиш мумкин еди, аммо рўйхатга олиш ускунасининг барқарор ишлаши ва дала ишлари технологиясига қатъий риоя қилиш билан материалнинг сифати, шубҳасиз, юқори бўлади. 4.3. Тўлқин корреляцияси Материалларни далада қайта ишлаш тажриба ишлари натижаларини таҳлил қилиш, дала сейсмик материаллари сифатини баҳолаш, керакли ҳужжатларни тузиш, сейсмограммалар ленталарини белгилаш ва барча материалларни Тошкентдаги Ўзбекгеофизика АЖ ИЧГУПга юборишдан иборат эди. Тўлқинларнинг корреляцияси +200 м ўтқазиш чизиқдан машинада ишлов бериш натижасида олинган вақт бўлимлари бўйича амалга оширилди. Бошланиш нуқтаси 0.0-0.2 с, вақт оралиғи 0.2-2.4 с. Корреляция йиғинди тўла кўпайтмаси билан УЧН-2Д вақт бўлимларига асосланди, қўшимча ишлов бериш имкониятлари эса иштирок этди (тезликни бузиш, Д-трансформациялар, кўчиш ва ҳ.k.). Тадқиқот минтақасининг геологик тузилишининг хусусиятларига қараб, вақт бўлимларида тўлқинларнинг ўзаро боғлиқлиги ўтказилди уларнинг изоляциясининг динамик ва кинематик белгиларидан фойдаланиш. Бухоро тектоник босқичи ҳудудларида титоннинг туз-ангидрит қатлами кучининг тўлиқ пасайиши туфайли Т3, Т5 ва Т7 горизонтлардан акс этган тўлқинлар бир-бирига яқин аралашувда кузатилади, бу ерда маълум стратиграфик билан чегараланган алоҳида фазаларни ажратиш деярли мумкин эмас гаризонтлар. Вақт бўлимларида корреляция неокомнинг ХIII горизонти усти (Т2) билан чегараланган акслантиришлар ва юқори титон ангидритларининг усти Т3 билан боғлиқ акслантиришлар орқали амалга оширилган. Бўр ва юқори юра горизонтларининг изчил юзага келиши ва ўртача тезликларнинг ўзгаришларининг бир оз горизонтал градиенти туфайли узилиш нуқталарида корреляциянинг тўғрилигини назорат қилиш ∆t6-2 доимий қийматини сақлаб туриш орқали амалга оширилди. Акс эттирилган тўлқинлар корреляциясининг охирги босқичи 0.02 с вақт майдонининг Т2, Т3 горизонталлар бўйлаб кесмаси билан изохрон хариталарни тузиш бўлди. 4.4. Қайтарувчи горизонтларни акс эттириш стратиграфияси Акс эттирувчи горизонтларнинг стратиграфик боғланиши УЧН профиллари бўйлаб ҳисобот майдонларига узатиладиган чуқур қудуқларда бажарилган ТСП маълумотлари бўйича «t0» қийматларини аниқлаш орқали амалга оширилди. Тадқиқот ҳудуди доирасида жойлашган ҳудудларда Қуюмозор - газ конларининг чуқур қудуқларидан олинган маълумотлар асосида стратиграфик боғланиш амалга оширилди. Бошқудуқ-1, Байбуроқ-1, Чимбар-1,2,3,4, Шўртепа-1,2,4,6, Шўрсой-1,2,3, Увада-1,2,3, Рўдаксой- 1, Оброн-1, Оқмангит-1, Чим-1, Стратиграфик маълумотларининг полиоген бўйлаб узатилишига тўлқин нақшининг ўзгарувчанлиги ва кўп сонли тектоник бузилишларнинг мавжудлиги сезиларли даражада тўсқинлик қилди. Шу билан бирга филтрлаш учун тузатишлар 0.008 с, фаза 0.03 с, биринчи ёзувлар 0.01 с ва КТҚМ-СТУ годографлари бўйича ҳар бир аниқ ҳолат учун аниқланган ўтқазиш чизиғи ҳисобга олинди. Умумий тузатиш формула билан аниқланди: Т = ∆tпр - ∆tф - ∆tвступ. - ∆tфаза. ТСП маълумотларига кўра , ҳисобот соҳаларида қуйидаги акс эттирувчи горизонтлар ажралиб туради: Т1 – бухоро палеоген оҳактошларининг усти Т2III – турон яруси қум-тошлари (VIII горизонт) Т2II – сеноман