6-дәріс. Жарық дифракциясы. Гюйгенс-Френель принципі. Френель зоналары. Зоналық пластинкалар. Жарықтың кішкене дөңгелек саңылаудан және дискіден өткендегі дифракциясы



бет1/3
Дата27.10.2022
өлшемі355 Kb.
#463506
  1   2   3
лекция 6


6-дәріс.


Жарық дифракциясы.
Гюйгенс-Френель принципі. Френель зоналары. Зоналық пластинкалар. Жарықтың кішкене дөңгелек саңылаудан және дискіден өткендегі дифракциясы.

Жарықтың дифракциясы - бұл мөлдір емес кедергі ше­ті­мен тар саңылаудан өткендегі жарықтың толқындық та­би­ға­ты­мен байланысты жарықтың таралуында бақыланатын құ­бы­лыс­тардың жиынтығы. Әдетте жарық дифракциясы деп гео­мет­рия­лық оптика сипаттайтын жарықтың таралу заңдарынан ауыт­қуды айтады.
Дифракция құбылысы толқындық процестерге ортақ, ал жа­рық үшін ерекшелігі: толқын ұзындығы бөгеттердің (не­месе саңылаудың) d өлшемдерінен көп кішілігінде. Диф­рак­цияны бөгеттерден l ара-қашықтықтар едәуір үлкен бол­ған­да ғана бақылауға болады.
Дифракцияны Гюйгенс принципінің көмегімен түсіндіруге мүм­кіндік бар. Толқын жеткен әрбір нүкте екінші ретті тол­қын­дардың көзі қызметін атқарады (біртекті изотропты ор­та­лар­да олар сфералық болып келеді), ал толқындар саңылаудың ше­тін орап өтеді, яғни толқындық шеп геометриялық кө­лең­ке облысына енеді. Толқындық шеп – уақыт аралығында тер­бе­лістер жеткен нүктелердің геометриялық орны. Тер­бе­ліс­тер­дің фазалары бірдей нүктелердің геометриялық орнын тол­қын­дық бет деп атайды. Толқындық фронт толқындық бет бо­лып табылады. Мысалы, параллель толқынның шепті (жазық тол­қындар қарастырылады) мөлдір емес экранның са­ңы­лауы­на түссін (1 сурет).



1-сурет

Гюйгенске сәйкес, толқындық шептен саңылау көмегімен бө­лініп шығатын әрбір нүкте екінші ретті толқындар көзінің қыз­метін атқарады (біртекті изотропты ортада сфералық бо­ла­ды). Қандай да бір уақыт мезетінде толқындық шеп гео­мет­рия­лық көлеңке облысына кіреді, яғни толқындар саңылаудың шет­терін айналып өтеді. Басқаша айтқанда, дифракция құ­бы­лы­сы байқалады.


Гюйгенс принципі тек толқындық шептің таралу бағыты ту­ралы мәселені шеше алды, сондықтан ол геометриялық прин­цип болып табылады. Оның көмегімен, мысалы екі ортаның бө­лу шекарасында шағылу немесе сыну заңдарын қорытып шы­ғаруға болады.
Бірақ, Гюйгенс принципі амплитуда туралы, соған бай­ла­ныс­ты жарық толқындарының бөгеттен кейінгі интенсивтілігі ту­ралы мәселені қозғаған жоқ. Одан басқа, толқын та­рал­ған­да кері толқынның пайда болмауын түсіндірмеді.
Френель Гюйгенс принципін екінші ретті толқындардың ин­терференциялануы ойымен толықтырды. Гюйгенс-Френель прин­ципі бойынша, S жарық көзінен шыққан жарық толқыны - жалған көздерден шыққан когеренттік екінші ретті тол­қын­дар­дың суперпозициялық нәтижесі деп қарастырылады. Мұн­дай жарық көздерінің ролін S көзін қамтитын кез келген тұйық­талған беттің шексіз кішкене элементтері атқарады. Әдет­те, осындай беттер ретінде бір толқындық бетті таңдап ала­ды, сондықтан барлық жалған көздер синфазды болады. Сөй­тіп кеңістіктің кез келген нүктесіндегі қорытқы ин­тен­сив­тілікті анықтау үшін бүкіл екінші реттік толқындардың ин­тер­ференциясын еске алу керек.
Френель қайтымды екінші ретті толқындардың пайда бо­луы­ның мүмкіндігін жоққа шығарды және ол: егер жарық кө­зі мен бақылау нүктесінің арасында саңылауы бар мөлдір емес экран тұрса, онда экранның бетінде екінші ретті тол­қын­дар­дың амплитудалары нольге тең болады да, ал тесікте – экран бол­маған жағдайға сәйкес екенін тұжырымдады. Екінші рет­ті толқындардың амплитудалары мен фазаларын есепке алу әр­бір нақты жағдайда қорытқы толқынның кеңістіктің әрбір нүк­тесінде амплитудасын (интенсивтілігін) табуға мүмкіндік бе­реді, яғни жарық толқындарының еркін таралу жағдайында (тү­зу сызықты жарықтың таралуы) және бөгеттер болған жағ­дайда жарықтың таралу заңдылықтарын анықтауға мүм­кін­дік береді.
Френель зоналары. Зоналық пластинкалар
S-біртекті ортада таралатын монохроматты жарықтың нүк­те­лік көзі (2сурет), ал М - жарық толқынының қорытқы ампли­тудасы анықталатын еркін бақылау нүктесі болсын. Гюй­генс – Френель принципі бойынша S көздің әсері қосымша бет­те орналасқан ойша алынған көздердің әсерімен ауыс­ты­ры­ла­ды. Қосымша бет ретінде толқындық Ф бет таңдап алынады.



2-сурет
Френель қорытқы амплитуданы анықтау үшін тол­қын­дық бетті сақиналық зоналарға бөлуді ұсынды. Осыны кейін­нен Френель зоналары деп атады. Сақиналық зоналардың өл­шем­дері көршілес зоналардың сәйкес нүктелерінен М бақылау нүк­тесіне келген жарық тербелістерінің жол айырымы /2-ге тең, яғни Р1М - Р0М = P2М - P1М = P3М - P2М = … = / 2. Бұл үшін М нүктесінен радиустары b+ /2, b+2 /2, b+3 /2, … сфе­ра құру керек.


Достарыңызбен бөлісу:
  1   2   3




©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет