5В072600 – Жеңіл өнеркәсіп бұйымдарының технологиясы

Факультет Инженерлік-технологиялық

5В072600 – «Жеңіл өнеркәсіп бұйымдарының технологиясы

және құрастырылуы» мамандығына

Семей

Құрастырған Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университетінің «Тамақ өнімдерінің және жеңіл өнеркәсіп бұйымдарының технологиясы» кафедрасының т.ғ.к., доцент м.а., Нұрымхан Г.Н. __________

Әдістемелік нұсқау «Киім және аяқ киім гигиенасы» пәні бойынша 5В072600 «Жеңіл өнеркәсіп бұйымдарының технологиясы және құрастырылуы» мамандығына тәжірибелік жұмыстар өткізуге тағайындалған.

2 ТАЛҚЫЛАНДЫ

ОҚЫТУ НЫСАНЫ: Адамның жылу өнімділігі әртүрдегі киімнің жылу қорғағыш қасиеті, атмосфера параметрлері.

МАТЕРИАЛДАР МЕН ҚҰРАЛДАР: Сызу құралжабдықтары, микрокалькуляторлар.

ЖҰМЫС1.1 Адам метаболизмінің киім жылу қорғағыш қасиетіне әсерін меңгеру.

Адамның әр түрлі еңбек белсенділігі кезінде (метаболизм, М, Вт/м2) киім пакеттерінің термиялық деңгейін анықтау және қоршаған орта (атмосфераның) тұрақты парамерлерін: ау температурасы, tв, оС, tв= -20, жел күші – 1 балл, т.е. жылдамдық 1 м/с, үлкейту сәйкесімділігі α= 10,5 Вт/(м2град.) (см. табл. 1 прил.).

1 кестеге мәліметтерді толтыру арқылы метоболизмнен киімнің термиялық қарсыласуына тәуелділік графигін құру қажет.

Ауыспалы метоболизм кезінде киімнің термиялық қарсыласу есебі

1 кестенің «Киім түрі» бағанасына қосымшадағы 2 кесте мәліметтері бойынша есептелген термиялық қарсыласуға сәйкес киім түрін көрсету қажет.

Жұмыс бойынша өзін – өзі ыңғайлы сезінуді сақтау үшін адамның энерга шығынын көтерген кезде киімнің жылу қорғағыш қасиеті қандай болуы керегі туралы қортынды жасауы қажет.

Тәжірибелік сабақ № 3
Қоршаған орта температурасының киім жылу қорғағыш

қасиетіне әсерін меңгеру

Мәліметтерді 1,2 кестеге еңгізіп, киімнің термиялық қарсыласуы R, қоршаған ауа температурасына тәуелділік графигін құру қажет

2 кесте. Қоршаған ауаның ауыспалы температура кезінде киімнің термиялық қарсыласу есебі


Тәжірибелік сабақ № 4, 5
Киімнің жылу қорғағыш қасиетіне жел күшінің әсерін меңгеру

Баяу желден дауылға дейінгі жел күші өзгерген кезде, бірақ метоболизмі тұрақты (М = 300 Вт/м2) және сыртқы ауа тқрақты болған кезде киім пакеттерінің термиялық қарсыласу деңгейін анықтау. Мәліметтерді 3 кестеге еңгізіп 1 жұмыстың графигіне жел жылдамдығына байланысты киімнің термиялық қарсыласу тәуелділік графигін құру қажет.

Жұмыс бойынша қортынды жасау

Киімді желден қорғауды қамтамасыз ететін конструктивті элементтерді атау қажет.

1 тапсырма бойынша жалпы қортынды жасау 1 - 5 сараптамалық жұмыстардың графикалық жұмыстиарын салыстыра келе әртүрлі климатикалық жағдайларын салыстыра келе киімнің жылу қорғағыш қасиетіне біршама факторларды анықтау. Жеке және үйлестіру барысында әр факторлардың әсері кезінде қорғанышты қамтамасыз ететін кйімнің конструктивті элементтерін атау қажет. Бұл кезде 4-5 кесте мәліметтерін қолдануға болады
3 кесте. Ауыспалы жел күші кезінде киімнің ьтермиялық қарсыласу есебі


Тәжірибелік сабақ № 6, 7, 8
Берілген жылу қарсыласуы немесе эсплуатация жағдайы бойынша киім пакеттерінде материалдар таңдау
Әйелдің қысқы пальто пакетінде материалдары таңдау есептері ЭВМ-де орындалады. Алгоритм және бастапқы мәліметтер төменде келтірілген. Климаттық аудан (I и II) бойынша экономаикалық ауданын қалыптастыру 4 кестеде келтірілген. Киім комплектлары оның ішінде пальто астында киетін киімдер, киім заттары сонымен қатар бас киімдер қолғаптар аяқ киімдер тұтастай алғанда киім топтамалары зертханалық және табиғи жағдайда бұйымның физиология – гигиеналық бағасы мен есептеу нәтижелерін сәйкес 5 кестеде келтірілген талаптарға сай болуы қажет.

4 кесте. Климаттық алаң

5 кесте

Қысқы әйел киімін жобалау кезінде жылылық ыңғайлылығына сәйкес ағзаның жылулық күйі көрсеткіштеріне бейімдеу қажет: Д – дененің максималды жылу жетіспеушілігі, терінің орташа өлшегендегі температурасы.

Жылу ағзасының тығыздығын және радиационды конвективті жоғалу Qрад конв және адам денесінің беткі ауданы S негізінде есептелінеді:

Радиационды – конвективті жылу жоғалуды ағзаның суытуға рұқсат етілетін дәрежесі (жылу дефицитте дж), ғимараттар үздіксіз болу уақыты τ, сағ. Адамның энерго шығымы деңгейі М (Вт) есебінде анықталады.

Назарға ала отырып, киім жылу кедергісі жел жылдамдығы және әуе пакеті материалдар түсіндіріледі, түзетуді тиісті есептік мәндері S енгізілді. Климаттық аймақ үшін, I-А желден қорғайтын астарлық ұсынылады.

Радиоционды – конвективті жылу жоғалту мына формула арқылы анықталады:

Назарға ала отырып, қысқы әйелдер киімін жинамақтамасы ретінде ұсынылады, пальто және шалбардан тұратын, жел әсерінің және адам қозғалысының деңгейі бойынша есептелген «кеудеше» және «шалбар» қатысты өнімдер түрі:

С – киімнің жылу қорғағыш қасиетін азайту, %;

В – материалдың ауа өткізгіштік пакеті, дм3/(м2с);

υ – желдің жылдамдығы, м/с;

R – жылу кедергісі.

Есеп бойынша R материалдың қалыңдығы болып табылады δ, эмпирикалық формуланы қолдан отырып (және кесте):

Ксептей келе, киім бөлшектерін ескере отырып (іш киім, блузка, пиджак), польто айналасының сандық қалыңдығын анықтаймыз

Жоғары материалдар қалыңдығының сандық айналасын пальто қалыңдығын шегеру жолымен, қаптау, желден қорғау және пішінін тұрақты қаптау, қалыңдығының жылулығын анықтаймыз. 6 кестеге сәйкес артикул оқшаулануын таңдап және оның қанша қабаттардан тұратынын анықтаймыз.

Компьютер жүйелілігінің жұмысы

1. Командамен танысу: жұмыс дисплейі, жедел жад машинаның сыртқы құрылғыларына бағдарлама еңгізу, объективті және жүктеу модульдерін қалыптастыру, бастапқы деректерді еңгізу, шот, жұмыстың аяқталғаны.

2. Тапсырмамен танысу, алгоритммен, бағдарламамен.

3. Оқытушының нұсқауына сәйкес берілген нұсқадағы бастапқы деректер үшін дайындау. Назар аудару қажет, тапсырма екі нұсқалы пакетті: желден қорғағыш қаптау және онсыз есептейді.

4. Экранның сұраныстарына сәйкес, деректер еңгізу келесідей реттілікпен орындалады:

1 сұрақ. Сіздің аты – жөніңіз? Дисплей экранынан аты – жөніңізді еңгізу.

2 сұрақ. Еңгізіңіз: М, tв, масса және адамның ұзындығы, желдің жылдамдығы және драптың № - і. Деректерді столбикқа еңгізу, сандардың типін ұмытпай, барлық санды заттай, драп номерінен басқа – барлық сан.