қум-тошлари (IX горизонт) Т2I – альб қум-тошлари (IX горизонт) Т2 – неоком яруси, горизонтни акс эттирувчи маълумотнома XIII горизонти қумтошларидир Т3 – юқори титонит ангидритларининг титонит усти Т6 – келловий-кимериджа оҳактош усти Т7 – терригенной юры усти Стратификация жараёнида акс эттирилган тўлқинлар синфазасининг кенгайтирилган ўқлари ҳисобот ишлари ҳудудида горизонтларни чекланганлиги аниқ бўлди: Т2 – XIII горизонти усти Т3 – юқори ангидритларининг титонит усти Т6 – келловий-кимериджа оҳактош усти. ТI7 – XVIII горизонти усти Акс эттирилган тўлқинларни маълум геологик чегараларга йўналтириш юқоридаги қудуқлар учун H=f (t0) эгри чизиғи ёрдамида, сўнгра қисқартириш йўналишлар учун тегишли тузатишлар киритиш ва вақт қийматларини эски ОГТ профилларидан ҳисобот ишларининг ОГТ профилларига ўтказиш орқали амалга оширилди. Т2, Т3 қайтарувчи горизонтларнинг стратиграфик боғланиши уларнинг барча соҳалар бўйича динамик ифодаланганлиги, яхши изланганлиги ва аниқланганлиги туфайли муайян қийинчилик туғдирмайди. 4.5. Тўлқин майдонининг хусусиятлари Вақт бўлимларининг ўзаро боғлиқлиги билан бир вақтда тўлқин нақшлари барча сарфланган профиллар учун таҳлил қилинади. Шу билан бирга, кузатилаётган горизонтнинг табиатига, ёзувнинг соддалиги ва аниқлигига, асосий мос ёзувлар тўлқинларининг вақт фарқининг ўзгаришига эътибор қаратилди; ғайритабиий ёзув асорати соҳалари таъкидланди. Аниқ, ишончли кузатув билан бир қаторда, мураккаб ёзувлар, тўлқин синфазасининг интервалгача ўқлари бўлган жойлар мавжуд, бу ерда ёзув интенсивлиги интерференция тўлқинлари фонида мутаносибдир. Ёзувнинг ҳар хил бўлишига атроф-муҳитнинг геологик ва геофизик параметрларининг ўзгариши сабаб бўлади. Тоғ жинсларининг бўр мажмуасидаги чегаралардан қайд этилган акс эттирилган тўлқинлар мунтазам характерга эга ва конформал юзага келиши билан ажралиб туради. Улар орасида неоком-апта (Т2).нинг XIII горизонти билан боғлиқ тўлқин энг катта интенсивлиги билан ажралиб туради. Вақт бўлимларида уни енг аниқ, хотиржам, икки фазали тебраниш шаклида ҳеч қандай асоратларсиз кузатиш мумкин, ТСП маълумотларига кўра акс эттириш коеффициенти 0,18-0,23 ни ташкил қилади. Tитон горизонти Т3 (Котр – 0,08-0,23). томи билан боғлиқ бўлган тўлқин енг динамик ифодаланади. Ушбу тўлқинни ишонч билан кузатиш мумкин, Т2 ва Т3 тўлқинларининг рўйхатга олиш вақтларидаги фарқ қуйи бўр чўкиндиларининг кучида озгина тебранишлар билан таъминланади. Айрим майдонларда (Галасия, Жан. Галасиа ва бошқалар.), горизонт Т3 нисбатан чуқурроқ, Т7 тўлқин ажратилган, ( J1+2) горизонта усти чекланган, камроқ кучли, балки динамик ифода этилган, икки фазали. 4.6. Чуқур кесимли ва структурали хариталарни қуриш Сейсмик тузилишларни аниқлиги бўлимнинг тезлик характерис-тикаларини кесим даражасига боғлиқ. Юқорида қайд этилганидек, ТСП ва УЧН маълумотларининг таҳлили шуни кўрсатдики, кўриб чиқилаётган ҳудуд бўйлаб ишончли тарзда изланган акс эттирувчи горизонталлар XIII неоком горизонти (горизонт Т2) ва юқори титонит ангидритларининг томи (горизонт Т3). ҳисобланади. Иккала горизонт ҳам асосий, яъни барча чуқур горизонтнинг қурилиши амалга ошириладиган чегаралар. 