3 сұрақ. Бастапқы деректерді тексеріңіз. Егер бастапқы деректе қате болса, онда командамен экрандағы бағдарламаны аяқтап, және қайтадан тапсырманы еңгізіп орындау.

4 сұрақ. R=………….Кестеден пакеттің қалыңдығын анықтаңыз.

5 сұрақ. Пакеттің қалыңдығын еңгізіңіз. Кесте бойынша пакеттің қалыңдығын анықтап оны экранға еңгізу.

Егер пакеттің қалыңдығы 19,2 мм көп болған жағдайда, онда суықта болған жағдайды азайту қажет. АЦПУ уақыт мәнін жаңадан тереді. Пакеттің қалыңдығы 19,2 мм кем болғанша, цикл қайталанып отырады.

АЦПУ шамасын қағазға басады R жылытқыш қалыңдығы және т.б. пакет параметрлерінің желден қорғағыш нұсқасы.

6 сұрақ. Желден қорғаушы төсеніштердің болмағанын еңгізіңіз.

10000. 10000 санын еңгізіңіз. АЦПУ печатает «Желден қорғаушы төсеніштердің параметрлі пакетінсіз», ал ЭВМ цикл шотын қайталайды.

Шот аяқталғаннан кейін нәтижесін басып шығарып, зертханалық дәптерге біріктіру қажет.

Екі нұсқаның талдау нәтижелерін орындау. Екі нұсқадағы қандай бастапқы деректер әртүрлілік шамасына R және жылытқыш қалыңдығына әсер ететінін түсіндіу.

Есептеулерде келесідей формуланы пайдаланады:

7 кесте. Әртүрлі киім түрлерінің жылу сақтағыш қасиеттерін күшейту нәтижелерін есептеу.

Тапсырманы салыстырып және киімнің R өлшеулері. Егер ауытқу берілген R киімді 10% - нан асатын, материалдар пакетінің өзгерту жинағы.

ОҚЫТУ НЫСАНЫ: МЕМСТ, және басқа да нормативтік құжаттар бойынша жіктеу, арнайы киімдерді жобалау және дайындау. Арнайы киімдердің кейбір түрлерінің үлгілері мен техникалық сипаттамалары.

МАТЕРИАЛДАР МЕН ҚҰРАЛДАР: сызба керек-жарақтары, бұйымдар мен материалдардың үлгілері.

ЖҰМЫС 1. Арнайы киімдердің құрастырылуымен және нормативті-техникалық құжаттармен (НТҚ) танысу.

Мысалы бір түрі-арнайы киім бойынша НТҚ анықтау жалпы және арнайы сапа көрсеткіштері, сипаттау өндірістік шарттары мен еңбек қызметінің түрлері қолданылады.

Оның қандай класқа жататынын анықтау (МЕМСТ 12.4.073-79 немесе

12.4.058-84), тағайындау көрсеткіштері (МЕМСТ 12.4.016-83) және т.б.

ЖҰМЫС 2. Арнайы киімдердің құрастырылуының көрсеткіштерінанықтау және гигиеналық құралдардың қасиеттерін қамтамасық ету.

Арнайы киімнің бір түрі үшін, 3.1 зерттелген жұмысына зарисовканың орындалуының жалпы түрі мен құрылымдық ерекшеліктерін анықтап, киім пакеттерінің сызбасын кесіп бөлшектерін беру, материалдардың және олардың функционалдық мақсатын (қорғаныш, гигиеналық, эксплуатациялық және т. б.) көрсету.

Жекелеген схемаларында бөлшек құрылымдарын және технологиялық шешімдерді көрсету, белгіленген көрсеткіштерін қорғау және гигиеналық қасиеттерін қамтамасыз етуге мүмкіндік берді.

Жұмыс бойынша есеп беру кезінде кесте және сызба болуы тиіс, кестелер сипаттайтын қорғаныш, гигиеналық және басқа да қасиеттерін бұйым конструкциясы көрсете отырып, қандай да бір конструкция элементтерінің (немесе) олар қамтамасыз етіледі.

Мысалы: жылу қорғау – экранда қолдану есебінен, жылу оқшаулағыш төсемдерді, жаға, напульсников, кеудешелері, хлястиков, белдеулер және т. б.

Есепті қортындыларда МЕМСТ бойынша тізімдеме олардың толық атаулары және басқа да НТҚ пайдаланылған.

Тәжірибелік сабақ № 13, 14
Адам организімінің қоршаған ортамен жылу алмасуы
Адам организімі мен қоршаған орта арасындағы жылуалмасу шамасы жылулық теңдеуі балансы :

Q=M±R±C-E,

Q жылулық шамасы, организмнен қоршаған ортаға берілетін немесеодан алынатын; М – жылу шамасы, организмнен өндірілетін; R – жылулық шамасы, сәуле арқылы берілетін (немесе алынатын); С – жылулық шамасы, конвекция арқылы берілетін (немесе алынатын) ; Е – жылулық шамасы, буға айналу кезіндегі тер арқылы беріледі. Егер жылуалмасу оң баланс көрсетсе, онда өндірістік қызметі жылулықпен беріледі, егер теріс – салқындатылған болса. Жылулық шамасы, адам организімінен шығарылатын, жылулық теңдеуі, қоршаған ортаға берілетіндер өндіріс жағдайында нөлдік балансқа ұмтылуы қажет. Бұл жағдайда микроклиматтық жағдай оңтайлы болып саналады.

Микроклимат параметрлерінің адам көңіл - күйіне әсері. Микроклимат адамның көңіл күйіне әсер етеді, оның еңбекке қабілеттілігі және физиологиялық процеске тұрақтылығы, адамның дене температурасын тұрақты ұстауына тәуелді. Жылу организмнің тез шаршауына, жұмыс істеу қабілетін төмендеуіне, организмнің түрлі ауруларға шалдығуына әсер етеді:

- жылу соққысына (белгілері: бастың ауруы, бастың айналуы, қозу, дірілдеу, конвульсия, сандырақ);

- жылу талмасына (белгілері: бұлшық еттердің тарылуы);

- катаракта – көз.

Әсіресе қолайсыз жағдай пайда болғанда, сонымен қатар, жоғары температуралы үй-жайда, жоғары ылғалдылық, ағзаның қызып үдеуі кезінде байқалады. Үй жағдайындағы температураның күрт ауытқуынан, өндірістегі салқын ауа салдарынан суық тию орын алуы мүмкін.

Ағзаның терморегуляциясы.

Терінің маңызды функцияларының терморегуляциясы (қалыпты дене температурасы): 80 % барлық жылу берілу организмнің терісінде жүреді. Жоғары температура кезінде тері қабаты үлкейеді және жылу берілуде конвекция үдейді. Төмен температура кезінде тері қабаты ағарып, жылу берілу азаяды. Теріге екі түрі рецептор тән. Біріншісі суық жағдайда реттесе, қалғаны жылылықта реттейді.

Гигиеналық микроклиматтың нормалау параметрлері.

Микроклимат параметрлерін және қолданылатын аспаптарын өлшеу әдістері.

Жұмыс орнындағы ауа температурасы сынапты немесе спиртті термометрмен өлшенеді. Сынапты термометрлер, ережеге сәйкес, 0⁰С температурадан жоғары болған жағдайда өлшенеді, спиртке қарағанда сынап бір деңдейде кеңейеді. Ауа температурасы өндіріс орталығында жылу шамасына байланысты, үй-жай көздерінен түсетін жылулық бөлінудің конвекционным жолымен, жылу шамасымен, өтіп бара жатқан үй-жайдан және оның нақты ауамен араласуы арқылы.

Ауа қозғалысының жылдамдығы тікелей жұмыс орындарында әр түрлі учаскелерінде жұмыс аймағының, сондай-ақ ашық ойықтарында қақпалардың, терезелердің, шамдар және т. б. өлшенеді.

Ауа қозғалысы жылдамдығын өлшерде, көбінесе чашечный және крыльчатый анемометрлер жиі қолданылады.

Чашечный анемометрдің қабылдау бөлігі болып крестовинаның 4-ші жарты шары, нығайтылған тік осі болып табылады. Желдің қозғалысы мен жарты шардың айналуы үш шкаласы бар және есептеуішті қосып – өшіретін арретир есептеуішке беріледі.