1: 20000 масштабдаги сейсмик участкаларни қуриш учун асос УЧН нинг асосий акс эттирувчи горизонтлари вақт бўлимлари билан боғланган ва боғланган бўлиб, ундан Т0 қийматлари ҳар 500 м да 0,005 с аниқликда олинган муҳитнинг тезлик характеристикалари. Тадқиқот майдони ичида ХIII горизонт усти чуқурлиги қуйидаги формула бўйича аниқланди: Н2=Vср*t02/2 бу ерда Вср ТСП маълумотлари бўйича аниқланди. Бу графиклар бўйича горизонталлар чуқурликлари қуйидаги кетма-кетликда аниқланди: Tитон усти чуқурлиги (Т3) Н2 чуқурлигидан қувватни ошириш орқали аниқланди ∆Н3-2 Н3 = Н2 + ∆Н3-2, ∆Н3-2 графикдан олиб ташланди. Барча соҳаларда кузатиладиган горизонтларнинг чуқурлик қийматларини ҳисоблашдаги хато ҳисобланган қийматларни чуқур бурғулаш маълумотлари билан таққослаш орқали аниқланди. Сейсмик қидирувнинг якуний босқичи Т2,Т3 ва ( J1+2) ни акс эттирувчи горизонталлар бўйича сексиялар, изохрон хариталар ва тизимли хариталар қурилиши бўлиб, улар ҳисоботда 1:50000 масштабда 25 м изогиплар кесими билан келтирилган. 4.7. Геофизик материалларни қайта талқин қилиш Бундай тез суръатлар билан ўсиб бораётган шароитда геология-қидирув ишларининг етарли самарадорлигини таъминлаш учун дала ишлари методологиясини, технологиясини такомиллаштиришни ва иложи бўлса, илгари тўпланган барча материаллардан тўлиқ фойдаланишни доимо илгари суриш керак. Буларнинг барчаси янги, эҳтимол истиқболли объектларни аниқлаш ва энг самарали технологияларни аниқлаш учун илгари амалга оширилган ишлар ва олинган материалларни танқидий таҳлил қилишни талаб қилади. Ўрганилаётган ҳудудда нефт ва газ потенциалининг потенциал имконияти ҳали тўлиқ ўрганилмаган, чунки тўлқин нақшининг мумкин бўлган нефт ва газ тўпланиш зоналарининг хусусиятлари билан ишончли алоқаси (фасияларни алмаштириш билан боғлиқ нефт ва газ конлари, тақоз зоналари билан, юқори юра ривожланиш зоналари билан (XV-горизонти) табақалари, пойдеворининг баланд қисмларида антиклинал бўлмаган структуралари билан) ҳар доим ҳам маълум эмас. Юқоридаги вазифаларни ҳал қилиш учун УЧН сейсмик тадқиқот материалларини қайта талқин қилиш қуйидаги кетма-кетликда амалга оширилди: 1. Дала ишлари методикасини таҳлил қилиш ва умумлаштириш. 2.Ўтган йилларда ушбу майдонда олиб борилган тадқиқот материалларини қайта талқин қилиш. 3. УЧН усилида олинган сейсмик тадқиқот материалларини тезкор талқин қилиш, қайта талқин маълумотларини ҳисобга олган ҳолда УЧН сейсмик қидирув ишларининг кейинги йўналишини аниқлаштириш. 4.УЧН усили сейсмик тадқиқот материалларини қайта шарҳлаш методологиясини такомиллаштириш, нефт ва газнинг истиқболли тузилмаларини баҳолаш. 13/18-21-сонли Уландиқ с/п, 21/18-21-сонли Адабозор с/п, 14/16-19-сонли Шўрсой с/п, 22/15-18 сонли Хатам ва бошқалар бўйича мавжуд барча материаллар таҳлил қилинди, баҳоланди ва қайта тахлил қилинди. сейсмик қидирув партиялари. Иш давомида дала ишлари методологияси ва аниқланган объектларни кейинчалик ўрганиш учун сейсмик тадқиқот ишларини олиб бориш бўйича бир нечта тавсиялар берилди. жүктеу/скачать 4.18 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|