При замерах малых скоростей движени воздуха используются крыльчатые анемометры. Воспринимающий узел прибора – крыльчатка, вращение которой предаётся счётчику, имеющему также три шкалы и арретир.

Ауа ылғалдылық өлшемі.

МЕМСТ-қа сәйкес нормалау кезінде бағалау және ылғалдылығын өндірістік үй-жайларда салыстырмалы ылғалдылық ұғымы қолданылады.

Салыстырмалы ылғалдылық – бұл абсолютті ылғалдылықты барынша көрсететін қатынас %.

Абсолюттік ылғалдылығы - зерттеулер кезінде су буларының серпімділігі, Н/м2, немесе су буларының салмақтық саны 1 м3 ауаға айқын г/м3.

Максимальді ылғалдылық берілген температурада 1м3 ауада серпімділік және су буларының қанықтығы болып саналады.

Ылғалдылықты өлшеу үшін психрометрлер және гигрографтар пайдаланылады. Тәжірибеде гигиеналық зерттеулерде қолданылатын психрометрлердің екі түрі бар: Августың психометрі және Асманның психометрі.

Августың психометрі екі бірдей термометрден тұрады - «құрғақ» және «ылғалдылық».Термометрлердің арасына бөлме температурасында дистилденген су құйылған, шыны бергіш орналасқан. «ылғалды» термометр резервуары су қоректендіргіштен көтерілген мата бөлшегін айналдырады. Материяның бетінен судың булануы жүреді, қоршаған ауаның жылдамдығы мен қозғалысы оның қарқындылығына байланысты. Термометр резервуары сумен тікелей байланыспауы керек, өйткені олай болмаған жағдайда термометр судың температурасын көрсетеді. Асманның аспирациялық психрометрі екі термометрден тұрады, бекітілген арнайы металл қаптамадан, қызғылықты тетігі бар желдеткіштен, термометр резервуарларынан тұрады. Термометрлердің резервуарлары салынғаны екі есе түтік тәрізді сүйекті қорғауға, әуе саңылаумен түтіктердің арасындағы, олардың жылулық сәулеленуін сақтайды.

Желдеткіш ауаның зерттелген тұрақты жылдамдығын және психометрлік коэффициенттің тұрақтылығын қамтамасыз етеді. Резервуарға оң термометр обернут матамен және алдында смачивается дистилденген сумен көмегімен тамшуырлар.

Ауа температурасындай емес, ылғалдылық күрт және жиі өзгермейді, сондықтан да оны тек жұмыс аймағында негізгі жұмыс орындарында қолданады.

Атмосфералық қысымды өлшеу

Қысымды өзгерту процесі ең қолайсыз факторы болып табылады. Атмосфералық қысымды өлшеу үшін барометрлер және барографтар пайдаланылады.

Барометр – анероид. Атмосфералық қысым өзгерген кезде мембраналық анереойд қораптар серпімділігі қолданысқа негізделген. Сызықтық орын ауыстыру мембраналардың өткізу құжатына рычагты механизм бұрыштық орын ауыстыру бағыттамалары.

Барографы. Олардың жұмыс істеу принципі анеройдты қораптардың серпімділік қасиетіне негізделген. Олардың жиынтық серпімділігі бағыттама баллер жүйесімен беріледі, атмосфералық қысым диаграммасын таспада жазу.

Профилактикадағы микроклиматтың жағымсыз әсері, технологиялық кешке инфрақызыл шуағы жатады: өндірістің технологиялық процестерінде ескі процестерінің орнын жаңа процестермен алмастыру, еңбектің жақсаруына жағымсыз әсерін тигізбеу үшін.

Санитарлы-техникалы жиынына жататын топқа ұжымдық қорғану жағдайына жататындар: жылу бөлу локолизациясы, ыстық бетті жылу қорғау, жұмыс орнының қайнар көзін экронирлеу; әуемен тұншықтыру, радиоционды тұншықтыру, суды шашырату; ауаны вентиляция немесе кондионермен жалпы алмастыру.

Цехқа жылу келуін азайтатын, өндірістің герметикасын қамтамасыз етуші жиын әсет етеді.